نویسندگان

1 استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه بیرجند

2 کارشناسی ارشد گروه باستان شناسی دانشگاه بیرجند

10.22034/fakh.2013.156216

چکیده

بادگیرها به عنوان یکی از عناصر مهم در معماری بناهای تاریخی مناطق کویری از جمله شاهکارهای معماری سنتی ایران محسوب میشوند که به عنوان یک سیستم سرمایشی طبیعی و ایستا، تهویه مطبوع را با استفاده از انر‍ژی تجدید پذیر باد فراهم مینماید. معماران سنتی ایران در ساخت و طراحی بادگیر با آگاهی از اصول بنیادی چون ترمودینامیک (نیروی گرما)، آئرودینامیک (جا به جایی هوا)، انتقال حرارت، مقاومت مصالح و آسایش حرارتی انسان سازه­­ای را ساختند که بدون تردید از جمله شاهکارهای مهندسی معماری سنتی بشمار میرود. این سازه مهم و کارآمد، در طی قرنها در مناطق کویری ایران بدون بهره گیری از انرژی الکتریکی، تهویه طبیعی و خنکی را برای بناهای مسکونی و آب انبارها فراهم کردند. نظر به اهمیت سازه بادگیر در معماری سنتی مناطق کویری به ویژه شهرهای خراسان جنوبی که متأسفانه مطالعات و پژوهش­های معماری سنتی در آنها کمتر صورت گرفته است نگارندگان مقاله با روش تحقیق میدانی سعی خواهند داشت ضمن معرفی بادگیرهای شاخص بناهای سنتی شهرهای بیرجند، خوسف و خور به بررسی و شناخت کالبدی آن از منظر معماری و شناخت کالبدی بادگیرها و چگونگی تأثیر کالبد بر عملکرد آن­ها بپردازد. نتیجه مطالعه بیانگر آن است که بادگیرهای این منطقه از کویر ایران علیرغم بر ویژگی­های مشترک با سایر مناطق کویری و گرم و خشک ایران، دارای ویژگی­های خاصی از نظر شکل هستند که مهمترین آن بادگیرهایی از نوع یک طرفه و چهار طرفه می­باشد که مهمترین دلیل انتخاب و طراحی این نوع بادگیرها در خراسان جنوبی شرایط اقلیمی و جهت وزش باد می­باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Ventilation; Masterpiece of the classic architecture engineering of Iran in desert margin with the analysis of the architecture typology of ventilation in south khorasan

نویسندگان [English]

  • Hassan Hashemi Zarj Abad 1
  • Zabihollah Masudi 2

1 Assistant Professor of Archaeological studies of Birjand University

2 MA in Archaeological Studies of Birjand University

چکیده [English]

Ventilations as one the important elements in the architecture of historical buildings of desert regions are among the masterpiece of the classic architecture of Iran which are as a natural and static cooling system that provides air conditioning with energy restoration of wind. The classic architecture of Iran with the knowledge of the fundamental principles like Thermodynamic (warms force), Aerodynamic (moving and transferring of air), transmission of the air, resistance of the construction materials and temperature welfare of individuals in structuring and designing of ventilation developed a construction that without any doubt counted as one of the masterpiece of the classic architecture engineering. This important and efficient construction during the centuries in salt deserts regions of Iran without using the electric energy, provided natural and cool air conditioning for residential and vesicles. With respect to the importance of ventilation constriction in classic architecture of desert regions specifically in the counties of southern khorasan which unfortunately less classic architectural studies and researches have been implemented, the authors of this paper in addition of representing the characteristics of the ventilations of historical textures of some regions like Birjand, Khusf and Khur with field based researches attempt to engage themselves with inspecting and recognition of the physical body of these ventilations from architectural studies and  physical anatomy  recognition of them and the effects of their constructions in their performance. The result of this study indicates that the ventilations of this desert districts of Iran in spite of the common features with the other desert, hot and dry regions of Iran, contain the special formal features which the important ones of them are the on-way or four-way ventilations and the reason of choosing this kinds of ventilations in southern Kjorasan relates to the ecological conditions and the direction of the wind blowing.

کلیدواژه‌ها [English]

  • South Khorasan
  • Birjand
  • Khusf
  • Khur
  • architecture of Iran
  • architecture of ventilation
بهادری نژاد، مهدی؛ دهقانی، علیرضا (1387). بادگیر شاهکار مهندسی ایران. تهران: یزدا.##
بهنیا، محمدرضا (1381). بیرجند نگین کویر. تهران: دانشگاه تهران.##
پیرنیا، محمدکریم (1386). آشنایی با معماری اسلامی ایران. تهران: سروش دانش.##
پولو، مارکو (1363). سفرنامه مارکوپولو معروف به ایل میلیونه. ترجمه منصور سجادی و آنجلا جوانی رومانو. تهران: نشرگویش.##
تاج الدینی، حمید (1382). "بادگیر و نقش آن در معماری کویری و سنتی ایران". در: مجموعه مقالات دومین کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران. ج 5. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور، اداره کل آموزش: 283-295.##
تاورنیه (1382). سفرنامه تاورنیه. ترجمه حمید ارباب شیرانی. تهران: نیلوفر.##
دهخدا، علی اکبر (1336). لغت نامه. ج 9. تهران: سیروس.##
راشد محصل، محمدرضا؛ رفیعی، محمود (1388). ازشوکتی تا دولتی: جستارهای فرهنگی درباره شرق ایران. تهران: هیرمند.##
زمرشیدی، حسین (1373). طاق و قوس در معماری ایران. تهران: کیهان.##
زمرشیدی، حسین (1389). معماری ایران اجرا با مصالح سنتی. تهران: زمرد.##
زنده دل، حسن، دیگران (1386). راهنمای گردشگری روستاهای ایران. تهران: نشر ایرانگردان.##
سلطانی، سعیـد (1386). بافت تاریخـی بیرجنـد و بررسـی معضلات محلـّه تاریخـی تپه رنگرزها. [چاپ نشده].##
فلاح فر، سعید (1379). فرهنگ واژه های معماری سنتی ایران. تهران: کامیاب.##
فرخ یار، حسین (1387). معماری ایران. بناهای سنتی اجرا، عملکرد، خصوصیت، مرمت. کاشان: بهمن آرا.##
محمودی، مهناز؛ مفیدی، مجید (1387 الف)، تحلیلی بر گونه شناسی معماری بادگیرهای یزد و یافتن گونه بهینه کارکردی. نشریه هنرهای زیبا. شماره 36. (زمستان): 27-36.##
حمودی، مهناز؛ مفیدی، مجید (1387 ب). "هویـت ایرانـی بادگیـر و پیشینهیابـی آن در معماری ایران". نشریه هویت شهر. سال دوم. شماره 2. (بهار و تابستان): 25-33.##
محمودی، مهناز؛ مفیدی، مجید(1390). بررسی چگونگی تأثیرگذاری پلان معماری بادگیرها و کاهش دمای محیط. نشریه علوم و تکنولوژی محیط زیست. دوره سیزدهم، شماره 1.  (بهار): 83-91.##
محمودی، مهناز (1385). "بادگیر جذابیت سیما و منظر شهر یزد". مجله باغ نظر. شماره پنجم. 99-91 .##
معماریان، غلامحسین (1387الف). آشنایـی با معمـاری مسکونـی ایـران (گونهشناسی درونگرا). تهران: سروش دانش.##
معماریان، غلامحسین (1387ب). معماری ایرانی. تهران: سروش دانش.##
وفایـی فـرد، مهـدی (1384). در جستجـوی هـویت شهـری بیرجنـد. وزارت مسکـن و شهرسازی.##
Okane, B. (1976). "The al- Ghiyasiyya  atkhirgird". Iran, vol  XVI. London.##
Roaf,s. (1988)."The wind catcher of  Yazd" .ph.D thesis. Department  of  Architecture. oxford  polytechnic.##