نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه حکیم سبزواری

2 دانشجوی دکتری / مدرس زبان و ادبیات فارسی دانشگاه حکیم سبزواری

3 کارشناسی ارشد ادبیات تطبیقی دانشگاه حکیم سبزواری

چکیده

سیاستنامه اثری است متعلق به دوره ی سلجوقیان که به قلم یکی از وزرای صاحب نام و خراسانی این حکومت، نظام الملک طوسی نگاشته شده است. در بررسی این کتاب، بایستی این نکته ی مهم را در نظر داشت که وی به عنوان یک شخصیت علمی، سیاسی و فرهنگی مطرح که از منطقه ی خراسان برخاسته، خواه ناخواه ذهنیاتش تحت تأثیر فضای فکری این منطقه است و بررسی اثر وی را می توان، به مثابه ی بررسی و تحلیل "تأثیرات فضای فکری خراسان" بر ایران آن دوره ی تاریخی ارزیابی کرد. در این پژوهش، خواهیم دید که نظام الملک طوسی به سبب باورمندی به حکومت سلطنتی مطلق (اتوکراسی)، در پی ترویج نگرشی است که بر بنیاد آن پذیرش اقتدار و خودکامگی پادشاه، امری پسندیده می نماید. از این رو، زمانی که اثر او را با بهره گیری از آرای روان شناختی اریک برن مورد بررسی قرار می دهیم، نشانگانی از گونه ای مناسک در آن می یابیم که می توان آن را مناسک حافظ نظام اتوکراتیک نامید. مناسکی که می کوشد، مردم را به تبادل از جایگاه کودک تطبیق یافته در برابر پادشاهی تشویق کند که خود با حالت والد به کنشگری می پردازد. امری که در درازمدت سبب پذیرش اتوکراسی در میان مردم می شود و حکومت های خودکامه را قدرت و استحکام می بخشد. از این جهت، این اثر را می توان حاویِ نشانگان زبانیِ یک فرهنگ پذیرای خودکامگی و اتوکراسی ارزیابی کرد که آگاهی دقیق از این موضوع در نوع مواجهه پژوهشگران با این متن ادبی ـ سیاسی، اهمیت ویژه ای دارد.
Abstract
Siyāsatnāmeh belongs to Seljuk Empire, and is written by one of the famous scholars and viziers of that era, Nizam al-Mulk-e Tusi. In reviewing this book, it is important to consider that Nizam al-Mulk was a scientific, political and cultural person who came from Khorasan area and his mentality is under the influence of that area. So, the analysis of his works would be considered as the analysis of the intellectual atmosphere of Khorasan on that time. In the present study, it would become clear that Nizam al-Mulk tries to develop an attitude based on that, the king’s authority and autocracy is accepted and this point of view is because of his belief in absolute royal rule (autocracy). So, considering Tusi’s work based on the ideas of Eric Berne, there are some tradition which is called the protector of Autocratic System. Such traditions try to persuade people to transact from the position of adapted child to the king who shows activism from the position of the parent state, which in the long run leads to the autocracy acceptance among people, and gives power and strength to authoritarian governments. So, this work would have the language signs of an autocratic culture and knowing this issue is important for the researchers in facing with this literary-political text.
Keywords: Siyāsatnāmeh, Nizam al-Mulk-e Tusi, Autocracy, Eric Berne

کلیدواژه‌ها

استوارت، یان؛ جونز، ون (1391). تحلیل رفتار متقابل: تأملی در روانشناسی تجربی. ترجمه بهمن دادگستر. تهران: دایره.##ـ اکبری، احمدرضا (1387). "خواجه نظامالملک و فلسفه نگارش سیاستنامه". کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، سال دوازدهم، ش 9، پیاپی 128 (دی ): 101ـ103.##ـ ایزدی، علی محمد (1385). چرا عقب ماندهایم؟. تهران: علم.##ـ برن، اریک (1370). بازیها، روانشناسی روابط انسانی. ترجمه اسماعیل فصیح. تهران: البرز.##ـ بهار، محمدتقی (1386). سبکشناسی، ج3. تهران: امیرکبیر.##ـ پیرا، فاطمه (1387). "جنسیت و قدرت در سیاستنامه خواجه نظامالملک". پژوهش زنان، دوره ششم، ش3، پیاپی22 (پاییز): 155-169.##ـ روزبه، خسرو؛ معنوی، مسعود (بی تا). واژههای سیاسی. تهران: پژوهش.##ـ زرین کوب، عبدالحسین (1384). روزگاران، تاریخ ایران. تهران: سخن.##ـ فلاح، مرتضی (1383). "خواجه  نظام الملک: سیاست در نامه، سیاست در عمل". کاوشنامه، سال پنجم، ش1، پیاپی 9 (پاییز و زمستان): 67ـ90.##ـ فیروزبخت، مهرداد (1384). اریک برن، بنیانگذار تحلیل رفتار متقابل. تهران: دانژه.##ـ نظام الملک، حسن بن علی (1385). سیاستنامه (سیرالملوک). به اهتمام جعفر شعار. تهران: شرکت سهامی کتاب های جیبی؛ امیرکبیر.##ـ هریس، تامس (1391). وضعیت آخر. ترجمه اسماعیل فصیح. تهران: فرهنگ نشر نو.##
-Sadeghimanesh, Ali; Rahimi, Abolghasem (2013). “Continuation of Despotism in Sufis’ Rituals in Iran Society Typology of Transaction in Attar’s Tazkirat al-Awliyā, Based on the psychological commentaries of Eric Berne”. Studies in Literature and Language, Vol. 7, No. 1: 65-66.##