نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بیرجند
چکیده
نهضت سربداران خراسان (737هـ. ق.ـ 783هـ. ق.) مهمترین نهضت آزادیبخش ایران در قرن هشتم است. تزلزل و ناپایداری این دولت مستعجل و فراز و فرودهای ایدئولوژیک آن سؤال‌های بزرگی را پیش روی محققان قرار دادهاست. گفتمان این نهضت، مانند همه گفتمانهای سیاسیـ اجتماعی، دارای دو مرحله غیرِمستقر (پیش از استقرار حکومت) و مستقر (پس از استقرار حکومت) است. در این مقاله تلاش شدهاست نامه شیخ حسن جوری به امیر محمّدبیک، برادر ارغونشاه، بهعنوان یکی از مهمترین اسناد گفتمان غیرِمستقر سربهداران، تحلیل و به برخی از پرسشهای بالا از جمله تأثیر شرایط مکانی و زمانی در این جنبش، مفاهیم سیاسی و مذهبی آن و عامل وحدتبخش به نیروهای پراکنده مردمی، ذیل یک گفتمان واحد پاسخ داده شود. برای پاسخ به این پرسشها از شیوه تحلیل گفتمان لاک‌لائو و موفه بهره خواهیم برد که در آن هم، مفاهیم یک گفتمان، مانند جابهجایی دالها، سوژه سیاسی، اسطوره و تصور اجتماعی، قابلیت دسترسی و اعتبار، غیریت و حاشیهرانی، دالهای خالی و هژمونی، حول محور "دال مرکزی" شکل میگیرند. پس از بررسیها روشن میشود که در گفتمان غیرِمستقر سربداران، دالهای مرکزی، ظلمستیزی و برابریجویی هستند. شیخ خلیفه و شیخ حسن جوری، بهعنوان مهمترین شخصیتهای این گفتمان، با تکیه بر گفتمانهای تشیع و تصوف، اسطورهای مبتنی بر ظلمستیزی شیعیانه و برابریجویی عارفانه خلق کردند و آن را به تصور اجتماعی تبدیل نمودند. بقیه مفاهیم این گفتمان نیز، حول همین دالهای مرکزی، متمرکز میشوند. در خلال مقاله علاوه بر این نامه، از منابع و اسناد تاریخی دیگر نیز در جهت تحلیلی شامل، استفاده شدهاست.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Nodal Point in Non-Established Discourse of Sarbedaran Discourse Analysis of Sheikh Hassan Jouri ̓s letter to Amir Ahmad Beiek (Based on Laclau and Mouffe's Theory)
چکیده [English]
Sarbedaran movement (873Ah-737Ah) is the most important movement of Iran in eighth century. Insecurity and transience of this transient government and its ideological ups and downs raise a big question for researchers. The discourse of this movement, like every socio-political discourse, has two non-established stages (before the establishment of government) and established stage (after the establishment of the government). We have tried in this article to analyze Sheikh Hassan Jouri ̓s letter to Amir Mohammad Beiek, Arqoun shah ̓s brothers as one of the most important documents of Sarbedaran non-established discourse and to answer some above questions such as the influence of spatial and temporal conditions in this movement , its political and religious concepts and unifying factor to the scattered popular forces following a single discourse. To answer these questions we will use Laclau and Moff analysis method in which all the concepts of a discourse such as the movement of dislocation of signifiers, political subject, social myths and conception, accessibility and credibility, otherness, empty signifier and hegemony are formed around "Nodal Point". After the reviews, it becomes clear that in non-established discourse of Sarbedaran Anti-authoritarianism and equality are the nodal points. Sheikh Khalifeh and Sheikh Hassan Jouri as the most important characters of this discourse have created Shiite anti-authoritarianism and mythical equality and converted it to social concept relying on Shiism and Sufism discourses. Other concepts of this discourse are also focused around these nodal points. During the article some other historical sources and documents in addition to this letter have used to self-inclusive analysis.
کلیدواژه‌ها [English]
- Sarbedaran
- Sheikh Hassan Jouri
- discourse analysis
- Laclau and Mouffe
- nodal point
- آژند، یعقوب (1363). "سربداران سمرقند". کیهان فرهنگی، ش 8 (آبان): 25-27.##
- آژند، یعقوب (1365). قیام شیعی سربداران. تهران: گستره.##
- ابن بطوطه، محمدبن عبدالله بن‌محمد (1348). سفرنامه ابن بطوطه. ترجمه محمدعلی موحد. تهران: آگاه.##
- اللهیاری، فریدون؛ نورائی، مرتضی؛ رسولی، علی (1389). "حکومتهای ایران در قرن هشتم هجری و مسأله مشروعیت". پژوهشهای تاریخی، سال دوم، ش 2، پیاپی 6 (تابستان): 1-24.##
- اسمیت، جان ماسون (1361). خروج و عروج سربداران. ترجمه یعقوب آژند. تهران: واحد مطالعات و تحقیقات فرهنگی و تاریخی##
- بدلیسی، شرفخان بن شمسالدین (1377). شرفنامه، ج 2. به اهتمام ولادمیر ولیامینوف زرنوف. تهران: اساطیر.##
- بشلر، ژان (1370). ایدئولوژی چیست؟ ترجمۀ علی اسدی. تهران: شرکت سهامی انتشار.##
- بیانی، شیرین (1371). دین و دولت در ایران عهد مغول. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.##
- پرهیزکاری، روحالله (1392). "نقش دولت شیعی سربداران خراسان در گسترش تشیع و تمدن اسلامی". تاریخ، فرهنگ و تمدن اسلامی، سال چهارم، ش 13 (زمستان): 31-50.##
- پطروشفسکی، ای. پ. (1351). نهضت سربداران خراسان. ترجمه کریم کشاورز. تهران: پیام.##
- تاجیک، محمدرضا (1379). گفتمان و تحلیل گفتمانی. تهران: فرهنگ گفتمان.##
- جعفری مذهب، محسن (1385). "استقرار تشیع در حکومت سربداران". رساله دکتری تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی.##
- حاتمی، محمدرضا (1384). مبانی مشروعیت حکومت در اندیشه سیاسی شیعه. تهران: مجد.##
- حاجیلو، محمدعلی (1390). ریشههای تاریخی تشیع در ایران. قم: آشیانه مهر.##
- حافظ ابرو، شهابالدین عبدالله (1317). ذیل جامع التواریخ رشیدی. به تصحیح خانبابا بیانی. تهران: علمی.##
- حافظ ابرو، شهابالدین عبدالله (1370). جغرافیای تاریخی خراسان در تاریخ حافظ ابرو. تصحیح و تعلیق غلامرضا ورهرام. تهران: اطلاعات.##
- حسینی‌زاده، محمدعلی (1383). "نظریۀ گفتمان و تحلیل سیاسی". فصلنامه علوم سیاسی دانشگاه باقرالعلوم، ش 28 (زمستان): 99-120.##
- حقیقت، صادق (1385). روش‌شناسی علوم سیاسی. قم: دانشگاه مفید.##
- حقیقت، عبدالرفیع (1345). "نهضت سربداران". وحید، ش 33 (شهریور): 744-751.##
- دولتشاه سمرقندی، امیرعلاالدین بختیشاه (1338). تذکره الشعرا. مشهد: آستان قدس رضوی.##
- زمچی اسفزاری، معینالدین محمد (1339). روضات الجنات فی اوصاف مدینه الهرات. تصحیح محمدکاظم امام. تهران: دانشگاه تهران.##
- سعیدی، مدرس (1393). "بحران مشروعیت در حکومت سربداران (736 تا 783ق./ 1336 تا 1381 م)". پژوهشهای تاریخی، سال ششم، ش 2، پیاپی 22 (تابستان): 125-142.##
- سلطانی، سیدعلیاصغر (1383). "گفتمان به مثابه نظریه و روش". فصلنامه علوم سیاسی، ش 28 (زمستان): 153-180.##
- شبانکاره‌ای، محمد (1376). مجمع الانساب. تصحیح میرهاشم محدث. تهران: امیرکبیر.##
- صدرزاده، مینو (1383). "تحلیلی بر ماهیت حکومت سربداران بیهق". تاریخپژوهی، سال ششم، ش 20 (پاییز): 100-112.##
- عبدالرزاق سمرقندی، کمالالدین (1353). مطلع السعدین و مجمع البحرین. به اهتمام عبدالحسین نوایی. تهران: علمی و فرهنگی.##
- فتحینیا، مهدی (1388). "رابطه دین و دولت نزد سربداران". تاریخ اسلام در آینه پژوهش، سال ششم، ش 3 (پاییز): 181-208.##
- فرکلاف، نورمن (1379). تحلیل انتقادی گفتمان. ترجمه فاطمه شایسته پیران و دیگران. تهران: صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.##
- فصیح خوافی، احمدبن جلالالدین (بی‌تا). مجمل فصیحی. به تصحیح محمود فرخ. مشهد: باستان.##
- کرون، پاتریشیا (1389). تاریخ اندیشه سیاسی در اسلام. ترجمه مسعود جعفری. تهران: سخن.##
- کسرایی، محمدسالار؛ پوزش شیرازی، علی (1388). "نظریه گفتمان لاکلا و موفه؛ ابزاری کارآمد در فهم و تبیین پدیدههای سیاسی". فصلنامه سیاست، دوره 39، ش 3 (پاییز): 339-360.##
- مرعشی، ظهیرالدین (1363). تاریخ طبرستان و رویان و مازندران. به اهتمام برنارد دارن. تهران: گستره.##
- مزاوی، میشل م. (1363). پیدایش دولت صفوی. ترجمه یعقوب آژند. تهران: گستره.##
- مستوفی، حمدالله (1336). نزهه القلوب. به کوشش محمد دبیرسیاقی. تهران: طهوری.##
- میراحمدی، مریم (1363). دین و مذهب در عصر صفوی. تهران: امیرکبیر.##
- میرخواند، محمدبن خاوند شاه بن محمود (1380). روضةالصفا فی سیرة الانبیا و الملوک و الخلفا. تصحیح جمشید کیان‌فر. تهران: اساطیر.##
- همایون کاتوزیان، محمدعلی (1380). "بهسوی نظریه عمومی انقلاب‌های ایران". ترجمه علی‌رضا طیب. فصلنامه علمی راهبرد، دوره 9، ش 1 (بهار): 83- 106.##
- یلفانی، رامین؛ حاجی‌تبار، مجید (1395). "بررسی سیاست‌های مذهبی سربداران (783- 737ق.) با تکیه بر مسکوکات". فصلنامه مطالعات تاریخ فرهنگی، سال هفتم، ش 27 (بهار): 105-137.##
- یورگنسن، ماریان؛ فیلیپس، لوییز (1391). نظریه و روش در تحلیل گفتمان. ترجمه هادی جلیلی. تهران: نشر نی.##
- Laclau, E. (1990). New Reflections on the Revolution of our Time. London: Verso.##- Laclau, E. (1994). The Making of Political Identities. London: Verso.##- Laclau, E. (1996). Emancipation (s) Radical Thinkers. London: Verso.##- Mouffe, C. (2002). “Recasting Marxism: Hegemony and New Political Movements”. In Antonio Gramschi: Critical Assesments of Leading Political Philosophers, Vol. IV, Edited by: Martin, James. 135-53. London: Routledge##
)