نویسندگان

استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بیرجند

چکیده

فارسی رایج در خراسان جنوبی یکی از گویش‌های فارسی معیار (فارسی تهرانی) است. به عقیده‌ی بسیاری از زبان‌شناسان، زبان فارسی از گویش‌های شرقی و شمال شرقی در زمانی نامعلوم، احتمالاً در قرون اول یا دوم هجری قمری منشعب شده است. بنابراین بررسی‌های زبان‌شناختی گویش‌های شرقی ایران، مانند گویش خراسان جنوبی در روشن شدن تاریخ شکل‌گیری زبان فارسی دارای کمال اهمیت است. اما متأسفانه تحقیقات زیادی در این زمینه انجام نشده است. تحقیق حاضر تحقیقی پیکره‌بنیاد است. که در طی آن پنج تحول آوایی رایج در خراسان جنوبی مورد بررسی قرار خواهد گرفت. این پنج تحول عبارتند از تحول ân/âm به un/um یا on/om یا ōm، مشدد شدن صامت پس از حذف مصوت بلند پیش از آن، پیشوند -ho و -e و تحول خوشه‌های صامت آغازی و صامت‌های میانجی. دو تحول اول در فارسی تهرانی به صورتی محدود رخ می‌دهد، اما تحول سوم و چهارم در فارسی تهرانی دیده نمی‌شود. بخشی از تحول پنجم نیز در فارسی مشاهده نمی‌شود. در این مقاله سعی شده است سابقه‌ی تاریخی این تحولات نیز مد نظر قرار بگیرد. از این رو، نگارنده با در نظر گرفتن شواهدی که در متون کهن فارسی وجود دارد، سعی دارد پیش‌زمینه‌ی تاریخی این تحولات آوایی را نیز برای خوانندگان روشن کند. به عبارت دیگر، این تحولات آوایی تنها در دو مجموعه از رباعیات خراسان جنوبی با عنوان‌های شعر دلبر و شعر غم به عنوان پیکره بررسی خواهد شد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Historical Study of Some Prevalent Phonetic Changes in Southern Khorasan’s Persian Speech

نویسندگان [English]

  • Hamed Norouzi
  • Ghorbani Jooybari, Kolsum

Assistance professor in Persian Language Group of Birjand University

چکیده [English]

The prevalent Persian speech in Southern Khorasan is one of the standard dialects of Farsi which is spoken in Iran›s capital, Tehran. Many linguists believe that Persian language derived from some eastern or north east dialects in first or second century Hegira in an unknown period. Therefore linguistic studies of the eastern Iran’s dialects like the dialect of South Khorasan have a very perfect importance in illustrating the historical records of Farsi language structure. But unfortunately not so much research has been done in this field. The existing article is a kind of corpus based research. And we will consider and study the five temporary phonetic changes in Persian spoken in southern khorasan. These five changes include: the change of ân/âm to un/um or on/om or ōm, the aggravation of consonant after the omission of the vowel before it. The changes in prefix of ho- and e- and the big changes in consonant clusters and mediate consonants. The first two changes in Tehran›s Farsi speech happens rarely. But the third and forth foresaid changes happen never in Tehran›s Farsi spoken language. In this article we have tried to consider the historical background of these changes. So the writers of this article try with considering some historical evidence which is found on ancient Persian literature to illustrate historical background of some of these phonetic changes to the readers. In other word these phonetic changes will be examined only as a corpus of the study in two sects of South Khorasan’s quatrains with the names of «The Mistress Poem» and “Sadness Poem”.

کلیدواژه‌ها [English]

  • : Persian dialects of Southern Khorasan›s
  • Standard Persian (Tehrani)
  • Phonetic changes
  • Language History
تفسیر شنقشی (گزاره‌ای از بخشی از آیات قرآن کریم) (1355). به کوشش محمدجعفر یاحقی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.##خطیبی، ابوالفضل (1386). "فرهنگ جامع زبان فارسی، پیکره در فرهنگ‌نویسی فارسی و پیکره‌ی زبانی رایانه‌ای". فرهنگ‌نویسی، دوره‌ اول، ش اول (بهار و تابستان): 23- 42.##دبیرمقدم، محمد (1387). "زبان، گونه، گویش‌ و لهجه: کاربردهای بومی و جهانی".  ادب پژوهی، سال دوم، شماره پنجم (تابستان و پاییز): 91- 128.##رضایی‌ باغ‌بیدی، حسن (1388). تاریخ زبان‌های ایرانی. تهران: مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.##زمردیان، رضا (1368). بررسی گویش قاین. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.##شفیعی کدکنی، محمدرضا (1384). نوشته بر دریا. تهران: سخن.##صادقی، علی اشرف (1350). "تحول خوشه‌ی صامت آغازی". در: مجموعه‌ی خطابه‌های نخستین کنگره‌ی تحقیقات ایرانی، ج1. مظفر بختیار. بی جا: تهران دانشگاه تهران: 212- 224.##صادقی، علی اشرف (1357). تکوین زبان فارسی. تهران: دانشگاه آزاد ایران.##صادقی، علی اشرف (1363). "تبدیل آن و آم به اون و اوم در فارسی گفتاری و سابقه‌ی تاریخی آن". مجله‌ زبا‌شناسی، دوره‌ اول، سال اول، ش 1 (بهار و تابستان): 52-71.##صادقی، علی اشرف (1365). "التقای مصوت‌ها و مسأله صامت‌های میانجی در زبان فارسی". مجله‌ زبان‌شناسی، سال دوم، ش 2 (پاییز و زمستان): 3-22.##صادقی، علی اشرف (1368). "یک قاعده‌ی آوایی". مجله‌ زبان‌شناسی، سال ششم، ش 2 (پاییز و زمستان): 62- 74.##صادقی، علی اشرف (1379). نگاهی به گویش‌نامه‌های ایرانی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی، با همکاری فرهنگستان زبان و ادب فارسی.##کلباسی، ایران (1380). ساخت اشتقاقی واژه در فارسی امروز. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.##کلباسی، ایران (1385). "پیشوند فعلی hâ و گونه‌های آن در گویش‌های ایران". مجله زبان‌شناسی، سال21، ش1و2 (پاییز و زمستان): 74- 75.##لازار، ژیلبر (1384). دستور زبان فارسی امروز. ترجمه‌ مهستی بحرینی. تهران: هرمس.##محمد بن منور (1381).  اسرار التوحید فی مقامات شیخ ابی سعید، ج2. به تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی. تهران: آگه.##مکنزی، دیوید نیل (1388). فرهنگ کوچک زبان پهلوی. ترجمه‌ مهشید میرفخرایی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.##منصوری، یدالله (1387). بررسی ریشه‌شناختی فعل‌های زبان فارسی. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.##ناصح، محمدمهدی (1373). شعر دلبر، دوبیتی‌های عامیانه‌ی بیرجندی. مشهد: محقق.##ناصح، محمدمهدی (1379). شعر غم، رباعی‌های عامیانه‌ی بیرجندی. مشهد: آستان قدس رضوی، مرکز خراسان‌شناسی.##نجفی، ابوالحسن (1380). مبانی زبان‌شناسی عمومی. تهران: نیلوفر.##هاشمی میناباد، حسن (1386 الف). "پیکره‌ی زبانی در فرهنگ‌نگاری". در: مجموعه مقالات فرهنگ‌نگاری. گردآورنده حسن هاشمی میناباد. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی: 45- 64.##هاشمی میناباد، حسن (1386 ب). "پیکره یا منابع فرهنگ". در: مجموعه مقالات فرهنگ‌نگاری.گردآورنده حسن هاشمی میناباد. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی: 127- 142.##
kahn, M.; Bernstein, J. (1981). “Progress of the un Change in Persian: dabestân vs. tâbestun”. Acta orientalia hungarica, Vol. xxxv/1, pp.140-133##Paper, H., H. (1965). "the vatican Judeo- Persian Pentateuch: Genesis". Acta Orientalia hungarica, Vol. xxviii/ 4-3, pp: 340- 263##