نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانش آموخته دکترای باستانشناسی دانشگاه سیستان و بلوچستان
2 دانشیار، گروه باستانشناسی دانشگاه نیشابور
3 دانش آموخته کارشناسی ارشد باستانشناسی دانشگاه سیستان و بلوچستان
4 دانش آموخته دکتری باستان شناسی دانشگاه محقق اردبیلی
چکیده
سنگ نگاره ها از نخستین هنرهای بشری برای تجلی عواطف و دیده‌های خود از محیط پیرامون بوده است. در ایران، شواهد هنر صخرهای را می‌توان در اغلب مناطق کوهستانی مشاهده کرد. این پژوهش به بررسی و مطالعه مجموعه سنگ نگارههای باستانی کال‌سیر، سیرخردو و مهدوا پرداخته است. این سنگنگارههای نویافته در شهرستان طرقبه شاندیز در استان خراسان رضوی قرار دارد. در این منطقه تعداد زیادی از سنگ نگاره‌ها وجود دارد که بررسی این آثار با توجه به قدمتشان می‌تواند جنبه‌های تاریک زندگی ساکنان این حوزه را نمایان کند. روش بررسی سنگنگاره‌ها، بررسی پیمایشی میدانی بوده است و در روش کتابخانه‌ای به بررسی تطبیقی نقوش با دیگر سنگنگارههای ایران پرداخته شده است. در این پژوهش سعی شده است به پرسش‌های پیش رو پاسخ داده شود: نقوش ایجادشده بر روی سنگنگارههای طرقبه شاندیز با کدام سنگنگارههای ایران قابل مقایسه است و تکنیک ساخت سنگنگارههای طرقبه شاندیز به چه صورت بوده است؟ مطالعه "مجموعه سنگنگارههای طرقبه شاندیز" با هدف معرفی و بررسی نقوش سنگ نگاره ها، مطابقت نقوش با شرایط اقلیمی و زیست محیطی منطقه و بررسی تطبیقی و مشابهت نقوش با دیگر نقاط، انجام شده است. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که سنگنگارههای این حوزه دارای نقوش انسانی، حیوانی، نمادین و ابزارآلات هستند که با تکنیک و روش کوبشی ایجاد شده‌اند و نقوش این سنگنگارههای نویافته با سنگنگارههای شرق ایران همچون توس، خزان، لاخمزار، گوهردشت، آسو و جربت قابل بررسی و تحلیل است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Introduction and Analysis of New Found Petrography Motif of Kal-e-Sir, Sir-e-Khordoo and Mohadava (Torqabeh Shandiz -Khorasan)
نویسندگان [English]
- Mehdi Dahmardeh Pahlavan 1
- Hasan Basafa 2
- Bahareh Moghadam 3
- Ali Karimikia 4
1 PhD in Archeology, Department of Archeology, Faculty of Literature and Humanities, Sistan and Baluchestan University
2 Associate Professor, Department of Archaeology, Faculty of Literature and Human Sciences, Neishabor University, Iran
3 Master of Archeology University of Sistan and Baluchistan
4 PhD in Archeology of Mohaghegh Ardabili University
چکیده [English]
In archaeology, rock art is human-made markings placed on natural surfaces, typically vertical stone surfaces. This art is found in many culturally diverse regions of the world. It has been produced in many contexts throughout human history. The oldest known rock art dates from the Upper Paleolithic period, found in Europe, Australia, Asia, and Africa. Petroglyphs or rock motifs have been one of the first human arts to express their emotions and perceptions of their surroundings. Study and analyses of these motives include the questions such as who have created these motives and in what ages? and what is the aim of drawing of this motive? In Iran, evidence of rock art can be seen in most mountainous areas where nomadic or herding life takes place. The collections of ancient lithographs of Kalsir, Sir Khordoo and Mohadava are located in the northeastern region of Iran, in the city of Torqabeh Shandiz. In this area, there are a large number of petroglyphs with various subjects, and the study of these works, considering their antiquity, can reveal the dark aspects of the life of the inhabitants of this area. In reviewing and analyzing these paintings, we are faced with questions of: What has been the living and environmental economy of this region based on the petroglyphs? How many categories can the drawings created on the rocks be classified? Since these motifs are related to livelihood, studying these motifs can reconstruct aspects of the life of the primitive inhabitants of this region. This field has a valuable rock art that has been related to each other due to the similarity of the designs. In this study, the rock motifs of "Shandiz Torqabeh Collection" have been studied to identify and address the causes and reasons for drawing rock motifs whereby content analysis and matching method have been used. The data of this research have been collected from the field survey method and library studies. The results of this study indicated that the motifs are in three groups: human, animal, and symbolic. These motifs originated from the ideas and environment in which they lived and the relatives of the creators of these motifs were nomadic pastoralists with these motifs being a reflection of their livelihood.
کلیدواژه‌ها [English]
- Northeast of Iran
- Torqabeh Shandiz
- rock art
- lithography
- motif
آریایی، علی؛ تیبو، ا. ک. (1375). "جزییات تازه پیرامون ابزار سنگی ساختهشده از قلوهسنگ به دستآمده از خراسان". اثر، دوره 17، ش 26-27: 127-131##
انتظاری، مهری؛ امیری، فاضل؛ طباطبایی، طیبه (1397). "ارزیابی آسیبپذیری آبهای زیرزمینی حوزه طرقبه شاندیز استان خراسان با استفاده از تکنیکهای دراستیک و سیستم اطلاعات جغرافیایی". سنجش از دور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی، سال نهم، ش 3 (پاییز): 19-32##
بختورتاش، نصرتاله (1356). گردونه خورشید یا گردونه مهر. تهران: مؤسسه مطبوعاتی عطائی##
بختیاری شهری، محمود (1388). "بررسی و مطالعه سنگ نگارههای نویافته دشت توس". مطالعات باستانشناسی، سال اول، ش 1 (بهار و تابستان): 21-44##
پوپ، آرتور اوپهام (1388). شاهکارهای هنر ایران. ترجمه پرویز ناتل خانلری. تهران: علمی و فرهنگی##
تولستوی، لئون (1356). هنر چیست؟ ترجمه کاوه دهگان. تهران: امیرکبیر##
حاتم، غلامعلی (1374). "نقش و نماد در سفالینه های کهن ایران". هنر، دوره 15، ش 28 (بهار): 355-378##
رضایی، جمال؛ کیا، صادق (1330). گزارش نوشتهها و پیکرهای کال جنگال. تهران: انجمن ایرانویج##
رشیدینژاد، مسعود؛ دلفانی، میثم؛ مصطفیزاده، نرگس (1388). "معرفی سنگ نگارههای جربت، شهرستان جاجرم". پژوهشهای باستانشناسی مدرس، سال اول، ش2 (پاییز و زمستان): 166-174##
رفیع فر، جلال الدین (1381). "سنگ نگاره های ارسباران (سونگون)". نامه انسانشناسی، دوره اول، ش 1 (بهار و تابستان): 44-75##
طلایی، حسن (1388). عصر مفرغ ایران. تهران: سمت##
قربانی، حمیدرضا (1392). گزارش بررسی و مطالعه باستانشناسی و انسانشناختی نقوش صخرهای (سنگ نگاره های استان خراسان جنوبی). بیرجند: اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی [چاپ نشده]##
لباف خانیکی، رجبعلی؛ بشاش، رسول (1373). سنگ نگاره های لاخمزار بیرجند، سلسله مقالات پژوهشی. تهران: انجمن آثار ملی##
مزاری مقدم، حسین؛ رضایی، محمدحسین (1394). "معرفی سنگنگارههای روستای شلگرد شهرستان مشهد". در: مجموعه مقالات دومین همایش ملی باستانشناسی ایران. گردآورنده دانشگاه بیرجند. بیرجند: دانشگاه بیرجند: 1-23##
مهندسین مشاور فرنهاد (1389). طرح منطقه نمونه ابرده علیا. مشهد: سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان خراسان رضوی##
ناصری فرد، محمد (1388). سنگنگارههای ایران: نمادهای اندیشهنگار. تهران: خمین##
نجفی، فرزانه (1399). "مطالعه تحلیلی و تطبیقی نقوش بز در سنگ نگارههای منطقه شترسنگ خراسان رضوی با نقوش مشابه در فلات ایران". نگره، دوره 15، ش 56 (زمستان): 89 -107##
هیبرت، فردریک؛ لمبرگ کارلوفسکی، کارل (1386). "آسیای مرکزی و سرحدات هند و ایرانی". باستانپژوهی، سال نهم، ش 15 (بهار): 5ـ26##
هینلز، جان (1368). شناخت اساطیر ایران. ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضلی. تهران: چشمه##
- Biscione, R.; Bulgarelly, M. C. (1983). “Painted geometrical decoration on the Shahr-i Sokhta Buff Ware: Approach to systematic classification”. Prehistoric Sistan, Vol. 5, No. 1: 211-257##
- Caldwell, I. R. (1967). Investigations at Tal-i Iblis, Illinois State Museum Preliminary Reports 9. Springfield: Illinois State Museum Society##
- Gillette, D. L, et al. (2014). “Introduction to Rock Artand Sacred Places”. In: Rock Art and Sacred Landscapes. Editors Donna L. Gillette, Mavis Greer, Michele Helene Hayward, William Breen Murray New York: Springer: 1-10##
- Golan, A. (2003). Prehistoric religion-mythology- symbolism. Theuniversity of Virginia: Jerusalem Publication##
- Kohl, P. (2007). The making of bronze age Eurasia. Cambridge: Cambridge University press##
- Moradi, H., et al. (2013). “Study and Typolgical Comparson of Petroglyphs in the Marzbanik Valley, Baluchestan, Iran”. Time and Maind, Vol. 6, Issue 3: 331-350##
- Pittman, Holly (1984). Art of the Bronze age, Southeastern Iran, Western Central Asia and the Indus Valley. New York: The Metropolitan Museum of Art##
)