گویش بیرجند یکی از گویش‌های بسیار کهن فارسی است که برخی از ساخت‌های آن، بازمانده از دوره ی میانه است. اما این گویش نیز مانند همه ی گویش‌های دیگر، در حال نزدیک شدن به گویش معیار یا معیارشدگی است. پیکره ی مورد بررسی ما در این تحقیق تنها آثار برجای مانده از گویش قدیم بیرجند است از جمله نصاب ملاعلی اشرف صبوحی و آن چه ایوانف از طریق مصاحبه و تحقیقات میدانی گردآوری کرده است. البته لازم است ذکر شود که پیکره ی نگارنده که شامل دو منبع فوق‌الذکر است، پیکره ی ناقصی است و نمی‌تواند پاسخ‌گوی همه ی پرسش‌های ما باشد. با بررسی‌های انجام شده در این تحقیق روشن می‌شود که همه ی سطوح زبانی به یک میزان دچار معیارشدگی نشده اند. بر اساس پیکره ی مورد بررسی نگارنده، سطح واژگانی زبان دچار بیشترین معیارشدگی و سطح صرفی نیز دچار کمترین معیارشدگی گشته است. سطح نحوی و آوایی گویش بیرجند نیز در میانه ی دو سطح پیش‌گفته قرار دارند. هر یک از این سطوح به شرح زیر تحت تأثیر گویش معیار قرار گرفته‌اند: سطح واژگانی: از دو قرن پیش تا امروز بسیاری از واژگان گویش بیرجند که به فراموشی سپرده شده، متروک شده‌اند. سطح نحوی: در این سطح گویش قدیم بیرجند با از دست دادن ویژگی‌های ارگاتیو، کاربرد صفت مفعولی نوع دوم به جای ماده ی ماضی، کاربرد فعل استمراری به جای فعل غیراستمراری، کاربرد شناسه ی مفرد برای فاعل جمع و جز آن به سوی گویش معیار بسیار نزدیک شده است. سطح آوایی: در سطح آوایی گویش بیرجند قدیم دچار تحولاتی مانند تحول همزه ی آغازی به h، تحول e به â و تحول ē به u شده است. سطح صرفی: در این سطح نیز ویژگی‌هایی نظیر کاربرد ماده ی ماضی ماضی جعلی به جای ماده ی اصلی و کاربرد "-ی" استمراری از بین رفته است.
ابوالقاسمی، محسن (1381). دستور تاریخی زبان فارسی. تهران: سازمان تهیه و تدوین کتب علوم‌انسانی دانشگاه‌ها (سمت).## ارانسکی، یوسیف میخائیلوویچ (1358). مقدمه فقه‌اللغه ایرانی. ترجمه کریم کشاورز. تهران: پیام.## ایوانف، ولادیمیر الکسی ویچ (1391). فارسی در گویش بیرجند. ترجمه محمود رفیعی. تهران: هیرمند.## باقری، مهری (1390). تاریخ زبان فارسی. تهران: قطره.## بایبوردی، چنگیز (1370). زندگی و آثار نزاری. ترجمه مهناز صدری. به اهتمام محمود رفیعی. تهران: علمی.## بهار، محمدتقی (1375). سبک‌شناسی. تهران: امیرکبیر.## خزاعی نژاد، ماهرخ (1374). "بررسی و توصیف گویش روستای گزیک از توابع شهرستان بیرجند". پایان‌نامه کارشناسی ارشد زبان شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد.## داد، سیما (1383). فرهنگ اصطلاحات ادبی. تهران: مروارید.## دبیرمقدم، محمد (1387). "زبان، گونه، گویش و لهجه: کاربردهای بومی و جهانی". ادب پژوهی، سال دوم، ش5 (تابستان و پاییز): 17- 59.## دری گیو، مرجان (1390). "تغییرات ساخت‌واژی، صرفی، نحوی و معنایی در گویش گیو". پایان نامه کارشناسی ارشد زبان شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه بیرجند.## راستارگویوا، و. س. (1379). دستور زبان فارسی میانه. ترجمه ولی‌الله شادان. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.## راشد محصل، محمدتقی (1377). "گویش بیرجندی". جهان کتاب، سال سوم، ش 19 و 20 (آبان): 49-72.## رضایی باغ‌بیدی، حسن (1388). تاریخ زبان‌های ایران. تهران: مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.## رضایی، جمال (1344). گویش بیرجند (بخش نخست: فرهنگ ملاعلی اشرف صبوحی). تهران: دانشگاه تهران.## رضایی، جمال (1373). واژه‌نامه ی گویش بیرجند. تهران: هیرمند.## رضایی، جمال (1380). بررسی گویش بیرجند. تهران: هیرمند.## رضایی، جمال (1381). بیرجندنامه. تهران: هیرمند.## شیری، علی‌اکبر (1386). درآمدی بر گویششناسی. تهران: مازیار.## صادقی، علی‌اشرف (1357). تکوین زبان فارسی. تهران: دانشگاه آزاد ایران.## صدیقیان، مهین‌دخت (1383). ویژگی‌های نحوی زبان فارسی در نثر قرن پنجم و ششم. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.## قریب، بدرالزمان (1383). "سرمقاله". مجلة گویششناسی، ضمیمه‌نامه فرهنگستان، ج اول، ش دوم، (بهمن): 2-5.## کیا، صادق (1340). راهنمای گردآوری گویش‌ها. تهران: اداره فرهنگ عامه.## منصوری، یدالله (1384). بررسی ریشه‌شناختی فعل‌های زبان پهلوی (فارسی میانه زردشتی). تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.## ناتل خانلری، پرویز (1386). زبان‌شناسی و زبان فارسی. تهران: توس.## ناصحی، احسان (1392). "بررسی و توصیف دستوری- آوایی گویش آبیز". پایان نامه کارشناسی ارشد زبان شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه بیرجند.## نوروزی، حامد (1392). "تحول ساخت کُنایی در فارسی نو". مجلة دستور، ویژه‌نامه ی نامه ی فرهنگستان، سال سوم، ش 8 (زمستان): 17-67.## نوروزی، حامد؛ قربانی جویباری، کلثوم (1392). "بررسی تاریخی برخی تحولات آوایی رایج در فارسی خراسان جنوبی". فصلنامه مطالعات فرهنگی- اجتماعی خراسان، سال هفتم، ش3 (بهار): 141-172.##
- Dabir-Moghaddam, M. (2012). “Linguistic Typology: An Iranian Perspective”. Journal of Universal Language, Vol. 13, - No. 1: 31-70.## Lazard, G. (1963). La Langue des Plus Anciens Monuments de La Prose Persane. paris: librairie c. klincksieck.
ابتدای صفحه