رتبه بندی شهرستان‌های استان خراسان رضوی از نظر شاخص‌های توسعه یافتگی با استفاده از روش تحلیل عاملی

مشکینی, ابوالفضل; معززبرابادی, محدثه

رتبه بندی شهرستان‌های استان خراسان رضوی از نظر شاخص‌های توسعه یافتگی با استفاده از روش تحلیل عاملی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ استادیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه تربیت مدرس

² کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

رشد و توسعه به عنوان یک مقوله ی اقتصادی- اجتماعی، نخست به وسیله اقتصاددانان مطرح شد و سپس به علوم دیگر راه یافت. هدف اصلی توسعه کاهش نابرابری های منطقه ای و تسریع رشد اقتصادی است. سطح بندی و رتبه بندی با استفاده از روش های علمی باعث شناخت نابرابری های ناحیه ای می شود. شناخت و بررسی توانایی ها و امکانات نواحی و رتبه بندی آن ها، نخستین گام در برنامه ریزی و توسعه نواحی به شمار می رود. این پژوهش از لحاظ هدف کاربردی و رویکرد حاکم بر آن توصیفی- تحلیلی است. جامعه آماری شامل کلیه شهرستان های استان خراسان رضوی می باشد. به منظور تعیین سطح توسعه یافتگی شهرستان های استان، تعداد 24 متغیر تعیین گردید. با توجه به معیارهای مورد بررسی، داده های مورد نیاز از سرشماری عمومی سال 1390 استان خراسان رضوی به دست آمده است. داده های حاصل از آمارنامه با استفاده از فنون و روش های آماری تحلیل عاملی در نرم افزارهای SPSS و ARCMAP مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. هدف پژوهش حاضر، تعیین میزان توسعه یافتگی شهرستان های استان خراسان رضوی و رتبه بندی آن ها به لحاظ میزان برخورداری از شاخص های مختلف توسعه با استفاده از روش تحلیل عاملی است. . نتایج این پژوهش به طور کلی نشان می دهد که در سطح شهرستان های استان خراسان رضوی عدم تعادل های منطقه ای و نابرابری به لحاظ متغیرهای مورد مطالعه، به وضوح دیده می شود؛ به گونه ای که شهرستان توسعه یافته با شهرستان محروم 10.42 امتیاز اختلاف نشان می دهد. نتایج پژوهش حاکی از آن است که شهرستان مشهد با امتیاز 55/5 در رتبه اول و شهرستان های گناباد و درگز و نیشابور به ترتیب در رتبه های دوم، سوم و چهارم قرار گرفتند و شهرستان زاوه با امتیاز 78/4- در رتبه بیست و هفتم به عنوان محروم ترین شهرستان شناخته شد. As a socio-economic category, growth and development was introduced first by economists, and then spread to other sciences. The main objective of development is to reduce regional disparities and speed up economic growth. Grading and ranking, using the scientific methods, leads to the recognition of regional inequalities. Identifying and studying the capabilities and facilities of areas and ranking them, is the first step in the planning and development of areas. This research, in terms of Practical objective and dominated approach, is descriptive-analytic. Statistical population contains all the towns of Razavi Khorasan province. In order to determine the level of development of the towns 24 variables were determined. According to examined criteria, the required data has been obtained from the general census of 1390 of Razavi Khorasan province. The obtained data has been analyzed by statistical techniques of factor analysis in SPSS and ARCMAP. The aim of this study is to determine the level of development of the towns of Razavi Khorasan province and to rank them according to the rate of enjoying different development indicators, using factor analysis. The results show that Mashhad city stands in the first place with a score of 5.55, and Gonabad, Dargaz and Nishapur towns, respectively, are ranked second, third and fourth. Finally, Zaveh, with a score of - 4.78 and ranked as twenty-seventh, is recognized as the poorest town

کلیدواژه‌ها

20.1001.1.26766116.1395.10.3.5.4

مراجع

اکبری، نعمت الله؛ زاهدی کیوان، مهدی (1387). کاربرد روش های رتبه بندی و تصمیم گیری چندمعیاره. تهران: سازمان شهرداری ها و دهیاری های کشور.##-پورجعفر، محمدرضا؛ خدائی، زهرا؛ پورخیری، علی (1390). "رهیافتی تحلیلی در شناخت مؤلفه ها، شاخص ها، و بارزه های توسعه پایدار شهری". مطالعات توسعه اجتماعی ایران، سال سوم، ش 3 (تابستان): 25- 41.##-تقوایی، مسعود؛ بهاری، عیسی (1389). "سطح بندی و سنجش درجه توسعه یافتگی شهرستان های استان مازندران با استفاده از مدل تحلیل عاملی و تحلیل خوشه ای". جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، سال بیست و سوم، ش 48 (زمستان): 15-38.##-تقوایی، مسعود: صبوری، محمد (1391). "تحلیل تطبیقی سطح و میزان توسعه یافتگی اجتماعی شهرستان های استان هرمزگان". جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، سال بیست و سوم، ش 46 (تابستان): 53- 68.##-تقوایی، مسعود؛ کیارستمی، قاسم (1381). "تعیین و تحلیل سطوح برخورداری مناطق روستایی در شهرستان ها و بخش های استان تهران". جهاد، ش 254 (آذر و دی): 28 -32.##-تقوایی، مسعود؛ نوربخش، حسن؛ زنگی آبادی، علی (1386). "سطح بندی میزان توسعه شهری استان چهار محال بختیاری با استفاده از تکنیک های پیشرفته تحلیل عاملی و تحلیل خوشه ای". فصلنامه اطلات جغرافیایی (سپهر)، سال شانزدهم، ش 62 (تابستان): 17- 26.##-توفیق، فیروز (1372). "تحلیل عاملی و تلفیق شاخص های منطقه ای". مجله آبادی وزارت مسکن و شهرسازی، ش 10 (بهار): 38- 47.##-حسین زاده دلیر، کریم (1384). برنامه ریزی ناحیه ای. تهران: سمت.##-حکمت نیا، حسن؛ موسوی، میرنجف (1385). کاربرد مدل جغرافیا با تأکید بر برنامه ریزی شهری و ناحیه ای. یزد: علم نوین.##-سازمان آمار ایران (1390). آمارهای استان خراسان رضوی. تهران: مرکز آمار ایران.##-سرور، رحیم؛ خلیجی، محمد (1394). "سنجش درجه توسعه یافتگی شهرستان های استان کهگیلویه و بویراحمد". پژوهش و برنامه ریزی شهری، سال ششم، ش 21 (تابستان): 89- 102.##-علوی، علی، و دیگران (1392). "تحلیل نابرابری منطقه ای استان گلستان با رویکرد عدالت اجتماعی". پژوهش های بوم شناسی شهری، سال سوم، ش 5 (بهار و تابستان): 89- 104.##-کلانتری، خلیل (1387). برنامه ریزی توسعه منطقه ای (تئوری ها و تکنیک ها). تهران: خوشبین.##-کهنسال، محمدرضا؛ رفیعی دارانی، هادی (1388). "سنجش درجه ی توسعه یافتگی کشاورزی شهرستان های استان خراسان رضوی". فصلنامه اقتصاد کشاورزی، سال سوم، ش 4 (زمستان): 45- 66.##-معینی، مهدی (1377). اصول و روش های برنامه ریزی منطقه ای. تهران: گویا.##-منصورفر، کریم (1385). روش های پیشرفته آماری همراه با برنامه های کامپیوتری. تهران: دانشگاه تهران.##-موحد، علی؛ فیروزی، محمدعلی؛ روزبه، حبیبی (1390). "تحلیل درجه توسعه یافتگی شهرستان های استان خوزستان با استفاده از رویکرد تحلیل عاملی و خوشه ای". مجله پژوهش و برنامه ریزی شهری، سال سوم، ش 5 (تابستان): 43- 56.##-مؤمنی، مهدی؛ قهاری، غلامرضا (1392). "تحلیلی بر وضعیت توسعه یافتگی شهرستان های استان فارس". فصلنامه برنامه ریزی منطقه ای، سال سوم، ش 9 (بهار): 53-66.##-نسترن، مهین؛ فتاحی، سارا (1388). "سطح بندی شهرستان های استان گلستان از نظر شاخص های توسعه یافتگی با استفاده از روش تحلیل عاملی". جغرافیا و مطالعات محیطی، سال اول، ش 1 (پاییز): 43-55.##

Fleisher, Belton M.; Li, Haizheng; Zhao, Min Qiang. (2008). Human capital, economic growth, and regional inequality in China. Bonn: Institute for the Study of Labor (IZA).##-Joao, Oliveira, S.; Maria, Manuela, L. (2001). "A Multivariate Methodology to Uncover Regional Disparities". European Journal of Operational Research, Vol. 145: 121-135.##-Ravi, Kanbur; Xiaobo, Zhang. (1998)."Which regional inequality? The evolution or Rural-Urban and inland-costal inequality in China, 1983-1995". Department of Agricultural Resource and Managerial Economics Cornell University, Vol. 27: 686 - 701.##