نوع مقاله : مقاله ترویجی

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دکتر علی شریعتی دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد تاریخ ایران اسلامی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دکتر علی شریعتی دانشگاه فردوسی مشهد.

3 دانشجوی کارشناسی تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دکتر علی شریعتی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

هم‌زمان با آغاز جنگ جهانی دوم، ایران بی‌طرفی خود را در این جنگ اعلان کرد؛ اما دولت‌های متفق با بهانه‌ حضور جاسوسان آلمانی‌ در ایران، در شهریورماه 1320 به ایران وارد شدند. این جنگ همان‌گونه که در اروپا سبب تحولات و زیرورویی اوضاع اجتماعی و اقتصادی شده بود، به حوادث و دگرگونی‌هایی در ایران و بویژه در خراسان نیز منجر گردید. خراسان به دلیل جایگاه ویژه‌ نظامی و داشتن مرز مشترک با شوروی، مورد توجه دولت‌های متفق قرار گرفت که به نفوذ هر‌چه بیش‌تر نیروهای انگلیس و شوروی در خاک این منطقه انجامید و پیامدهای بدون جبرانی نیز به همراه داشت. هدف اصلی این مقاله، بررسی پیامدهای جنگ جهانی دوم بر وضعیت اجتماعی و اقتصادی خراسان می‌باشد که به روش توصیفی - تحلیلی صورت گرفته است. این نوشتار، در پی یافتن پاسخ این پرسش است که اشغال ایران از سوی متفقین در جنگ جهانی دوم، چه تأثیری بر وضعیت اجتماعی و اقتصادی مردم خراسان داشته است؟ به نظر می‌رسد اشغال ایران، موجب افزایش مشکلات و نابه‌سامانی‌های اجتماعی و اقتصادی خراسان شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که پس از اشغال ایران، ناهنجاری‌های اجتماعی و شرایط نا‌مناسب اقتصادی از جمله راهزنی، اعتیاد، ناامنی، گسترش بیماری‌های گوناگون و گرانی در سراسر استان­ها رشد چشم‌گیری و محسوسی یافته است. وجود این مشکلات و نابه‌سامانی­ها، خود معلول عواملی گسترده می­باشد که در این نوشتار به آن‌ها اشاره خواهد شد. تاریخ‌نگاران، همواره در پژوهش­های تاریخی خود، جنگ جهانی دوم را با نگاهی سیاسی یا نظامی مورد بررسی قرار داده‌اند؛ در حالی‌که آسیب پیامدهای این جنگ به بدنه‌ اجتماعی و اقتصاد جامعه‌ آن روز ایران، بسیار بیش‌تر بوده‌است.

کلیدواژه‌ها

- آیتی، محمدحسین (1371). بهارستان در تاریخ و تراجم رجال قاینات و قهستان. مشهد: دانشگاه فردوسی.##- ادیب هروی، محمدحسن (1326). الحدیقه‌الرضویه. مشهد: خراسان.##- ارجمند، محمد (1385). شش سال در دربار پهلوی: خاطرات محمد ارجمند سرپرست تلگرافخانه مخصوص رضاشاه. تهران: پیکان.##- استوارت، ریچارد (1370). در آخرین روزهای شاه. ترجمه کاوه بیات. تهران: نشر نو.##- اسکرین، سرکلارمونت (1363). جنگ جهانی در ایران. ترجمه حسین نجف‌آبادی فراهانی. تهران: نوین.##- امجد، محمد (1380). ایران از دیکتاتوری سلطنتی تا دین‌سالاری. تهران: باز.##- امینی، علیرضا (1381). تحولات سیاسی و اجتماعی ایران در دوران پهلوی. تهران: صدای معاصر.##- الهی، حسین (1380). روزنامه و روزنامه‌نگاری در خراسان. مشهد: دانشگاه فردوسی.##- الهی، حسین (1382). احزاب و سازمان‌های سیاسی و عملکرد آنها در خراسان. مشهد: دانشگاه فردوسی.##- بقیعی، غلامحسین (1373). انگیزه. تهران: مؤسسه خدمات فرهنگی رسا.##- بلیک، کریستین (1394). روابط خارجی ایران از 1320 تا 1341، روایتی جدید از رویارویی آمریکا و شوروی در ایران. ترجمه علی باقری دولت‌آبادی و حوریه دهقان. تهران: مخاطب.##- پورشافعی، مجید (1385). اقتصاد کوچه. تهران: گام نو.##- تبرائیان، صفاءالدین (1371). ایران در اشغال متفقین. تهران: مؤسسه خدمات فرهنگی رسا.##- تفرشیان، ابوالحسن (1367). قیام افسران خراسان. تهران: اطلس.##- جابانی، محمد (1363). سرزمین و مردم قوچان. مشهد: اطلس.##- جلالی، غلامرضا (1377). تقویم تاریخ خراسان. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.##- رادمنش، محمدکاظم (1390). فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی آمریکایی‌ها در مشهد. مشهد: سخن گستر.##- رامین‌نژاد، رامین (1390). تاریخ لشکر خراسان. مشهد: آهنگ قلم.##- رجبی، نجیب‌الله؛ دهقان­پور، مریم (1394). تاریخ خراسان جنوبی. تهران: شهرآشوب.##- روحانی، علیرضا؛ ایزدی‌زاده، ابوالفضل (1389). اسنادی از اشغال ایران در جنگ جهانی دوم، ج 3. تهران: ریاست جمهوری، مرکز پژوهش و اسناد.##- سعادتی، حسین (1383). "تأثیرات و پیامدهای جنگ جهانی دوم بر استان خراسان". پایان­نامه کارشناسی ارشد تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه سیستان و بلوچستان.##- سیدی، مهدی (1373). زورآباد جام. مشهد: محقق.##- شاکری، رمضانعلی (1365). اترک­نامه ( تاریخ جامع قوچان). تهران: امیرکبیر.##- شجاعی دیوکلائی، سیدحسن (1389). "پیامدهای جنگ جهانی دوم بر سیاست صنعتی سازی در ایران". تاریخ ایران، ش 7، شماره پیاپی 5/65 (تابستان): 1- 15.##- عاقلی، باقر (1372). رضاشاه، قشون متحدالشکل. تهران: جاویدان.##- فیاض، عبدالمجید (1381). از باغ قصر تا باغ آرزوها. تهران: کویر.##- لنزوسکی، جورج (2536). رقابت روسیه و غرب در ایران. ترجمه اسماعیل رائین. تهران: جاویدان.##- ماهوان، احمد (1383). تاریخ مشهدالرضا. مشهد: ماهوان.##- متولی حقیقی، یوسف (1392). تاریخ معاصر مشهد، پیرامون تحولات سیاسی- اجتماعی مشهد از انقلاب مشروطیت تا انقلاب اسلامی. مشهد: شورای اسلامی شهر مشهد، مرکز پژوهش­ها.##- محمدی، ایرج؛ کریمی، حجت‌الله (1390). اسنادی از اشغال ایران در جنگ جهانی دوم، ج 5. تهران: خانه کتاب.##- مقیمی، محمداسماعیل (1370). جغرافیای تاریخی شیروان. مشهد: آستان قدس رضوی، معاونت فرهنگی.##- منصوری، پروین (1384). تاریخ شفاهی کانون نشر حقایق اسلامی. تهران. مرکز اسناد انقلاب اسلامی.##- مهدی‌زاده، مهناز؛ جوادی، حسین (1391). فردوس، خورشیدی بر تارک کویر. مشهد. سخن­گستر.##- میرنیا، سیدعلی (1373). وقایع خاور ایران. مشهد: اردشیر.##- میلسپو، آرتور (1370). آمریکایی‌ها در ایران. ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی. تهران: البرز.##- نفیسی، سعید (1345). تاریخ معاصر ایران از چهارم اسفند 1299 تا بیست و چهارم شهریور 1320. تهران: فروغی.##- همتی، رحمت­الله (1390). "فعالیت حزب توده در خراسان تا سال 1332". پایان‌نامه کارشناسی ارشد تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بجنورد.##
 روزنامه­ ها
- روزنامه آزادی، شماره 1972، دوشنبه، 7 مهر 1320.##- روزنامه آزادی، شماره 1974، دوشنبه، 14 مهر 1320.##- روزنامه آزادی، شماره 1975، جمعه، 18 مهر 1320.##- روزنامه آزادی، شماره 1976، چهارشنبه، 23 مهر 1320.##- روزنامه آزادی، شماره 1992، پنج شنبه، 20 آذر 1320.##- روزنامه آزادی، شماره 2021، فروردین 1321، 2.##- روزنامه آزادی، شماره 2069، پنج شنبه، 26 شهریور 1321.##- روزنامه اطلاعات، شماره 4351، 2/10/1319.##- روزنامه بانک ملی ایران، شماره 63، سال دهم، آبان و آذر 1321.##- روزنامه بانک ملی ایران، شماره 71، مرداد و شهریور 1323.##- روزنامه بانک ملی ایران، شماره 75، فروردین و اردیبهشت 1324.##- روزنامه دادگستران، سال اول، شماره 11، سه شنبه، 8 فروردین 1323.##- راستی، شماره83، دوشنبه، 10 بهمن 1322.##- راستی، شماره 102، یکشنبه، 10 اردیبهشت 1323.##- راستی، شماره 104، چهارشنبه، 20 اردیبهشت 1323.##- راستی، شماره 207، پنج شنبه، 20 اردیبهشت 1324.##- راستی، شماره 310##- ندای خراسان، شماره شماره 7، پنج شنبه، 11 مهر 1325.##- ندای خراسان، شماره 90، سه شنبه 27 مرداد 1326.##- نور خراسان، شماره 180، 25 شهریور 1324.##
 مصاحبه ­ها 
- فیاض، عبدالمجید، تاریخ مصاحبه 8/11/1357.##- همتی استاد، برات، تاریخ مصاحبه 3/10/1389.##