نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ دانشگاه بیرجند

2 کارشناس ارشد تاریخ ایران اسلامی

10.22034/fakh.2013.156167

چکیده

دعوت در درون و بیرون دولت فاطمی از طریق شبکه گسترده­ی داعیان پخش و ترویج می­شد.فاطمیان میخواستند از طرف همهی امت مسلمان به عنوان امامان برحق شناخته شوند و نیز بر آن بودند که حکومت واقعی و عملی خود را به تمام سرزمین­های اسلامی و بیرون از آن بگسترانند. قبل از ظهور آنان، داعیان اسماعیلی به دنبال آماده کردن جوامع برای ظهور امام وعده داده شده، دست به تبلیغات گسترده­ای زده بودند. اصطلاح داعی به طور کلی به هر نماینده­ی مجاز دعوت فاطمی اطلاق میشد؛ یعنی مبلغی که عهدهدار ترویج کیش اسماعیلی از راه جلب گروندگان جدید به پیروی از امام حاضر اسماعیلی بود. داعیان اسماعیلی از میان انبوه گروه­ها و طبقات اجتماعی ناراضی، عده­ی زیادی را با دعوت خود، جذب کردند. بدین صورت آنان از شکایات و نارضایتی­های منطقهای بهرهبرداری می­کردند. بنا بر شواهد موجود، دعوت اسماعیلی در ایران تحت رهبری رهبران قرمطی عراق آغاز شد. در حوالی 260 هجری دعوت اسماعیلی در بسیاری از نقاط مرکزی و شمال غربی ایران، در ناحیه­ی جبال ظاهر شد و داعیان مرکز فعالیت­های خود را در ری مستقر ساختند و در حدود سه دهه بعد، یعنی پیرامون 290 هجری دعوت به خراسان و فرارود گسترش یافت. داعیان بزرگی در مناطق شرقی ایران به ویژه خراسان و فرارود فعالیت می­کردند که  ابعاد مختلف دعوت آنان از نظر اعتقادی و سیاسی قابل بررسی و تحلیل است. امیر حسین مرورودی، ابوبلال، احمد کیال و محمد نخشبی از جمله­ی این داعیان هستند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The faith aspects and political viewpoints of Ismaili followers in Khorasan and fara-rud

نویسندگان [English]

  • Mohammad Hassan Elahizadeh 1
  • Seyyed Mohammad Reza Sadesi 2

1 Assistant Professor in Historical study of Birjand University

2 M.A. graduate in The History of Islamic Iran

چکیده [English]

Invitation to the inside and outside of Fatimid government propagated and distributed through extensive networks of adherents. The Fatimid wanted to be known as true and right Imams for all of the followers of Muslims and also to be able to expand their true and practical rules into all Islamic territories and outside of it. Before the advent of them, The Ismaili adherents had been prepared extensive propaganda for preparing the minds of peoples and communities for the appearance of the promised Imam. The term adherer is said for everyone who was volunteers for inviting to the Fatimid creed. It means the missionary who having undertaking the propagation to the religion of Ismaili through attraction of the new followers to the Ismailia Imam. The Ismaili adherents invited lots of peoples to this religion from among abundant groups and malcontent social class of communities. For this reason they put into operation from these regional complaints and discontentment. From the available documents and testimonies, the invitation to Ismaili religion started from Iraqi Carmathian leaders. Around the 260 hejira, the Ismaili invitation has begun in many central and northwestern of Iran and appeared in mountain ranges regions and then these adherents established the center of their activities in capital territory of Rey and almost after three decades around290 hejira, the invitation has been extended to Khorasan and Fara-rud. The great adherents were doing some activities in eastern regions of Iran especially in Khorasn and Fara-rud which their main aspects of their invitations from ethical and political point of view have worth for analysis and inspection. Amir Hussein Marvrudi, Abo-Belal, Ahmad Kiyal and Ahmad Nakhshabi were among these great adherents.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ismailia
  • Fatimid
  • Khorasan
  • Ismaili Adherents
  • Amirhusein Marvrudi
  • Abo-Belal
  • Ahmad Kiyal
  • Mohammad Nakhshabi
ابن اثیر، عزالدین (1360). الکامل فی تاریخ، ج13. ترجمه ابوالقاسم حالت و عباس خلیلی. تهران: سهامی چاپ و انتشارکتب ایران.##
ابن اثیر، عزالدین (1382). الکامل فی تاریخ، ج11. ترجمه حمیدرضا آژیر. تهران: اساطیر.##
ابن اثیر، عزالدین (1385ق). الکامل فی تاریخ، ج8 . بیروت: دارصادر.##
ابن خلدون، عبدالرحمن (1366). العبر یا تاریخ ابن خلدون، ج3. ترجمه عبدالمحمدآیتی. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات.##
ابن ندیم، ابی فرج محمدبن اسحاق (1343). الفهرست. ترجمه رضا تجدد. تهران: ابن سینا.##
ابن ندیم، ابی فرج محمدبن اسحاق (1430ق). الفهرست، ج1. به اهتمام ایمن فؤاد سید. لندن: مؤسسه الفرقان للتراث الاسلامی.##
استرن، س.م. (1340). اولین ظهوراسمعیلیه در ایران. ترجمه حسین نصر. تهران: دانشگاه تهران.##
اسفراینی، ابی المظفر (1359ق.). التبصیر فی الدین و تمییز الفرقه الناجیه عن الفرق الهالکین. به اهتمام محمد زاهد بن حسن الکوثری. قاهره: نشر ثقافه الاسلامیه.##
بارتولد، واسیلی ولادیمیر (1352). ترکستان نامه، ج1. ترجمه کریم کشاورز. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.##
بغدادی، ابومنصورعبدالقاهر (1358). فرق بین الفرق یا تاریخ مذاهب اسلامی. ترجمه محمدجواد مشکور .تهران: امیرکبیر.##
بیهقی، ابوالفضل محمد بن حسین (1326). تاریخ مسعودی، ج2. مقدمه و حواشی از سعید نفیسی. تهران: کتابخانه سنایی.##
تامر، عارف (1377). اسماعیلیه و قرامطه در تاریخ. ترجمه حمیرا زمردی. تهران: جامی.##
دفتری، فرهاد (1382). تاریخ و اندیشه ­های اسماعیلی در سده­های میانه. ترجمه فریدون بدره­ای. تهران: فرزان روز.##
دفتری، فرهاد (1386). تاریخ و عقاید اسماعیلیه. ترجمه فریدون بدرهای. تهران: فرزان روز.##
دفتری، فرهاد (1389). “دعوت اسماعیلی و دولت فاطمـی”. در اسماعیلیـه و ایران. ترجمـه فریدون بدره­ای. تهران: فرزان روز: 73- 104.##
رضازاده لنگرودی، رضا (1383). “ نخشبی و جنبش قرمطیان خراسان در سده­ی چهارم”. در اندیشه سیاسی ایرانی از حلاج تا سیستانی. محمد کریمی زنجانی اصل. تهران: کویر: 225-246.##
شهرستانی، ابوالفتح­ محمد بن ­عبدالکریم (1384). توضیح الملل ­یا ترجمه­ی الملل و النحل شهرستانی، ج1. ترجمه مصطفی خالقداد هاشمی. تصحیح و مقدمه و حواشی از محمدرضا جلالی نائینی. تهران: اقبال.##
طوسی، نظام الملک (1387). سیاست­نامه یا سیرالملوک. به اهتمام هیوبرت دارک. تهران: علمی و فرهنگی.##
علوی حسینی، ابوالمعالی محمد بن حسین (1342). بیان الادیان. تصحیح هاشم رضی. تهران: مؤسسه مطبوعاتی فراهانی.##
غالب، مصطفی (1965م). تاریخ الدعوه الاسماعیلیه منذاقدم العصور حتی عصرنا الحاضر. بیروت: دارالاندلس.##
فرای، ریچارد نلسون (1348). بخارا دستاورد قرون وسطی. ترجمه محمود محمودی. تهران: بنگاه ترجمه و نشرکتاب.##
قرشی، ادریس عماد الدین بن حسن (1395ق). عیون الاخبار و فنون الآثار، ج5. به اهتمام مصطفی غالب. بیروت: دارالاندلس.##
کاشانی، جمال الدین ابوالقاسم عبدالله (1366). زبده ­التواریخ، بخش فاطمیان و نزاریان. به اهتمام محمدتقی دانش پژوه. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.##
گردیزی، ابوسعید عبدالحی بن ضحاک (1363). تاریخ گردیزی. به اهتمام عبدالحی حبیبی. تهران: دنیای کتاب.##
محقق، مهدی (1349). فیلسوف ری، محمدبن زکریای رازی. تهران: انجمن آثار ملی.##
معزی، مریم (1383).” تکاپوهای مبارکیه، فاطمیه و نزاریه در خراسان (پیش از حملهی مغول)”. فصلنامه مطالعات تاریخی (ضمیمه مجله­ی دانشکدهی ادبیات و علوم انسانی مشهد)، سال اول، ش 3 و 4، پاییز: 143- 162.##
مقریزی، تقی الدین احمد بن علی (۱۴۲۲ق). المواعظ و الاعتبار فی ذکر الخطط و الآثار، ج1. به اهتمام ایمن فواد. لندن: موسسة الفرقان للتراث الاسلامی.##
ناصرخسرو، ابومعین (1338). خوان الاخوان. به اهتمام علی قویم. تهران: کتابخانه بارانی.##
نسفی سمرقندی، عمربن محمد (1420ق). القند فی ذکر علماء سمرقند. به اهتمام یوسف الهادی. تهران: میراث مکتوب.##
نویری، شهاب الدین احمد بن عبدالوهاب (1404ق). نهایه الارب فی فنون الادب، ج25. به اهتمام جابرعبدالعال الحینی. قاهره: مکتبه العربیه.##
واکر، پل ای. (1379). حمیدالدین کرمانی، تفکر اسماعیلیه در دوره­­ی الحاکم بامرالله. ترجمه فریدون بدره­ای. تهران: فرزان روز.##
هالم، هانیتس (1377). فاطمیان و سنت­های تعلیمی و علمی آنان. ترجمه فریدون بدرهای.تهران: فرزان روز.##