نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه بیرجند
2 استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه مازندران
3 کارشناسی ارشد باستان شناسی دانشگاه بیرجند
چکیده
درونگرایی و محرمیت دو اصل اساسی و بنیادی در معماری ایرانی - اسلامی است که تأثیر بسزایی در شکل گیری سازمان فضایی شهرها و عناصر کالبدی بناهای سنتی ایران داشته است. هرچند عامل اقلیم در انتخاب و گزینش اصل درون گرایی در شهرسازی ایران قبل از اسلام مؤثر بوده است، لیکن در دوره ی اسلامی بر پایه ی مبانی و ارزش های اعتقادی و جهان بینی اسلامی علاوه بر الگوی درون گرایی، اصل محرمیت نیز از دو منظر کالبدی و معنایی بهعنوان یکی از معیارهای اصلی طراحی شهرها و بناها مورد توجه معماران قرار گرفت. از جمله فضاهایی که بازتاب دو اصل فوق الذکر به روشنی در فضاهای کالبدی آن قابل مشاهده است، خانه ها هستند. نداشتن ارتباط بصری مستقیم داخل خانه با فضاهای شهری و تقدس بخشیدن و حفظ حریم خانواده و فراهم کردن فضا و قلمرو محرم در عناصر فضایی از ویژگی ها و شاخصه های خانه های دوران اسلامی ایران است. نگارندگان در پژوهش حاضر با هدف بازشناسی و بازنمایی دو اصل درون گرایی و محرمیت در عناصر کالبدی - فضایی خانه های تاریخی بیرجند سعی در تبیین آن با روش توصیفی- تحلیلی و ابزار گردآوری اطلاعات مشاهده و بررسی میدانی خواهند داشت. نتایج پژوهش بیانگر آن است که در طراحی و ساخت خانه های تاریخی بیرجند معماران از دو اصل درون گرایی و محرمیت در ساماندهی فضایی عناصر کالبدی بهره گرفته اند که بازتاب آن را می توان درساخت بنا با نقشه و الگوی درون گرایی و تأمین لایه های محرمیت سهگانه عمومی، خصوصی و نیمه خصوصی مشاهده کرد.
کلیدواژه‌ها
- اسماعیلی مقدم، مهرنوش (1392). "بررسی حضور نور طبیعی و محرمیت فضاهای داخلی خانه های درونگرای شهر یزد". در: مجموعه مقالات برگزیده کنگره بین المللی فرهنگ و اندیشه دینی. گردآورندگان محمد نصیری و محمدرضا نصرانی. قم: مؤسسه فرهنگی سفیران مبین: 235- 245.## امینی، ندا؛ نوروزیان، هیربد (1393). "خلوت و محرمیت شناخت تفاوت ها و شباهت های این دو مفهوم در معماری و شهرسازی". مطالعات شهر ایرانی- اسلامی، سال چهارم، ش 15 (بهار): 99-107.## باقری، اشرف السادات (1393). "تحلیل و بررسی درونگرایی در شهرهای اسلامی". تحقیقات جغرافیایی، سال بیست و نهم، ش2، پیاپی 113 (تابستان): 145-158.## بمانیان، محمدرضا؛ رستمی غلامی، نسیم؛ رحمت پناه، جنت (1389). "عناصر هویت ساز در معماری سنتی خانه های ایرانی". مطالعات هنر اسلامی، سال ششم، ش 13 (پاییز و زمستان): 69-88.## بهنیا، محمدرضا (1381). بیرجند، نگین کویر. تهران: دانشگاه تهران.## خزایی، مجید، و دیگران (1392). "معماری زنبور عسل از دیدگاه قرآن و معماری مدرن". فصلنامه مطالعات قرآنی، سال چهارم، ش 13 (بهار): 9-22.##کاتب، فاطمه (1391). معماری خانه های تاریخی. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات.## کریمیان، حسن؛ عطارزاده، عبدالکریم (1390). "سلسله مراتب فضایی و حرمت و محرمیت در خانه سازی جهان اسلام". در: مجموعه مقالات برگزیده اولین همایش معماری و شهرسازی اسلامی، گردآورنده محمد باقری. تبریز: دانشگاه هنر اسلامی: 50-79.## گرابار، الگ (1384). "هنر، معماری در قرآن". ترجمه حسن رضایی. اسلام پژوهی، سال اول، ش 1 (پاییز و زمستان): 51-80.## گزارش ثبت آثار تاریخی بیرجند (1383). آرشیو پایگاه میراث فرهنگی بیرجند. [چاپ نشده].## معماریان، غلامحسین (1387). آشنایی با معماری مسکونی ایرانی، گونه شناسی درون گرا. تهران: سروش دانش.## معماریان، غلامحسین (1388). معماری ایرانی. تهران: دانشگاه علم و صنعت ایران.## مهدوی نژاد، محمدجواد؛ منصورپور، مجید؛ قیدرلو، کمیل (1392). "محرمیت در الگوی مسکن بومی و به کارگیری آن در معماری معاصر". قابل دسترس در:
http://zibasazi.ir/fa/commentarticle/item/5148[94/5/21]##
مهدوی نژاد، محمدجواد؛ ناگهانی، نوشین (1390). "تأثیر سواد بصری بر درک زیبایی در آثار معماری". معماری و شهرسازی آرمان شهر، سال چهارم، ش 7 (پاییز و زمستان): 51-62.## ناری قمی، مسعود (1389). "مطالعه ای معناشناختی در باب مفهوم درون گرایی در شهر اسلامی". هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی، دوره دوم، ش 43 (پاییز): 69-82.## نقی زاده، محمد (1379). "صفات شهر اسلامی از دیدگاه قرآن". صحیفه مبین، سال هشتم، ش 22 (بهار): 4- 40.## نقی زاده، محمد (1379). "صفات شهر اسلامی از نگاه قرآن کریم". صحیفه مبین، دوره دوم، ش 5 (بهار): 4- 40.## نیری فلاح، سیامک؛ خلیلی، اکرم؛ رسدی، محمد تاج الدین بن محمد (1392). "لایه های محرمیت در خانه های سنتی ایران، نماد الگوی دینی در زندگی خانواده". در: مجموعه مقالات کنگره بین المللی فرهنگ و اندیشه دینی. قم: مؤسسه فرهنگی سفیران مبین، 1040-1050.## هاشمی، ملیحه؛ میرغلامی، مرتضی (1392). "بازتاب جنسیت در فضاهای شهری سنتی ایران در عصر صفویه". در: مجموعه مقالات برگزیده اولین همایش ملی معماری و شهرسازی اسلامی. زاهدان: 995-1014.##
- Mortada ,H. (2003). Traditional Islamic Principles Of Built Enviroment. New York:Routledge; Curzon.##
)