نوع مقاله : مقاله ترویجی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ اسلام دانشگاه تهران

2 استادیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

وقف، سنت دیرپا و زنده اسلامی، از دیروز تا امروز با انگیزه‌های مختلف در سرزمین‌های اسلامی و بویژه ایران رواج داشته است. سابقه وقف در ایران دوره اسلامی به سده‌های نخستین هجری باز می‌گردد و غالباً به وقف مستغلات برای دو نهاد دینی و آموزشی مسجد و مدرسه اختصاص داشته است. در نیمه دوم سده 12 قمری حاج محمدرفیع پسر علی‌نقی
دیهشکی بنای مدرسه‌ای را در شهر طبس پی ریخت و آن را وقف آموزش علوم دینی ساخت. هدف مقاله پیش‌رو، بازخوانی وقف‌نامه و بررسی محتوا و دستیابی به اطلاعات متنوع مندرج در آن است و برای نیل به این مقصود از روش توصیفی- تحلیلی بهره می‌برد. بررسی وقف‌نامه، باور راسخ بانی مدرسه به آموزه‌های شیعی را نشان داده و اطلاعاتی دست اول و سودمند از طبس در زمان وقف، چگونگی اداره مدرسه، متولی و شرایط استفاده از وقف را در اختیار خواننده قرار می‌دهد. بر پایه آنچه در وقف‌نامه آمده، تولیت این مدرسه به عهده بانی و پس از وی، پسر ارشد و آنگاه اولاد ذکور از نسل وی گذاشته شده است. اگر اولاد ذکور نیز از میان بروند، متولی وقف امام جمعۀ طبس خواهد بود. از جمله اطلاعات سودمند تاریخی متن وقف‌نامه در روزگار شکل‌گیری وقف، می‌توان به نام برخی از بزرگان طبس بویژه خواجه محمدعلی دیهشکی برادر واقف و ملامحمدمهدی پسر حاجی محمدصالح امام جمعۀ طبس و نیز حضور جماعت چیت‌گر اصفهانی در بازار و هم­چنین اطلاعات مربوط به مدار آب در این شهر اشاره کرد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Reading the text and analyzing the content of the endowment letter of Haj Mohammad Rafi Theological School in Tabas

چکیده [English]

Waqf, a long-standing and living Islamic tradition, has been prevalent in Islamic lands, especially in Iran, since yesterday with various motives. The history of endowment in Iran The Islamic period dates back to the first centuries AH and is often dedicated to the endowment of real estate for both religious and educational institutions, mosque and school. In the second half of the 12th lunar century, Haj Mohammad Rafi, the son of Ali Naqi Diheshki, founded a school in the city of Tabas and dedicated it to the teaching of religious sciences. The purpose of the present article is to read the endowment letter and review the content and access to the various information contained in it, and to achieve this purpose, it uses a descriptive-analytical method. Examining the endowment letter shows the school's firm belief in Shiite teachings and provides the reader with first-hand and useful information about Tabas during the endowment, how the school is run, the trustee, and the conditions for using the endowment. According to the endowment letter, the tutelage of this school has been entrusted to the founder and after him, the eldest son and then the male children of his generation. If the male children also die, he will be in charge of the endowment of the Friday Imam of Tabas. Among the useful historical information of the text of the endowment letter at the time of the formation of the endowment, we can name some of the elders of Tabas, especially Khajeh Mohammad Ali Diheshki, brother of the endowment and Mullah Mohammad Mehdi, son of Haji Mohammad Saleh, the Friday Imam of Tabas. In this city pointed out.

کلیدواژه‌ها [English]

  • endowment
  • endowment letter
  • Tabas
  • Haj Mohammad Rafi school
قرآن کریم##
ابن شعبه حرانی، حسن بن علی (1382). تحف­العقول. ترجمه صادق حسن­ زاده. قم: آل علی علیهم السلام##
اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان طبس، شماره کلاسه پرونده 41م، کد تفصیلی 10124451000000##
احمدی، نزهت (1393). "تأثیر موقوفات گنجعلی‌خان بر کالبد شهری کرمان با تکیه بر اسناد وقف‌نامه‌‌های گنجعلی‌خان". مطالعات تاریخ اسلام، سال هفتم، ش 23 (زمستان): 31-55##
اصطخری، ابراهیم بن محمد (1927م.). مسالک الممالک، تحقیق ابوزید احمد بن سهل. بیروت: دارصادر##
اعتمادالسلطنه، محمدحسن (1367). تاریخ منتظم ناصری. تصحیح محمداسماعیل رضوانی. تهران: دنیای کتاب##
الهی‌زاده، محمدحسن؛ عدالتی، رضا؛ عارف­نژاد، ابوالقاسم (1394). "موقوفات بشرویه، پرتوی از باورهای دینی". مطالعات فرهنگی ـ اجتماعی خراسان، دوره 6، ش 4، پیاپی 36 (تابستان): 7-28##
امینی، محمود (1385). جغرافیای تاریخی طبس. یزد: نیکوروش##
انزابی ­نژاد، رضا، و دیگران (1388). "وقف­نامه امیرمحمدحسن­خان طبسی". بیست وقف‌نامه از خراسان، مشهد: آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهش­های اسلامی: 232-255##
باقری، محمد (1398). "طبس ­پژوهی؛ پیشینه و آسیب­شناسی". تاریخ ­پژوهی، سال بیست و یکم، ش 77 (تابستان): 39-57##
بیات، فرهاد (1398). شرح جامع حقوق مدنی. تهران: ارشد##
حسینی، سیدمحسن (1391). "یک وقف­نامه از دو مسجد تاریخی". پژوهشنامه مطالعات اسنادی و آرشیوی، سال اول، ش 1 (زمستان): 223-229##
دانش ­دوست، یعقوب (1369). طبس شهری که بود، ج 1. تهران: سروش##
رحیمی، مرتضی (1383). "وقف در قرآن". وقف میراث جاودان، ش 45 (بهار): 14-27##
رحیمی‌ فر، مهناز؛ عبدالقهار، سعیداف (1392). "موقعیت اجتماعی واقفان در عصر صفویه با استناد به وقف‌نامه". تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، سال چهارم، ش 12 (پاییز): 41-70##
شهابی، علی‌اکبر (1343). تاریخچه وقف در اسلام. تهران: اداره کل اوقاف و امور خیریه استان تهران##
شیخ ­الحکمایی، عمادالدین (1388). اسناد معماری ایران، دفتر اول. تهران: فرهنگستان هنر##
طبس گلشن (1320). اطلاعات هفتگی، سال اول، ش 51: 21-22##
فاضل، محمود (1352). "مدارس قدیم طبس". وحید، ش 117: 609-610##
فتحایی، جواد (1398). "کارکرد نهاد وقف در زنده نگاه­داشتن و ترویج معارف شیعی در شهرستان طبس". در: مجموعه مقالات برگزیده همایش ملی تاریخ محلی ایران با تأکید بر تاریخ محلی طبس. به کوشش محمد باقری. مشهد: کتیبه میراث شیعه: 71-85##
قزوینی، ابوالحسن (1367). فوائدالصفویه. تصحیح مریم میراحمدی. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی##
قصابیان، محمدرضا (1388). "نگاهی به سلسله‌نسب و شجره بنی‌شیبان؛ حکمرانان تون و طبس". پیام بهارستان، سال دوم، ش 6 (زمستان): 903-908##
لباف خانیکی، رجبعلی (1390). "طبس". دایره­المعارف تشیع، ج10: 481-482##
محمدی، جلیل (1388). فرهنگ لغات و اصطلاحات وقف. همدان: همسفر##
مصطفوی رجالی، مینودخت (1351). وقف در ایران. بی­جا: بی­نا##
مقدسی، شمس‌الدین ابوعبدالله محمد بن احمدالبنا (1906).  احسن ‌التقاسیم فی‌ معرفه‌ الاقالیم. بغداد: بریل##
نادری، بقراط (1357). "تاریخ طبس؛ سفرنامه‌ها و آثار تاریخی". هنر و مردم، ش186: 54-63##
ناصرخسرو، ابومعین (1373). سفرنامه حکیم ناصرخسرو قبادیانی مروزی. به‌کوشش محمد دبیرسیاقی. تهران: زوار##
نقدی، رضا (1387). "معرفی وقف‌نامه مسجد و موقوفات ابومحمد در طبس". دفتر اسناد، ج 4: 309-334##