نوع مقاله : مقاله ترویجی

نویسندگان

1 هیأت علمی پژوهشکده علوم تاریخی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

2 دکتری تاریخ ایران/ مدرس دانشگاه بیرجند

چکیده

در میان گونه­های مختلف وقف، اعم از سنتی و مُدرن[1]، وقف علمی حائز پیشینه­ی درازدامنه­ با کارکردهای اجتماعی و فرهنگی است. مطالعات مربوط به تاریخ وقف و امور خیریه در بیرجند مبین وجود شواهد و مصادیق متعدد از اقدامات واقفان علمی در سطوح مختلف فرهنگی- اجتماعی است. مقاله حاضر با هدف بررسی گونه­ها و مصادیق مختلف وقف علمی در بیرجند با روش توصیفی- تحلیلی نگاشته شده است. یافته­های حاصل از این بررسی نشان می­دهد که هویت فرهنگی این شهر، برآیند تکوین و توسعه گونه­های مختلف وقف علمی در قالب­های سنتی و مُدرن است. دستاورد دیگر این بررسی، حاکی از تنوع پایگاه اجتماعی و جنسیتی واقفان علمی در منطقه می­باشد که این امر نیز مبین ظرفیت­های این خطه از نظر سرمایه­های اجتماعی و فرهنگی است.



[1]. Modern

کلیدواژه‌ها

- آیتی، ابوالحسن (1382). خاطراتی از بیرجند و رویدادهای سیاسی. بیرجند: رزقی.##- ارشاد سرابی، اصغر (1387). " مدرسه شوکتیه بیرجند: چگونگی تأسیس، آموزش، کتاب­ها، معلمان و امتحانات". آینه پژوهش، دوره 19، ش 5 (بهمن و اسفند): 20-27.##- اعتصام­الملک، خانلرخان (1351). سفرنامه میرزاخانلرخان اعتصام­الملک. به کوشش منوچهر محمودی. تهران: بی­نا.##- ایمان، رحیم علیخان (1339). تذکره منتخب اللطائف: تهران: تابان.##- برنامه ششم توسعه کشور، مصوب 1396.##- بهنیا، محمدرضا (1380). بیرجند، نگین کویر. تهران: دانشگاه تهران.##- تاجبخش، احمد (1382). تاریخ تمدن و فرهنگ ایران. شیراز: نوید.##- ثقفی، فاطمه؛ افتخاری، حسین (1396). "تبیین مهم­ترین چالش­ها و عوامل موفقیت تجاری­سازی دستاوردهای پژوهشی". نشر مدیریت فردا، دوره پانزدهم، ش 50 (بهار): 47-68.##- دانش­پژوه، محمدتقی (1332). فهرست کتابخانه اهدایی سیدمحمد مشکوة به کتابخانه دانشگاه تهران، ج 3. تهران: دانشگاه تهران، مرکز اسناد.##- درویش، جمشید (1366). بررسی موانع و عوامل پیشرفت­های فرهنگی و آموزشی سیستان و بلوچستان و جنوب خراسان. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.##- راشدمحصل، محمدرضا (1382). جستاری در تاریخ، فرهنگ و آموزش نوین بیرجند. تهران: سازمان میراث فرهنگی.##- راشدمحصل، محمدرضا (1388). از شوکتی تا دولتی. به کوشش محمود رفیعی. تهران: هیرمند.##- زنگویی، حسین (1385). شاعران قهستان. تهران: نشر تاریخ ایران.##- سپهرم، امیر‌مسعود (1341). تاریخ برگزیدگان و عده‌ای از مشاهیر ایران و عرب، تهران: زوار.##- شاطری، مفید (1391الف). جغرافیای تاریخی و فرهنگی درخش. مشهد: پاپلی.##- شاطری، مفید (1391ب). گزیده اسناد وقف خراسان جنوبی. تهران: فکر بکر.##- شاطری، مفید؛ فاریابی، مرضیه (1399). وقف عالمان و حاکمان در بیرجند و قاینات. بیرجند: چهاردرخت.##- شاطری، مفید؛ رفیعی، محمود؛ نجاتی، بهناز (1394). درمیان­نامه، با اشاراتی به فورگ. بیرجند: چهاردرخت.##- طرفداری، علی­محمد(1391). جستارهایی درباره بیرجند. به اهتمام محمود رفیعی. تهران: هیرمند.##- عباسی، علی­اکبر (1397). زهان، دیار یاقوت سرخ: تاریخچه و آثار تاریخی. بیرجند: صبح امروز.##- علیزاده بیرجندی، زهرا (1382). تاریخ برگزیدگان و مشاهیر بیرجند. بیرجند: رزقی.##- علیزاده بیرجندی، زهرا (1392). جستاری در احوال و مفاخر خراسان جنوبی. تهران: فکر بکر.##- غوث، کمال (1391). گنج­نامه ناحیه هردنگ. تهران: فکر بکر.##- فاریابی، مرضیه؛ شاطری، مفید (1398). "کارکردهای آموزشی موقوفه حاج­عبدالعلی­خان در شهر بیرجند". مطالعات فرهنگی- اجتماعی خراسان، سال چهاردهم، ش 1 (پاییز): 75-93.##- قاسمی­پویا، اقبال (1377). مدارس جدید در دوره قاجاریه، بانیان و پیشه­وران. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.##- گنجی، محمدحسن (1382). "بیرجند در 1300 شمسی". در: جستاری در تاریخ، فرهنگ و آموزش نوین بیرجند. به کوشش محمدرضا راشد محصل. بیرجند: رزقی.##- گنجی، محمدحسن (1386). به سان رود. بیرجند: پایگاه میراث فرهنگی و گردشگری شهر تاریخی بیرجند.##- ملک­زاده، الهام (1392). مؤسسات خیریه رفاهی- بهداشتی در دوره رضاشاه. تهران: نشر تاریخ ایران.##- منصف، محمدعلی (1354). امیر شوکت­الملک علم، امیر قاین. تهران: امیرکبیر.##- میرهاشمی، زهراسادات؛ سرهنگیان، محمد (1393). "امکان استفاده از نهاد وقف در تجاری­سازی دانش و فناوری و الگوهای پیشنهادی آن". سیاست­های مالی و اقتصادی، سال هشتم، ش ­2 (زمستان): 63-82.##- ناصح، ذبیح­الله (1382). "افتتاح دبستان شوکتی". در: جستاری در تاریخ، فرهنگ و آموزش نوین بیرجند. به کوشش محمدرضا راشد محصل. بیرجند: رزقی.##- وقف علم و فناوری (1395). دفتر همکاری های علمی و امور نخبگان شهید فهمیده منطقه شمال شرق با همکاری اداره کل اوقاف و امور خیریه خراسان رضوی. مشهد: دبیرخانه کمیته یاوران وقف علم و فناوری.##
اسناد
- آستان قدس رضوی. بنیاد پژوهش­های اسلامی. آرشیو، سند شماره 1/2553##- آستان قدس رضوی. بنیاد پژوهش­های اسلامی. آرشیو، سند شماره 1/4506##- آستان قدس رضوی. بنیاد پژوهش­های اسلامی. آرشیو، سند شماره 1/5922##- آستان قدس رضوی. بنیاد پژوهش­های اسلامی. آرشیو، سند شماره 1/6910##- آستان قدس رضوی. بنیاد پژوهش­های اسلامی. آرشیو، سند شماره 1/8998##- آستان قدس رضوی. بنیاد پژوهش­های اسلامی. آرشیو، سند شماره 1/9017##- آستان قدس رضوی. بنیاد پژوهش­های اسلامی. آرشیو، سند شماره 1/72642##- آستان قدس رضوی. بنیاد پژوهش­های اسلامی. آرشیو، سند شماره 1/72692##- آستان قدس رضوی. بنیاد پژوهش­های اسلامی. آرشیو، سند شماره 1/97355##- اداره کل اوقاف و امور خیریه خراسان جنوبی. آرشیو، وقف­نامه آخوند ملاعلی­اکبر، کلاسه پرونده ع-130.##- اداره کل اوقاف و امور خیریه خراسان جنوبی. آرشیو، وقف­نامه حاج شیخ محمدهادی هادوی حسب­الصلح حاج عبدالعلی­خان مربوط به سنه 1320ق.، کلاسه پرونده ع-373.##- اداره کل اوقاف و امور خیریه خراسان جنوبی. آرشیو، وقف­نامه عادی امیرمعصوم­خان، کلاسه پرونده­ الف-195.##- اداره کل اوقاف و امور خیریه خراسان جنوبی. آرشیو، وقف­نامه عادی حاج­عبدالعلی­خان مربوط به سنه 1315ق.، کلاسه پرونده ح-212.##- اداره کل اوقاف و امور خیریه خراسان جنوبی. آرشیو، وقف­نامه ملاعلی­اصغر، کلاسه پرونده ح-392.##- اداره کل اوقاف و امور خیریه خراسان جنوبی. آرشیو، استشهاد موقوفه حاج­عبدالعلی­خان مربوط به سنه 1330ق.##