نویسندگان

1 کارشناس ارشد تاریخ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بجنورد

2 استادیار تاریخ دانشگاه آزاد اسلامی واحد بجنورد

چکیده

خراسان بزرگ از پیشینه تاریخی کهنی در تاریخ ایران برخوردار است و با مطالعه در منابع نوشته شده در خصوص این سرزمین در تاریخ قبل و بعد از اسلام، می توان به جایگاه و اهمیت ویژه این سرزمین در تاریخ ایران و ملل همجوار پی برد. یکی از این منابع، شاهنامه فردوسی است. با بررسی این اثر عظیم، چگونگی اوضاع خراسان در ازمنه قدیم را درخواهیم یافت و قدمت این سرزمین هر چه بیشتر بر ما آشکار خواهد شد. در شاهنامه خراسان در دوره های تاریخی و اساطیری وجود دارد، خراسانِ شاهنامه، خراسانِ باستانی و داستان های گذشته است. خراسانِ شاهنامه، خراسانِ حماسه ها و اسطوره هاست که در برابر توران مقاوم و استوار بوده است. تاریخ این سرزمین، همواره صحنه کشمکش‌ها و درگیری‌ها با اقوام مهاجم بوده و در شاهنامه از آن‌ها با نام تورانیان یاد شده و بارها نبرد ایرانیان با این دشمنان دیرپای به تصویر درآمده است. طبیعی است که در نتیجه این درگیری‌ها گاه جابه‌جایی و تغییراتی در خطوط و قلمرو مرزی رخداده باشد. در این مقاله سعی بر آن است که چگونگی یادکرد فردوسی از خراسان و شهرهای درج شده در شاهنامه مورد کنکاش قرار گیرد و با بررسی این شهرها، می توان اوضاع خراسان را در دوره های گوناگون از دوران اساطیری و باستان گرفته تا دوره اسلامی مورد بررسی قرار داد.                                        

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Khorasan in Shahnameh

چکیده [English]

The big Khorasan enjoys the ancient historic background in the history of Iran. By the study of written sources in the field of this territory before and after Islamic period, the place and special importance of this land in Iran history and the neighboring nations can be discovered. One of these reliable sources is the Shahnameh Ferdowsi. By the study of this magnificent work, the manner of the circumstances of Khorasan in the ancient times will be found and the past records of this territory will be manifested more clearly to us. It is said in Shahnameh-e Khorasan that in the historic and legendary periods, the Khorasan-e Shahnameh is the ancient Khorasan and the past narratives. The Khorasan in Shahnameh is the Khorasan of epic and myths that has been resistant and firm against the Turan. The history of this land has always been the scene of contentions and struggles from invading tribes and they has been called as Turanian and in many times the Iranian battles with this permanent enemies has been portrait in Shahnameh. It is very natural that as the consequences of this conflicts in some periods of time, replacements and interchanges in lines and borderlines has been occurred. This paper attempts to study the circumstance of Ferdowsi’s recitals from Khorasan and the mentioned cities in Shahnameh and by examination of these cities, the situation  of Khorasan in different periods from the mythological and ancient times to the Islamic era can be investigated

کلیدواژه‌ها [English]

  • Khorasan
  • Shahnameh
  • Mythical age
  • Ancient period
  • Islamic era
امام، محمدکاظم (1348). مشهد طوس (یک فصل از تاریخ و جغرافیای تاریخی خراسان). بی جا: کتابخانه ملی ملک.##
انوری، حسن (1384). "مرزهای ایران درشاهنامه". در: مجموعه مقالات نامه ایران، ج1. به کوشش حمید یزدان پرست. تهران: اطلاعات: 425-438.##
ابن حوقل (1366). سفرنامه ابن حوقل (ایران در صوره الارض). تهران: امیرکبیر.##
ابن خردادبه (1370). المسالک و الممالک. ترجمه حسین قره چانلو. تهران: چاپخانه مهارت.##
ابوالفداء، عمادالدین (1349). تقویم البلدان. ترجمه عبدالمحمد آیتی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.##
اصطخری، ابواسحاق ابراهیم (1368). مسالک الممالک. به اهتمام ایرج افشار. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.##
الهوردیان طوسی، حسن (1371). سفر به خراسان. مشهد: کتابکده.##
بارتولد، واسیلی ولادیمیروویچ (1366). ترکستان نامه، ترکستان در عهد هجوم مغول. ترجمه کریم کشاورز، ج1. تهران: آگاه.##
بهار، مهرداد (1384). پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: نشر آگه.##
بیرومی، حانیه (1389). جغرافیای شاهنامه از کیومرث تا کیخسرو. مشهد: آستان قدس رضوی، به نشر.##
پورداود، ابراهیم (1377). یشت ها اوستایی (تفسیر و ترجمه ابراهیم پور داود). (کرده 4، فقره 7-6). تهران: اساطیر.##
تاریخ سیستان (1366). تصحیح ملک الشعرای بهار. تهران: نشرکلاله.##
تبریزی، محمد حسین بن خلف (1357). برهان قاطع، ج 2. تصحیح محمد معین.با مقدمه علی اکبر دهخدا. تهران: امیرکبیر.##
ثعالبی مرغنی، حسین بن محمد (1372). تاریخ غررالسیر (شاهنامه کهن پارسی). پارسی گردان: محمد روحانی. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.##
جاماسب چی دستور، منوچهر چی جاماسب آسانا (1382). متن های پهلوی. پژوهش و ترجمه سعید عریان. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.##
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1369). راز بقای ایران در سخن فردوسی. تهران: کتابخانه گنج دانش.##
جنیدی، فریدون (1358). زندگی و مهاجرت آریائیان بر پایه گفتارهای ایرانی. بنیاد نیشابور.##
جنیدی، فریدون (1374). "نیشابور پایتخت ایالتی". در: مجموعه پایتخت های ایران. به کوشش یوسف کیانی و پرویز ورجاوند. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور: 320-332.##
حافظ ابرو، عبدالله بن لطف الله (1370). جغرافیای تاریخی خراسان. تصحیح غلامرضا ورهرام. تهران: اطلاعات.##
حبیبی، عبدالحی (1346). تاریخ مختصر افغانستان از زمان قدیم تا خروج چنگیز و حدود ‎600 هـ.ق. کابل: کتاب چاپولو.##
خطیبی، ابوالفضل (1390). "هویت ایرانی در شاهنامه". در: مجموعه به فرهنگ باشد روان تندرست (مقاله ها و نقدنامه های فرهنگستان درباره شاهنامه). به کوشش احمد سمیعی و ابوالفضل خطیبی. تهران: زبان و ادب فارسی: 312-332.##
خواندمیر، غیاث الدین بن همام الدین الحسینی (1362). حبیب السیّر فی اخبار افراد البشر. زیر نظر محمد دبیر سیاقی، ج2. بی جا: کتابفروشی خیام.##
دارمستتر، جیمس (1382). مجموعه قوانین زردشت (وندیداد اوستا). ترجمه موسی جوان. تهران: دنیای کتاب.##
دوستخواه، جلیل (1382). اوستا کهن‌ترین سرودهای ایرانیان. تهران: گلشن.##
ده بزرگی، زیلا (1388). مضامین حماسی در متن های ایران باستان و مقایسه آن با شاهنامه فردوسی. تهران: امیرکبیر.##
دهخدا، علی‌اکبر. لغت‌نامه، ج4. ذیل "خراسان".##
رنجبر، احمد (1363). خراسان بزرگ (بحثی پیرامون چند شهر از خراسان بزرگ). تهران: امیرکبیر.##
ریاحی، محمدامین (1382). سرچشمه های فردوسی شناسی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.##
زنجانی، محمود (1372). فرهنگ جامع شاهنامه. تهران: عطایی.##
سرامی، قدمعلی (1383). از رنگ گل تا رنج خار: شکل شناسی داستان های شاهنامه. تهران: علمی و فرهنگی.##
شاپور شهبازی، علیرضا (1390). زندگینامه تحلیلی فردوسی. ترجمه هایده مشایخ. تهران: نشر هرمس.##
شهیدی مازندرانی، حسین (1377). فرهنگ شاهنامه (نام کسان و جایها). بی جا: نشر بلخ (وابسته به بنیاد نیشابور).##
طبری، محمد بن جریر (1373). تاریخ طبری. ترجمه ابوالقاسم پاینده، ج 4. تهران: اساطیر.##
عادل، محمدرضا (1372). فرهنگ جامع نامه های شاهنامه. تهران: نشر صدوق.##
فدایی، احمد (1373). جغرافیای شهرستان اسفراین. مشهد: آستان قدس رضوی، مؤسسه چاپ و انتشارات.##
فردوسی، ابوالقاسم(1381). شاهنامه. به تصحیح ژول مول. تهران: نشر بهزاد.##
فردوسی، ابوالقاسم (1386). شاهنامه. به کوشش جلال خالقی مطلق. تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.##
فسنقری، غلامرضا؛ شاهد، احمد (1381). مشاهیر رجال اسفراین. مشهد: آستان قدس رضوی، نشر بنیاد پژوهش های اسلامی.##
قزوینی، زکریا بن محمد بن محمود (1373). آثار البلاد و اخبار العباد. تصحیح میرهاشم محدث. تهران: امیرکبیر.##
کوفی، ابن اعثم (1372). الفتوح. ترجمه محمد بن احمد مستوفی هروی، تحقیق غلامرضا طباطبائی مجد. تهران: آموزش انقلاب اسلامی.##
کهزاد، احمدعلی (1389). افغانستان در پرتو تاریخ. تهران: دنیای کتاب.##
کیانی، یوسف؛ ورجاوند، پرویز (1374). پایتخت های ایران. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.##
گریشمن، رومن (1336). ایران ازآغاز تا اسلام. ترجمه محمد معین. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.##
لسترنج، گای (1364). جغرافیای تاریخی سرزمین های خلافت ‏شرقی. ترجمه محمود عرفان. تهران: علمی و فرهنگی.##
متولی حقیقی، یوسف (1387). خراسان شمالی: پژوهشی پیرامون تاریخ تحولات سیاسی خراسان شمالی از آغاز تا انقلاب اسلامی. مشهد: آهنگ قلم.##
حدود العالم من المشرق الی المغرب (1363). به کوشش منوچهر ستوده. تهران: کتابخانه طهوری.##
مستوفی، حمدالله (1336). نزهه القلوب. به کوشش محمد دبیر سیاقی. تهران: کتابخانه طهوری.##
مسعودی، علی بن حسین (1382). مروج الذهب ومعادن الجوهر، ج1. ترجمه ابوالقاسم پاینده. تهران: علمی و فرهنگی.##
مقدسی، ابو عبدالله محمد بن احمد (1361). احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، ج2. ترجمه علی نقی منزوی. تهران: مؤلفان و مترجمان ایران.##
میرانصاری، علی (1385). ارج نامه ملک الشعرای بهار. تهران: مرکز پژوهش میراث مکتوب.##
میرخواند، محمدبن خوارزمشاه (1373). تاریخ روضة الصفا فی سیرة الانبیاء و الملوک و الخلفا. تهذیب و تلخیص عباس زریاب خوئی، ج 2. تهران: علمی.##
نرشخی، ابوبکر محمد بن جعفر (1363). تاریخ بخارا. ترجمه ابونصر القباوی. تلخیص محمد بن ظفر بن محمد. تصحیح محمدتقی مدرس رضوی. تهران: توس.##
نوبان، مهرالزمان (1376). نام مکان های جغرافیایی در بستر زمان. بی جا: ما.##
یاقوت حموی، یاقوت بن عبدالله (1380). معجم البلدان. ترجمه علینقی منزوی. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.##
یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب (1343). البلدان. ترجمه محمدابراهیم آیتی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.##