سنجش توسعه در مناطق روستایی با تأکید بر برخی شاخص های اجتماعی - فرهنگی مورد مطالعه: شهرستان های استان خراسان رضوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان، بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر، ایران

چکیده

عدم توجه لازم به مناطق روستایی طی دهه های اخیر که موجب ایجاد عدم تعادل فضایی و یک سو شدن جریان خدمات، سرمایه و جمعیت به سمت کانون های شهری گردیده است، ضمن روبه رو ساختن سکونتگاه های روستایی با دامنه ی حداکثری از فقر و نابرابری، ضرورت برنامه ریزی و آمایش فضا در مناطق روستایی را بیش از پیش ایجاب نموده است. از همین رو، پژوهش حاضر نیز که با هدف سنجش توسعه روستایی در شهرستان های استان خراسان رضوی انجام گردید، یک پژوهش کاربردی است که با بهره گیری از روش های تصمیم گیری چندشاخصه فازی به انجام رسیده است. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و شیوه گردآوری اطلاعات از نوع کتابخانه ای و ابزار جمع آوری با توجه به اهداف پژوهش مبتنی بر داده ها و اطلاعات رایج، آمارنامه سرشماری عمومی نفوس و مسکن (بویژه سالنامه  آماری سال1390 استان خراسان رضوی) بوده است. جامعه آماری پژوهش، کل دهستان های شهرستان های استان خراسان رضوی بوده است که جهت سنجش سطح توسعه آنها، 48 مؤلفه در قالب شاخص های توسعه  از آمارنامه رسمی استان خراسان رضوی استخراج و با استفاده از روش فازی ویکور مورد بررسی قرار گرفت. تحلیل یافته های پژوهش ضمن ترسیم یک فضای منطقه ای نابرابر در مناطق روستایی استان و تخصیص ناعادلانه امکانات و خدمات روستایی، نشان داد که در مجموع شاخص ها، شهرستان های رشتخوار، خلیل آباد و کاشمر دارای بالاترین میزان توسعه و شهرستان های بجستان، سرخس و مه ولایت، پایین ترین میزان توسعه روستایی را دارا بوده اند. در پایان نیز جهت رفع عدم تعادل منطقه ای و برقراری عدالت اجتماعی در مناطق روستایی استان خراسان رضوی، پیشنهاداتی کاربردی ارائه گردید.
Abstract
Lack of proper attention to rural areas in recent decades, creating spatial imbalance and rectifying the flow of services, capital and population towards urban centers not only has encountered rural settlements with a maximum range of poverty and inequality but also has necessitated further Spatial planning in rural areas. Therefore, this study with the aim of evaluating the rural development which was conducted in the counties of Khorasan Razavi province, is an applied research that utilizes fuzzy multiple attribute decision making procedures. The research is descriptive-analytic and method of data collection is in library routine, and tool of data collection according to the research objectives has been selected based on current population and housing census statistics (in particular the Statistical Yearbook of 2011 Khorasan Razavi Province). The statistical population consists of whole the rural districts in Khorasan Razavi Province, that to assess the level of their development, 48 components in the form of development indicators were extracted from official statistics of Khorasan Razavi province and evaluated using fuzzy VIKOR. The findings of research analysis outlining a regional spatial inequality in rural areas and unfair allocation of resources and rural services, showed that overall the indicators, Counties of Roshtkhar, Khalil Abad and Kashmar have the highest rate of development and counties Bajestan, Sarakhs and Mahvelayat have the lowest rural development. In the end, to eliminate regional imbalances and to establish social justice in rural areas of Khorasan Razavi Province, practical proposals were presented.
 
Keywords: Rural Development, Khorasan Razavi Province, Social-Cultural Indicators, Fuzzy Vikor.
 

کلیدواژه‌ها

مراجع

- اصغرپور، محمدجواد (1393). تصمیم گیری هایچندمعیاره. تهران: دانشگاه تهران.##- اکبری، نعمت الله؛ زاهدی کیوان، مهدی (1387). کاربرد روش هایرتبه بندیوتصمیم گیری های چندشاخصه. تهران: سازمان شهرداری ها و دهیاری های کشور.##- افراخته، حسن، و دیگران (1395). "ارزیابی عدالت فضایی در توزیع خدمات روستایی شهرستان های استان اصفهان". دوفصلنامه آمایش سرزمین، سال هشتم، ش 1 (بهار و تابستان): 57-81.##- بهرامی، رحمت الله (1392). "سنجش سطوح توسعه روستایی دهستان های شهرستان روانسر به روش Topsis ".  فصلنامه چشم انداز جغرافیایی، سال هشتم، ش 23 (تابستان): 73-88.##- پاپلی یزدی، محمدحسین؛ ابراهیمی، محمدامیر (1387). نظریه های توسعه روستایی. تهران: سمت.##- پورطاهری، مهدی (1389). کاربرد روش های تصمیم گیری چندشاخصه در جغرافیا. تهران: سمت.##- تقوایی، مسعود؛ احمدیان، مهدی؛ علیزاده، جابر (1391). "تحلیل فضایی و سنجش توسعه یافتگی دهستان های شهرستان میاندوآب با استفاده از مدل تاپسیس فازی".  فصلنامه برنامه ریزی فضایی، سال یکم، ش 3 (بهار): 131-154.##- توکلی مقدم، رضا؛ نجفی، اسماعیل؛ یزدانی، مهدی (1391). "انتخاب مدیر پروژه با به کارگیری یک رویکرد ترکیبی دلفی- ویکورفازی". فصلنامه پژوهش های مدیریت در ایران، سال شانزدهم، ش 4 (زمستان): 19- 44.##- حسین زاده دلیر، کریم (1385). برنامه ریزی ناحیه ای. تهران: سمت.##- حیدری ساربان، وکیل (1393). "سنجش و اولویت بندی مناطق روستایی بر حسب سطوح رفاه اجتماعی (مطالعه موردی: شهرستان پارس آباد)". فصلنامه برنامه ریزی فضایی، سال چهارم، ش 3 (پاییز): 61-76.##- رضوانی، محمدرضا (1390). برنامه ریزی توسعه ی روستایی در ایران. تهران: قومس.##- رهنما، محمدتقی؛ آقاجانی، حسین (1391). "تحلیل نابرابری های فضایی در استان خراسان رضوی". فصلنامه برنامه ریزی و آمایش فضا، سال شانزدهم، ش 73 (بهار): 63-88.##- زارعی، یعقوب (1395). "بررسی، تحلیل و سطح بندی توسعه روستایی در نواحی جنوب ایران (مطالعه موردی: استان بوشهر)". رساله دکتری رشته جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشکده ادبیات و علوم اجتماعی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران.##- زارعی، یعقوب، و دیگران (1395). "تحلیل فضایی شاخص های توسعه در مناطق روستایی شهرستان دشتستان". فصلنامه نگرش های نو در جغرافیای انسانی، سال هشتم، ش 3 (تابستان): 99-116.##- زاهدی، محمدجواد؛ غفاری، غلامرضا؛ ابراهیمی لویه، عادل (1391). "کاستی های نظری برنامه ریزی توسعه روستایی در ایران". فصلنامه پژوهش های روستایی، سال سوم، ش 4 (زمستان): 1-24.##- زمانی پور، اسدالله (1387). ترویج کشاورزی در فرایند توسعه. مشهد: دانشگاه فردوسی.##- زیاری، کرامت الله؛ زنجیرچی، محمود؛ سرخ کمال، کبری (1389). "بررسی و رتبه بندی درجه توسعه یافتگی شهرستان های استان خراسان رضوی، با استفاده از تکنیک تاپسیس". پژوهش های جغرافیای انسانی، سال چهل و دوم، ش 72 (تابستان): 17-30.##- سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور (1393). سالنامه آماری استان خراسان رضوی سال 1390. استانداری خراسان رضوی، دفتر آمار و اطلاعات. مشهد: صیانت.##- سلطان پناه، هیرش؛ فاروقی، هیوا؛ گلابی، محمد (1389). "به کارگیری و مقایسه ی تکنیک های تصمیم گیری چندشاخصه در رتبه بندی کشورها بر مبنای میزان توسعه انسانی". فصلنامه دانش و فناوری، سال یکم، ش 2 (تابستان): 1-28.##- شکور، علی؛ شمس الدینی، علی (1391). "نقش آفرینی کانون های شهری در ایجاد تعادل و توسعه ی نواحی روستایی (مطالعه موردی: شهر مصیری و روستاهای پیرامونی)". چشم انداز جغرافیایی، سال هفتم، ش 21 (زمستان): 63-77.##- صفری، رباب؛ بیات، مقصود (1392). "تعیین سطوح توسعه یافتگی نواحی روستایی استان آذربایجان شرقی با استفاده از تکنیک آماری تحلیل عاملی و تحلیل خوشه ای". تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال سیزدهم، ش 28 (بهار): 31-48.##- ضیائیان فیروزآبادی، پرویز؛ انوری، آرزو؛ ولایی، محمد (1394). "سطح بندی میزان توسعه روستاهای بخش مرحمت آباد شهرستان میاندوآب". فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، سال چهارم، ش 14(زمستان): 129-146.##- عطایی، محمد (1389). تصمیم گیری چندمعیاره فازی. سمنان: دانشگاه صنعتی شاهرود.##- علیائی، محمدصادق (1394). "تحلیلی بر رویکرد مشارکت اجتماعی روستائیان در برنامه های توسعه پایدار روستایی با تأکید بر جامعه روستایی ایران". فصلنامه مطالعات توسعه اجتماعی ایران، سال هفتم، ش 3 (پاییز): 69-80.##- عمرانی، محمد؛ پیری، حبیب (1389). "سنجش توسعه یافتگی در مناطق روستایی استان سیستان و بلوچستان". مجله تحقیقات اقتصاد کشاورزی، سال دوم، ش 3 (پاییز): 125- 144.##- فرجی سبکبار، حسنعلی، و دیگران (1394). "تحلیل و ارزیابی توسعه سکونتگاهی در نواحی شهری استان آذربایجان شرقی با ترکیبی نوین از روش های تصمیم گیری چندمعیاره". مجله آمایش جغرافیایی فضا،  سال پنجم، ش 17 (پاییز): 27-53.##-کریمی، فرزاد؛ احمدوند، مصطفی (1393). "مدل سازی سطوح توسعه یافتگی مناطق روستایی بخش مرکزی شهرستان بویراحمد". تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال چهاردهم، ش 33 (تابستان): 91- 111.##- کردوانی، پرویز؛ شریفی، صلاح (1391). "میزان توسعه یافتگی در دهستان های شهرستان مریوان (مطالعه موردی: بخش مرکزی)". فصلنامه روستا و توسعه، سال پانزدهم، ش 3 (پاییز): 115-130.##- متقی، افشین؛ ربیعی، حسین؛ قره بیگی، مصیب (1394). "تحلیل فضایی توسعه نواحی مرزی شرق کشور (مورد مطالعه: دهستان های مرزی استان خراسان جنوبی)". فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، سال چهارم، ش 14 (زمستان): 147-167.##- مشکینی، ابوالفضل؛ معزز برآبادی، محدثه (1395). "رتبه بندی شهرستان های استان خراسان رضوی از نظر شاخص های توسعه یافتگی با استفاده از روش تحلیل عاملی".  فصلنامه مطالعات فرهنگی- اجتماعی خراسان، سال دهم، ش 3 (بهار): 121-143.##- نعمتی، رمضان؛ رئیسی، غلامعلی (1384). "رتبه بندی عملکردها در مهندسی ارزش فازی". در: مجموعه مقالات چهارمین کنفرانس ملی مهندسی صنایع. انجمن مهندسی صنایع ایران. تهران: دانشگاه تربیت مدرس: 50-57.##
- Al-Hassan, Ramatu; Diao, Xinshen (2007). Regional disparities in Ghana: policy options and public investment implications. USA: International Food Policy Research Institute (IFPRI).## - Chen, Lisa Y.; Wang, Tien-Chin (2009). “Optimizing partner’s choice in IS/IT out sourcing projects: the strategic decision of fuzzy VIKOR”. International Journal of Production Economics, Vol. 20, No. 1: 232-242.##- Chu, Mei-Tai., et al. (2007). “Comparison among three analytical methods for knowledge communities group-decision analysis”. Expert Systems with Applications, Vol. 33, No. 4:1011–1024.##- Fan, Shenggen; Zhang, Xiaobo (2004). “Infrastructure and regional economic development in rural China”. China Economic Review, Vol. 15, No. 2: 203-214.##- Hodder, Rupert (2000). Development Geography. London: Routledge.##- Li, Y.; Wei, Y. D. (2010). “The spatial-temporal hierarchy of regional inequality of China”. Applied Geography, Vol. 30, No. 3: 303-316.##- Rao, Venkata (2008). “A decision making methodology for material selection using an improved compromise ranking method”. Materials and Design, Vol. 29, No. 10:1949-1954.##- Wei, Jingzhu; Xiangyi, Lin (2008). “The Multiple Attribute Decision- Making VIKOR Method and Its Application”. Wireless Communications, Networking and Mobile Computing. WICOM ‘08. 4th International Conference, USA: IEEE: 1–4.##- Xia, Hui-Cheng, et al. (2006). “Fuzzy LINMAP method for Multi-Attribute Decision Making under Fuzzy Environments”. Journal of Computer and System Science, Vol. 72, No. 4: 741-759.##
 

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار