نویسندگان
1 دانشیار گروه جغرافیا دانشگاه بیرجند
2 دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی روستایی دانشگاه بیرجند
چکیده
کشور ما به دلیل قرارگیری در کمربند خشک عرض‌های جغرافیایی نیمکره شمالی به طور پیوسته از خشکسالی، خشکی و کم‌آبی رنج می‌برد. هر چند حدود دو سوم از پهنه جغرافیایی کشور در عرصه مناطق خشک واقع شده، ولی در دو دهه اخیر گسترش خشکسالی و کم‌آبی تمام کشور را تحت تأثیر قرار داده است. به طوری که این مسأله از دغدغه‌های مهم سیاستگذاران و برنامه‌ریزان گردیده که آثار مقابله با آن به‌وضوح در فصول مختلف برنامه‌های توسعه کشور در دو دهه اخیر مشهود است. تهیه و تنطیم روش‌های مقابله با خشکسالی و کم‌آبی و تأثیرات مستقیم و غیرمستقیم اقتصادی و اجتماعی آن نیازمند شناخت اثرات خشکسالی‌ها در پهنه‌های متفاوت جغرافیایی است. این تحقیق محدوده‌ای از بستر جغرافیایی شرق کشور در استان خراسان جنوبی را به عنوان منطقه مورد مطالعه اثرسنجی آثار اجتماعی خشکسالی بر فضاهای روستایی را مورد بررسی قرار داده است. تحقیق حاضر به لحاظ هدف کاربردی، از لحاظ روش و ماهیت توصیفی-تحلیلی و از لحاظ جمع آوری داده‌ها اسنادی- پیمایشی می‌باشد. جامعه آماری تحقیق را 153 روستای بخش شوسف شهرستان نهبندان تشکیل می‌دهند که از این میان 38 روستا به عنوان جامعه نمونه انتخاب، و کار پرسشگری از 262 منتخب در این روستاها صورت گرفته است. برای تجزیه و تحلیل داده‌های مورد لزوم از نرم افزار‌های آماری SPSS و EXCEL و جهت پردازش داده‌ها از آزمونT تک نمونه‌ای استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد خشکسالی در بعد اجتماعی موجب افزایش مهاجرت، افزایش فعالیت های غیرقانونی، فقر و وابستگی بیشتر روستاییان به سازمان‌های حمایتی شده است. از این رو، برای مقابله با پیامدهای خشکسالی باید روش‌هایی همسو با شرایط منطقه‌ای از ابعاد زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی اتخاذ نمود.
کلیدواژه‌ها
- اوزی، رمضان (1390). جغرافیای مخاطرات. مترجم محمد ظاهری. تبریز: دانشگاه تبریز.##2. بداق‌جمالی، جواد، و دیگران (1384). مدیریت ریسک خشکسالی (شناخت و راهکارها). مشهد: سخن گستر.##3. حجازی‌زاده، زهرا؛ جوی‌زاده، سعید (1389). مقدمه‌ای بر خشکسالی و شاخص‌های آن. تهران: سمت.##4. خسروی، محمود؛ اکبری، محمد (1388). "بررسی ویژگی خشکسالی‌های استان خراسان جنوبی". جغرافیا و توسعه، سال هفتم، ش 14 (تابستان): 51-68.##5. چکشی، بهاره (1380). "بررسی جنبه های زیست محیطی پدیده خشکسالی و سیل". در: مجموعه مقالات کنفرانس ملی بحران آب، ج1. زابل: دانشگاه زابل: 28-40.##6. رضایی، حجت (1392). "تحلیلی بر خشکسالی و اثرات آن بر اقتصاد کشاوزی و مهاجرت‌های روستایی (مطالعه موردی: شهرستان ابرکوه طی دوره‌ی 1375-1384)". پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی، سال دوم، ش 4 (پاییز و زمستان): 153-177.##7. رضایی، روح‌اله؛ حسینی، محمود؛ شریفی، امید (1389). "واکاوی وتبیین تأثیر خشکسالی بر مناطق روستایی شهرستان زنجان (مطالعه موردی: روستای حاج‌آرش)". پژوهش‌های روستایی، سال اول، ش3 (زمستان): 109-130.##8. شمسی، ابراهیم (1389). "بررسی و تحلیل پیامدهای اقتصادی و اجتماعی خشکسالی در دهه اخیر (مطالعه موردی: بخش زیرکوه شهرستان قاینات)". پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه پیام نور بیرجند.##9. صالح، ایرج؛ مختاری، داریوش (1386). "اثرات و پیامدهای اقتصادی و اجتماعی خشکسالی بر خانوارهای روستایی در منطقه سیستان". علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، سال سوم، ش ا (تابستان): 99-114.##10. صبحانی‌نسب، یوسف (1388). "اثرات زیست‌محیطی واقتصادی - اجتماعی خشکسالی". در: مجموعه مقالات همایش منطقه‌ای بحران آب و خشکسالی. رشت. دانشگاه آزاد اسلامی رشت: 795- 799.##11. غیور، حسنعلی؛ مسعودیان، ابوالفضل (1376). "بزرگی، گستره، و فراوانی خشکسالی‌ها در ایران". تحقیقات جغرافیایی، سال دوازدهم، ش 45 (تابستان): 25-39.##12. فرج زاده، منوچهر (1384). خشکسالی از مفهوم تا راهکار. تهران: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.##13. کارگر، فاطمه (1391). "بررسی پیامدهای اقتصادی و اجتماعی خشکسالی در روستاهای وابسته به آبدهی قنوات (مطالعه موردی: بخش مرکزی شهرستان بیرجند)". پایان‌نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه پیام نور بیرجند.##14. کاویانی، محمدرضا؛ علیجانی، بهلول (1388). مبانی آب و هواشناسی. تهران: سمت.##15. کردوانی، پرویز (1380). خشکسالی و راه‌های مقابله با آن در ایران. تهران: دانشگاه تهران.##16. کشاورز، مرضیه؛ کرمی، عزت‌اله (1387)."سازه‌های اثرگذار بر مدیریت خشکسالی کشاورزان و پیامدهای آن: کاربرد مدل معادلات ساختاری". علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی. سال دوازدهم، ش43 (بهار): 267-283.##17. نساجی زواره، مجتبی (1380). "بررسی اثرات اقتصادی - زیست محیطی و اجتماعی خشکسالی". در: مجموعه مقالات کنفرانس ملی بحران آب، ج 1. زابل: دانشگاه زابل: 44-53.##
Knutson, c. Hayes, M.; Phillips, t. (1998). How to Reduce Drought Risk ,Journal of Climate. VoL. 18. No. 3: 1541-1549.##19. Mckee, T. B; Doesken, N. Y; Kleist, Y. (1993). The Realatianship of Drought Frequency and Duration to Time Scales.Preprints.8th Conference on Applied Climatology 22-17-january, Anaheim. 184-179. ##20.Walker, M; thers, A. (1996). "Drought & Natural hazard".Drought a Global Assessment, Vol. 1. No. 5: 3-18.##21. Wilhlte, D.A (1991)." Response to drought: comman. Threads from the Past vision for the future". journal America water resourees Association. No. 33: 951-959.##
)