نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار باستان شناسی دانشکده هنر دانشگاه بیرجند.
2 دانش آموخته کارشناسی ارشدباستان شناسی دانشگاه بیرجند/ پژوهشگر آزاد
چکیده
ت تصویر بزکوهی در هنر ایران، از دیرباز نقش بسیار مهمی داشته و نگاره های آن از دوره های پیش از تاریخ در نقوش غارها، سنگ های حجاری شده، ظروف سفالی و فلزی بسیار دیده شده است. این نقش بر روی برخی آثار باستانی، حامل ارزش ها و نشانه هایی است که بر اساس باورها و اعتقادات بشر کهن، در چارچوب این آثار نمود یافته اند. یکی از این آثار، سنگ نگاره ها هستند. لذا در تحقیق حاضر نگاره بزکوهی در سنگ نگاره های شرق (سنگ نگاره های سربیشه) و غرب ایران (سنگ نگاره های اورامان) انتخاب و به بررسی تطبیقی این نگاره در دو حوزه شرق و غرب ایران پرداخته شده است. روش تحقیق به صورت توصیفی تحلیلی و تطبیقی است و جمع آوری اطلاعات از منابع کتابخانه ای و روش میدانی به بررسی نمادشناسی نگاره بزکوهی پیش رفته است. با بررسی تطبیقی نقوش انجام گرفته از منظر روش و فناوری نتایج زیر حاصل شد: به لحاظ روش و شیوه ی کار هر دو حوزۀ منتخب ما از نوع پتروگلیف (کنده کاری)، بوده است. نقوش براساس نوع موضوعات به چهار گروه تقسیم شده است که دربرگیرنده موضوعاتی هم چون نقش بزهای کوهی در چرا، نقش بزکوهی همراه با نقوش انسانی در شکارگاه، نقش بز همراه با نقوش نمادین و نقش بزهای کوهی همراه با حیوانات و نقوشی نامعلوم است. نتایج تحقیق نشان می دهد این نقش در هر دو حوزه فرهنگی طی قرن ها نمادی از نیروی زندگی، باروری و نگهبان درخت زندگی به شمار می آمد. در نهایت دلیل نقر نگاره بزکوهی در هر دو محوطه، دو دلیل مذهبی و غیرمذهبی دارد که ارتباط مستقیمی با زندگی، معاش، اقلیم، آداب و رسوم، باورهای گذشته و پیوستگی قوی میان نقوش صخره ای با مسیرهای کوچ نشینان دارد. Antelope image have had a crucial role in Iranian art since years ago, and its miniatures have been observed a lot in cave paintings, stone carvings, potteries and metal utensils from pre-historic periods. This image, on some antiquities, conveys values and signs which have been shown within these works based on the opinions and beliefs of ancient human. One of these works is petroglyphs. This study investigates the miniature antelope in the petroglyphs (rock paintings) of the East (Kurangun of Sarbishe) and West latitude of Iran (rock paintings of Uraman) comparatively. Research method is descriptive-analytic and comparative. The data gathering comprises library resources and field study and comes to investigating antelope’s image semiotics. The comparative study of paintings in terms of technique and technology, the following results were obtained: methodologically our selected areas are petroglyph (carving), respectively. Paintings were divided into four groups, according to the type of topics, such as antelope images in grazing, antelope image alongside human images in hunting ground, antelope image alongside symbolic images and antelopes images alongside animals and indistinct images. The results show that this image, over centuries, had been a symbol of vitality, fertility and the guardian of the tree of life in both cultural areas. Finally the engraved miniature antelope contains two religious and non-religious reasons, in both areas, which have a direct relationship to life, living, climate, customs and past beliefs and they establish strong links between rocky paintings and immigrants ̓ paths.
کلیدواژه‌ها
- افضل طوسی، عفت السادات (1391). "گلیم حافظ نگاره بز کوهی از دوران باستان". فصلنامه علمی پژوهشی نگره، سال هفتم، ش 21 (بهار): 54- 67.## -اورتیز، جورج (1390). "وبگاه کلکسیون جورج اورتیز، ایران باستان، تاریخ، کوزه نقره ای دوره ی هخامنشی". [پیوسته] قابل دسترسی در: http://mrvnd-2.persianblog.ir/ [1394/10/22]## -بختیاری شهری، محمود (1388). "بررسی و مطالعه ی سنگ نگاره های نویافتۀ دشت توس". مطالعات باستان شناسی، سال اول، ش 1 (بهار و تابستان): 21- 44.## -بهمنی، پردیس (1383). سیر تحول و تطور نقش و نماد در هنرهای سنتی ایران. گروه هنر دانشکده هنر و رساله، دانشگاه پیام نور: پارس بوک.## -تاجبخش، هدایت؛ جمالی، سیروس (1374). نخجیران از آغاز تا امروز. تهران: موزه ی آثار طبیعی و حیات وحش ایران.## -جانبازی، فاطمه (1393). "بررسی نقوش حیوانی در آثار تمدن جیرفت". جلوه ی هنر، دوره 7، ش 1 (بهار و تابستان): 49- 62.## -دادور، ابوالقاسم؛ مصباح اردکانی، نصرت الملوک (1389). "بررسی شکل و فرم در ریتون های ایرانی (هزاره ی چهارم قبل از میلاد تا پایان دوره ساسانی". نشریه هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی، دوره 2، ش 41 (بهار): 5- 12.## -رفیع فر، جلال الدین (1384). سنگ نگاره های ارسباران. تهران: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، پژوهشکده مردم شناسی.## -ریاضی، محمدرضا (1382). طرح ها و نقوش لباس ها و بافته های ساسانی. تهران: گنجینه.## -سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، مدیریت اطلاعات جغرافیایی (1388). فرهنگ جغرافیایی آبادیهای کشور، استان خراسان جنوبی، شهرستان سربیشه. تهران: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.## -شاپورشهبازی، علیرضا (1376). "اسب و سوارکاری در ایران باستان". مجله باستان شناسی و تاریخ. سال یازدهم، ش 21 و 22 (بهار و تابستان): 27-42.## -طاووسی، محمود؛ خاکپور، مژگان؛ انصاری، مجتبی (1391). "ردپای نقش مایه های تزییناتی معماری بومی روستایی گیلان در سرزمین آماردها". نامه ی معماری و شهرسازی (دو فصلنامه ی دانشگاه هنر)، دوره 4، ش 8 (بهار و تابستان): 37- 57.## -طباطبایی، محمد؛ قصریانی، فرهنگ (1371). منابع طبیعی کردستان (جنگل ها و مراتع). کردستان: جهاد دانشگاهی کردستان.## -عرب، مهسا (1385). "بررسی نقش نگاره های چهارپایان در ایران باستان". پایان نامه کارشناسی ارشد گرافیک، دانشکده هنر و معماری، پژوهش هنر، دانشگاه الزهرا.## -فرهادی، مرتضی (1377). موزه هایی در باد. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.## -قربانی، حمیدرضا (1392). گزارش بررسی و مطالعه باستان شناسی و انسان شناختی نقوش صخره ای (سنگ نگاره های استان خراسان جنوبی).بیرجند: اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی.## -قسیمی، طاهر (1386). "گزارش بررسی نقوش صخره ای در منطقۀ اورامان". باستان پژوهی، سال دوم، ش 3 (بهار و تابستان): 71- 80.## -کریمی، فریبا (1386). "نگرشی نو به کنده نگاره های صخره ای ایران". باستان پژوهی، سال دوم، ش 3 (بهار و تابستان): 20-34.## -گیرشمن، رومن (1371). هنر ایران در دوران ماد و هخامنشی. ترجمه ی عیسی بهنام. تهران: علمی و فرهنگی.## -لحافیان، جمال (1379). "سنگ نگاره های پیش از تاریخ کردستان". فصلنامه فرهنگ کردستان، سال اول، ش 3 و 4: 14-19.## -لحافیان، جمال (1380). "اورامان پیش از تاریخ". فصلنامه فرهنگ کردستان، سال دوم، ش 7 و 8: 59-63.## -لینتون، رالف (1357). سیر تمدّن. ترجمه ی پرویز مرزبان، تهران: دانش.## -مرتضایی، محمد؛ صداقتی زاده، ندا (1391). "بررسی نقوش جانوری سفالینه های کهن شهر گرگان (جرجان) در دوران اسلامی". نامه ی باستان شناسی، دوره دوم، ش 2 (بهار و تابستان): 47- 62.## -مهرآفرین، رضا (1375). "بررسی نشانه های تمدنی نقوش حیوانی بر روی مهرهای استوانه ای ایلام". پایان نامه کارشناسی ارشد باستان شناسی گرایش دوران تاریخی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس.## -ناصری فرد، محمد (1394). "سنگ نگاره های ایران". [پیوسته] قابل دسترسی در: http://www.iranrockart.com. [1394/8/12] ## -هاشمیزاده، عبدالحسین (1385). سربیشه گوهر ناشناخته کویر. مشهد: نینگار.## -هال، جیمز (1390). فرهنگ نگاره ای نمادها در هنر شرق و غرب. ترجمه ی رقیه بهزادی. تهران: فرهنگ معاصر.##
- Lahafian, J. (2004). "Petroglyphs of Kurdistan Rock Art". Rock Art Research, Vol. 21, No. 1: 3- 10.## -Lahafian, J. (2013). "Rock Art in Kurdistan Iran". Arts, Vol . 2, No. 4: 328 349.## -Vandenberg, L. (1969). "Archeologie de l, Iran Ancien". Tehran: Tehran university.## -Zeder, M. A. (2008). "Domestication and early agriculture in the Mediterranean Basin: Origins, diffusion, and impact". PNAS, Vol. 105, No. 33: 11597- 11604.##
)