نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته کارشناسی ارشد جغرافیای سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد

2 استادیار جغرافیای سیاسی دانشگاه بیرجند

چکیده

 
پدافند غیرعامل در حال حاضر یکی از مؤثرترین و پایدارترین روش های دفاع در مقابل تهدیدات داخلی و خارجی، همواره مدنظر اکثر کشورهای جهان قرار داشته است. در ایران نیز با توجه به موقعیت راهبردی نواحی مرزی شرق کشور، استان خراسان جنوبی با دارا بودن بیشترین مرز مشترک با کشور افغانستان از دیرباز به لحاظ قرار داشتن در مسیر جاده ابریشم در مبادله کالا و تجارت، از اهمیت خاص و ویژه ای برخوردار بوده است. در این بین نقش پدافند غیرعامل و آمایش سرزمینی و به طور خاص آمایش نواحی مرزی برجسته می شود. یکی از بهترین راهبردهای پدافندی در مناطق مرزی استان برای مقابله با تهدیدات، ایجاد و گسترش فعالیت بازارچه های مرزی است، زیرا بازارچه ها مصداق بارز حضور مردم در امور اقتصادی منطقه بوده که می تواند باعث ماندگاری مرزنشیان شده و از مهاجرت بیرویه آنان جلوگیری کند و این امر، منجر به توسعه و امنیت پایدار منطقه می شود. در این مقاله با روش توصیفی - تحلیلی و تکیه بر منابع کتابخانه ای و میدانی (مصاحبه ها و مشاهدات نگارندگان) به بررسی نقش بازارچه مرزی ماهیرود شهرستان سربیشه در امنیت مناطق مرزی استان از منظر پدافند غیرعامل پرداخته شده است. نتایج بررسی ها در این تحقیق حاکی از آن است که این بازارچه مرزی به عنوان یکی از اهرم های مهم در ایجاد اشتغال، تثبیت جمعیت مرزنشین، کاهش محرومیت و توسعه روابط تجاری با کشور همجوار از سال های گذشته بوده و پیوسته تأثیر قابل توجهی در فعالیت های اقتصادی و ایجاد امنیت منطقه سربیشه و حتی استان  داشته است.
 

کلیدواژه‌ها

  1. احمدپور، آرام؛ عبداللهی، رضا (1392). "نقش بازارچه های مرزی استان خراسان جنوبی در توسعه و امنیت آن استان". در: مجموعه مقالات اولین همایش خراسان جنوبی نظم و امنیت، ج 2. دانشگاه بیرجند.: 809-823. 2. اداره کل مقررات بازرگانی و واردات، وزارت صادرات (1375). مقررات صادرات و واردات. تهران: وزارت بازرگانی. 3. آقابابایی، محمدتقی؛ بهتاش، فرزاد (1390). مفاهیم پدافند غیرعامل مدیریت شهری با تمرکز بر شهر تهران. تهران: نشر دانش شهر. 4.  برزگران، حسینعلی؛ ریاسی، مهدی (1391). جغرافیای استان خراسان جنوبی. تهران: وزارت آموزش و پرورش، سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی. 5. پیربوداقی، یوسف (1379). "بررسی عملکرد بازارچه مرزی سرو". پایان نامه کارشناسی ارشد اقتصاد، دانشکده اقتصاد و علوم اداری، دانشگاه آزد اسلامی واحد علوم و تحقیقات (تهران). 6. پورتال فرمانداری سربیشه (1386). "موقعیت جغرافیایی شهرستان سربیشه".[پیوسته] قابل دسترس در: http://www.sk-sarbishe.ir/ html [1391/06/08].

7. جمشیدیان، عبدالرسول؛ نادری، ناهید (1390). "توانمندسازی زنان پیش بایست تکامل گرایی". در: مجموعه مقالات همایش نقش زنان در توسعه علوم، فرهنگ و تمدن اسلامی. معاونت امور بانوان نهاد ریاست جمهوری. تهران: شورای فرهنگی اجتماعی زنان، مرکز اطلاعات و آمار: 248-263. 8. دهخدا، علی اکبر. لغت نامه دهخدا، ج 4. ذیل "پدافند". 9. راستی، عمران؛ علمدار، اسماعیل؛ بهادرانی، بتول (1393). "طرح پژوهشی مطالعات آمایش استان خراسان جنوبی، بخش تحلیل سیاسی - نهادی". بیرجند: استانداری خراسان جنوبی [در حال اجرا]. 10. رضایی، سعید (1388). "تحلیل مکانیابی در آمایش دفاعی و پدافند غیر عامل". در: همایش سراسری سامانه. تهران: دانشگاه صنعتی مالک اشتر: 510-523. 11. زرقانی، هادی (1386). "عوامل ژئوپولیتیکی مؤثر بر نقش و کارکرد مرزها با تأکید بر مرزهای ایران". فصلنامه ژئوپولیتیک، سال سوم، ش 2 (بهار): 88-90.   12. زرقانی، هادی؛ مهدی زاد، صباح؛ اعظمی، هادی (1391). "تحلیل بازتابهای سیاسی - فضایی بازارچه های مرزی، نمونه موردی: بازارچه مرزی باشماق مریوان". مدرس علوم انسانی، دوره شانزدهم، ش 1 (زمستان):1-23. 13. زیاری، کرامت الله (1378). برنامه ریزی شهرهای جدید. تهران: سمت. 14. سازمان بازارچه های مرزی استان خراسان جنوبی (1392). "عملکرد بازارچه های مرزی استان". بیرجند: استانداری خراسان جنوبی.15. سرمد، محمدرضا (1390). "جایگاه پدافند غیرعامل در زنجیره تأمین مناطق کویری". فصلنامه مطالعات انتظامی شرق، پیش شماره مهر: 109-132. 16. شیخ زاده، رجبعلی؛ محمدی، مهدی (1391). "جنگ نرم و جایگاه پدافند غیرعامل در آمایش مرزی سیستان و بلوچستان". در: همایش ملی توسعه سواحل مکران و اقتدار دریایی جمهوری اسلامی ایران، دانشکده ادبیات و علوم انسانی. چابهار، دانشگاه زاهدان:580-592. 17. صراف جوشقانی، حسن؛ صراف جوشقانی، محمد (1389). "مدل سازی اقدامات احتیاطی در تدوین نقشه راه پدافند غیرعامل مجموعه های شهری". در: دومین کنفرانس برنامه ریزی و مدیریت شهری، شهرداری مشهد. دانشگاه فردوسی مشهد: 245 -268. 18. عباس زاده، محمد؛ علیزاده اقدم، محمدباقر (1391). "کاربرد پدافند غیرعامل در شهرهای مرزی". در: همایش ملی شهرهای مرزی و امنیت ها چالش ها و رهیافت ها، فرماندهی مرزبانی سیستان و بلوچستان. زاهدان، دانشگاه زاهدان: 408-423. 19. عباسی، لاله (1388). "مدیریت بحران و پدافند غیرعامل". اکتشاف و تولید، ش29. (زمستان): 45-52. 20. علمدار، اسماعیل (1392). "بازتاب های سیاسی- فضایی بازارچه های مرزی، نمونه موردی: بازارچه مرزی ماهیرود سربیشه در استان خراسان جنوبی". پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیای سیاسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد. 21. عندلیب، علیرضا (1380). نظریه پایه و اصول آمایش مناطق مرزی جمهوری اسلامی ایران. تهران: دانشکده فرماندهی و ستاد پاسداران انقلاب اسلامی. 22. کامران، حسن؛ پریزاد، طیبه؛ حسینی امینی، حسن (1390). "سازمان دهی فضایی نواحی مرزی همجوار با مرز ایران و پاکستان با رویکرد پدافند غیرعامل". مجله پژوهش و برنامه ریزی شهری، سال دوم، ش 5 (پاییز):111-129. 23. کمیته پدافند غیرعامل (1391). پدافند غیر عامل یا مقاومت ملی پایدار. تهران: نشر آیین تربیت. 24. محمدپور فیلشور، علی (1381). بازگشایی مرزها و تأثیر آن بر مناطق مرزی، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیای سیاسی، دانشگاه تربیت مدرس تهران. 25. مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن (1385). شهرستان سربیشه. بیرجند: سالنامه آماری استان خراسان جنوبی.26. مرکز آمار ایران (1390). سرشماری عمومی نفوس و مسکن شهرستان سربیشه. بیرجند: سالنامه آماری استان خراسان جنوبی.27. مهدی زاد، صبّاح (1389). تحلیل بازتاب‌های سیاسی فضایی بازارچه های مرزی (نمونه موردی بازارچه مرزی باشماق مریوان)؛ پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیای سیاسی: دانشگاه فردوسی مشهد.28. معتمدنژاد، کاظم (1348). جغرافیای سیاسی. تهران: دانشگاه تهران، دانشکده حقوق.29. میرحیدر، دره (1381). مبانی جغرافیای سیاسی. تهران: سمت.30. وزارت امور اقتصادی و دارایی (1378). "مجموعه گزارش های اقتصادی کمیته فنی ستاد تنظیم اقتصادی کشور". تهران: وزارت اقتصاد و امور دارایی.

31.  Taylor, p.; Flit, c. (2000). political Geography. England: Prentice Hall 85. 32. Leebouapao, L; Phonesaly, S; Phetsamone, S;  Souphith, D; Vanthana ,N . (2004).  Lao PDR Cross Border Economy,Case Study In Dansavanh, Savannakhet, and Houaysai/ Tonpheung, Lao PDR ,National Economic Research  Institute. 44-59. 33. Murshid.K.a.s; Tuot, S. (2005) ."The Cross Border Economy of Cambodia" Cambodia Development Resource Institute, Development Analysis Network with the Support of the Rockefeller Foundation Phnom Penh. 104-126.

34. مصاحبه با آقای الهی، مدیر بازارچه مرزی ماهیرود، آبان 91. 35. مصاحبه با آقای حسین پور فرماندار سربیشه، آبان 91. 36. مصاحبه با سرهنگ رفیعی، فرمانده کل مرزبانی استان خراسان جنوبی، آبان 91.