نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تهران،

2 دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تهران،

3 دانش آموخته کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه گلستان

چکیده

پایداری اجتماعی، می­تواند به­عنوان یکی از مهمترین و کلیدی‏ترین ابزار در برنامه­ریزی­ها و سیاست­گذاری­های شهری محسوب ­شود. در این رابطه بین ابعاد توسعه پایدار، بعد اجتماعی یکی از ابعاد اصلی شناخته می­شود. توجه به رعایت اصول پایداری و پیگیری اهداف آن‌ در برنامه­های توسعه باعث افزایش کیفیت زندگی مردم می­شود. هدف اصلی از پژوهش حاضر، بررسی و ارزیابی شاخص­های پایداری اجتماعی در شهرستان­های استان خراسان شمالی است. برای مشخص شدن سطح­ پایداری اجتماعی، از الگوی تصمیم­گیری چندمعیاره ترکیبی واسپاس استفاده شد. روش پژوهش حاضر توصیفی- تحلیلی و از لحاظ هدف، کاربردی می‌باشد. شاخص­های مورد مطالعه از طریق مطالعات کتابخانه­ای و استفاده از سالنامه آماری استان استخراج شد. بر پایه یافته­های پژوهش، شاخص­های پایداری اجتماعی در قالب مدل واسپاس نشان می­دهد که شهرستان بجنورد با امتیاز 856/0، بالاترین و مطلوب­ترین شرایط را از نظر پایداری اجتماعی دارا می­باشد و شهرستان اسفراین با امتیاز 009/0، نامطلوب­ترین شرایط را از نظر شاخص­های پایداری اجتماعی به­خود اختصاص داده است. هم­چنین نتایج نشان می­دهد که همبستگی معنی­داری بین ضریب (Q) توسعه پایدار اجتماعی و شمار جمعیتی شهرستان­های استان وجود دارد. در واقع، توزیع و نحوه تخصیص منابع و منافع که مهمترین عامل به­شمار می­رود و رابطه جمعیت و توسعه را تعریف می‌کند، در شهرستان­های استان متعادل نبوده است. لذا پژوهش حاضر، نگاه ویژه مسؤولان و مدیران شهری را در سطوح مختلف تصمیم­گیری و در نظر گرفتن شرایط وضع موجود، جهت توسعه زیرساخت­ها و توجه به توزیع عادلانه امکانات و خدمات در بخش­های مختلف، ‌به­گونه­ای که تمامی شهروندان در شهرها و روستاهای مختلف استان به این خدمات و زیرساخت­های پایداری اجتماعی دسترسی داشته باشند، می­طلبد.

کلیدواژه‌ها

- ابراهیم­زاده، عیسی؛ اسکندری‌ثانی، محمد؛ اسمعیل­نژاد، مرتضی (1389). "کاربرد تحلیل عاملی در تبیین الگوی فضایی توسعه و توسعه­نیافتگی شهری- منطقه­ای در ایران". جغرافیا و توسعه، سال هشتم، ش 17 (بهار): 7-28.##- ابراهیم­زاده، عیسی؛ کاشفی­دوست، دیمن (1397). "ارزیابی پایداری منطقه­ای با رویکرد اقتصاد سبز (مورد شناسی: شهرستان­های استان آذربایجان غربی)". جغرافیا و آمایش شهری- منطقه­ای، دوره 8، ش 27 (زمستان): 1-18.##- احدنژاد، محسن؛ زلفی، علی؛ نوروزی، محمدجواد (1392). "ارزیابی پراکنش جمعیت و توزیع خدمات در نواحی شهری با رویکرد توسعه پایدار و عدالت اجتماعی با استفاده از مدل­های VIKOR و TOPSIS (مطالعه موردی: شهر زنجان)‌".  نگرش­های نو در جغرافیای انسانی، سال پنجم، ش 2 (بهار): 169-183.##- اسکندری­ثانی، محمد؛ مرادی، محمود؛ مرادی، افسانه (1398). "بررسی عوامل مؤثر بر حمل و نقل پایداری شهری بر پایه نظریه اقتصاد سبز (مورد مطالعه: شهر بیرجند)". پژوهش و برنامه­ریزی شهری، سال دهم، ش 37 (تابستان): 13-24.##- تقوایی، مسعود؛ بهاری، عیسی (1391). "سطح­بندی و سنجش درجه توسعه­یافتگی شهرستان­های استان مازندران با استفاده از مدل تحلیل عاملی و تحلیل خوشه­ای". جغرافیا و برنامه­ریزی، سال بیست و سوم، ش 4، پیاپی 48 (پاییز): 15-38.##- جمینی، داوود، و دیگران (1393). "واکاوی عوامل تبیین کننده پایداری اجتماعی در مناطق روستایی (مطالعه موردی: شهرستان چرداول)".‌ آمایش جغرافیایی فضا، سال چهارم، ش 8، پیاپی 13 (زمستان): 147-166.##- حاتمی­نژاد، حسین؛ راستی، عمران (1388). "عدالت اجتماعی و عدالت فضایی". اطلاعات سیاسی - اقتصادی، ش 270: 82-95.##- حافظ­نیا، محمدرضا (1385). اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک. مشهد: پاپلی.##- حسینی، سیدهادی؛ علی­آبادی، کاظم؛ حمیدیان؛ علیرضا (1394). "تحلیلی بر ارزیابی کیفیت پایداری اجتماعی در نواحی دو و سه شهر سبزوار". جغرافیا و آمایش شهری- منطقه­ای، دوره 8، ش 14 (پاییز): 47-70.##- زال، ابوذر (1386). " ارزیابی و سنجش پایداری اجتماعی و نقش عوامل جغرافیایی مؤثر بر آن در مناطق روستایی شهرستان خرم­بید". پایان­نامه کارشناسی ارشد جغرافیا، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس.##- زاهدی، شمس­السادات؛ نجفی، غلامعلی (1385). "بسط مفهومی توسعه پایدار".  مدرس علوم انسانی، دوره دهم،‌ ش 4 (بهار): 43- 76.##- سالمی، مریم، و دیگران (1390). "سنجش پایداری اجتماعی زنان روستایی شهرستان سنقر". مطالعات اجتماعی روانشناختی زنان، ش 8، پیاپی 27 (تابستان): 55-78.##- سالنامه آماری استان خراسان شمالی (۱۳۹۰). بجنورد: سازمان برنامه و بودجه استان خراسان شمالی.##- سرایی، محمدحسین، و دیگران (1392). "تحلیل و ارزیابی شاخص­های اقتصادی- اجتماعی توسعه پایدار در محلات شهر تاریخی میبد". تحقیقات جغرافیایی، سال بیست و هشتم، ش 1 (تابستان): 178-205.##- شفیعا، محمدعلی؛ شفیعا، سعید (1391). "بررسی رابطه توسعه پایدار اجتماعی و سرمایه اجتماعی (نمونه موردی: ساکنان محله غیر رسمی شمیران­نو) ". جامعه­شناسی کاربردی، سال بیست و سوم، ش 2 (بهار): 139-164.##- شهرداری تهران، مرکز مطالعات و برنامه­ریزی (1392). ارتباط پایداری اجتماعی با شکل شهر. تهران: شهرداری تهران، معاونت مطالعات و برنامه­ریزی.##- فاضلی، علی (1390). "بررسی درجه توسعه­نیافتگی استان­های غرب ایران طی برنامه­های توسعه اقتصادی-اجتماعی اول تا چهارم". پایان­نامه کارشناسی ارشد اقتصاد، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه رازی کرمانشاه.##- فتاحی، احدالله، و دیگران (1392). "سنجش و اولویت­بندی پایداری اجتماعی در مناطق روستایی شهرستان دلفان با استفاده از مدل تصمیم­گیری ویکور (مطالعه موردی: دهستان خاوه شمالی)". برنامه­ریزی منطقه­ای، سال سوم، ش 11 (تابستان): 65-78.##- کرمی، قاسم؛ لطفی، محمدصادق (1387). "عدالت اجتماعی در برنامه­ریزی فضای جغرافیایی". پژوهشنامه عدالت اجتماعی، ش 9‌، پیاپی 26 (زمستان): 71-90.##- محمدی،‌ حسین، و دیگران (1390). "برآورد سرمایه اجتماعی در مناطق مختلف شهر مشهد و ارائه‌ راهکارها جهت ارتقاء آن در راستای وظایف شهرداری". مدیریت شهری، ویژه­نامه، دوره22، ش 8 (بهار و تابستان): 237-258.##- مختاری ملک­آبادی، رضا، و دیگران (1393). "سنجش و ارزیابی شاخص­های پایداری اجتماعی- فرهنگی در شهرهای استخراجی (مطالعه موردی: شهر استخراجی عسلویه)". پژوهش و برنامه­ریزی شهری، سال پنجم، ش 19 (زمستان): 91-110.##- ملکی، سعید؛ دامن­باغ، صفیه (1392). "ارزیابی شاخص­های توسعه پایدار شهری با تأکید بر شاخص­های اجتماعی، کالبدی و خدمات شهری (مطالعه موردی: مناطق هشت­گانة شهر اهواز)". مطالعات برنامه­ریزی شهری، سال اول، ش 3 (بهار): 29-54.##- نسترن، مهین، و دیگران (1392). "ارزیابی شاخص­های پایداری اجتماعی با استفاده از فرایند تحلیل شبکه (ANP)". جامعه­شناسی کاربردی، سال بیست و چهارم، ش 3 (پاییز): ‌155- 173.##- نظریان، اصغر (1385).‌ جغرافیای شهری ایران. تهران: دانشگاه پیام­نور.##
- Ahangari, Majid; Saadatmer, Reza (2006). “Comparative study developed cities of the province's economical and social sectors”. Journal of social welfare, Vol. 14, No. 44: 13-32.##- Ancell, S.; M. Thompson-Fawcett (2008). “The social sustainability of medium density housing: A conceptual model and christchurch case study”. Housing studies, Vol. 23, No. 3: 423-442.##- Assefa, G.; Frostell, B. (2007). “Social sustainability and social acceptance in technology assessment: A case study of  energy technologies”. Technology in society, Vol. 29, No. 1: 63-78.##- Biart, M. (2002). “Social sustainability as part of the social agenda of the european community”. Soziale nachhaltigkeit: Von der umweltpolitik zur nachhaltigkeit, Vol. 149, No. 254: 5-10.##- Blory, j., et al. (2005). “UrbanEnvironment spetial fragmentation and social segregation in latin america; Where Dos innovation lie?”. Habitat international, Vol. 29, No. 4: 627-645.##- Bramley, G. N, et al. (2006). What is ‘social sustainability’ and how do our existing urban forms perform in nurturing it. In sustainable communities and green futures’ Conference, Bartlett school of planning, London: University college london.##- Breidlid, A. (2009). “Culture, Indigenous knowledge systems and sustainable development: A critical view of education in an african context”. International journal of educational development, Vol. 29, No 2: 140-148.##- Bridgman, P. W. (1922). Dimensional analysis. New haven: Yale university press.##- Chen, T. Y. (2012). “Multiple criteria group decision-making with generalized interval-valued fuzzy numbers based on signed distances and incomplete weights”. Applied mathematical modelling, Vol. 36. No. 7: 3029-3052.##- Colantonio, Andrea (2008a). Traditional and emerging prospects in social sustainability. Measuring social sustainability: Best practice from urban renewal in the EU. Oxford institute for sustainable development (OISD). Headington: Oxford brookes university.##- Colantonio, Andrea (2008b). Social Sustainability: Linking Research to Policy and Practice. Working paper, in Oxford institute for sustainable development, Oxford brookes university.##- Colantonio, A. (2009). Social sustainability: Linking research to policy and practice. in Oxford institute for sustainable development (OISD), Oxford brookes university.##- Colantonio, A.; Lane, G. (2007). Measuring social sustainability, Best practice from urban renewal in the EU, 2007/01: EIBURS working paper Series. in: Oxford institute for sustainable development (OISD)–International land markets group. Oxford: Oxford brookes university.##- Colantonio, A. T., et al. (2008). “Measuring social sustainability: best practice from urban renewal in the EU”. Traditional and emerging prospects in social sustainability, Vol. 42, No. 21: 125-141.##- Dempsey, N.; Brown, C.; Bramely, G. (2012). “The key  to  sustainable  urban  development  in uk  cities?  The  influence  of  density  on social  sustainability”. Progress in planning, Vol. 77, No. 3: 89-141.‏##- Fishburn, P. C. (1967). Additive utilities with incomplete product set: Applications to priorities and assignments. Baltimore: ORSA publication.##- Gates, R.; Lee, M. (2005). “Definition of social sustainability". Director of social Planning, in consultation with the manager of the sustainability group”. Policy report and social development to vancouver city council,  Vol. 9, No. 3:1-6.##- Glasson, J.; Wood, G. (2009). “Urban regeneration and impact assessment for social sustainability”. Impact assessment and project appraisal, Vol. 11, No. 4: 283-290.##- Griessler, E.; Littig, B. (2005). “Social sustainability: a catchword between political pragmatism and social theory”. International journal for sustainable development, Vol. 8, No. 1-2: 65-79.‏##- Iveson, Kurt  (2011). “Social or spatial justice? Marcuse and soja. on the right to the city”. City, Vol. 15, No. 2: 250-259.##- Krugman, P. (1999). “The role of geography in development”. International regional science review, Vol. 2, No. 22: 142–161.##- Miller, D. W.; Starr, M. K. (1969). Executive decisions and operations research. New jersey: Prentice-hall.##- Murphy, K. (2012). “The social pillar of sustainable development: A literature review and framework for policy analysis”. Sustainability: Science, Practice and policy, Vol. 8, No. 1: 15-29.##- Triantaphyllou, E. )2000(. Multi-criteria decision making: A comparative study. Netherlands: Kluwer academic publishers.##- Vallance, S., et al. (2011). “What is social sustainable ility: A clarification of concepts”. Geoforum, Vol. 42, No. 3: 342-348.##- Weingaertner, C.; Moberg, A. (2011). “Exploring social sustainability: Learning from perspectives on urban development and companies and products”. Sustainable development, Vol. 22, No. 2: 122-133.##
- Zavadskas, E. K., et al. (2012). “Optimization of weighted aggregated sum product assessment”. Elektronika ir elektrotechnika, Vol. 122, No. 6: 3-6.##