نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار تاریخ دانشگاه شهید باهنر کرمان
2 دانش آموخته ی کارشناس ارشد تاریخ ایران دوره اسلامی، دانشگاه اصفهان
چکیده
با تأملی در تاریخ دو شهر بخارا و سمرقند، می توان دریافت که این شهرها، همزمان با ایران قبل از اسلام، از بزرگترین شهرهای ایالت سغد (سغدیانای باستانی) در حوزه ی رود زرافشان (رودسغد) و منطقه ی ماوراءالنهر بوده اند. بدون تردید اهمیت این دو شهر، طی قرون متمادی قبل و بعد از اسلام به اعتبارِ قرارگرفتن آنها در محل برخورد شاهراه های مهم بازرگانی بود. در نیمه ی نخست قرن اول هجری، مسلمین به دنبال فتح خراسان و نواحی مختلف ماوراءالنهر به این شهرها قدم نهادند. عمده ی لشکرکشی های سرداران اموی به این شهرها تا زمان قتیبه بن مسلم باهلی (86- 96 هـ.ق.) شیوه ی تاخت و تازهای سرحدی و پراکنده ای را داشت که سرداران عرب تنها به فتح شهرها و کسب غنایم بسنده می کردند. ولی با روی کار آمدن قتیبه، فتوحات اعراب به اوج خود رسید و لشکریان اعراب مسلمان به نهایت پیشروی دراین شهرها دست یافتند. در همین راستا، نوشتار حاضر بر آن است تا روند ورود اسلام به این مناطق را مورد تبیین قرار داده و علل تأثیرگذار در این ورود تدریجی را واکاوی نماید. به نظر می رسد عمده ی حکام این شهرها علی رغم مقاومت های اولیه، به مرور در برابر اعراب به مصالحه و تسلیم رضایت دادند و بدین طریق، مناصب حکومتی خود را حفظ نمودند. ولی ساکنان این شهرها تا آخرین لحظات به مخالفت با حکومت اعراب ادامه دادند و در نتیجه، این شهرها را به کانون های جنبش ضد اموی مبدل ساختند.
کلیدواژه‌ها
- ابن اثیر، عزّالدین علی (1373). تاریخ کامل، ج6. ترجمه‌ی حسین روحانی. تهران: اساطیر. 2. ابن أعثم کوفی، محمد بن علی (1372). الفتوح. ترجمه محمد بن احمد مستوفی هروی. تصحیح غلامرضا طباطبایی مجد. تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی. 3. ابن خرداذبه، ابوالقاسم عبیدالله بن عبدالله (1370). المسالک و الممالک. ترجمه حسین قره چانلو. تهران: مترجم. 4. ابن خیاط، خلیفه (1386 ق.). تاریخ خلیفه بن خیاط. نجف: مطبعه الآداب.5. بلاذری، احمد بن یحیی بن جابر (1337). فتوح البلدان. ترجمه محمد توکل. تهران: نقره.6. ثعالبی، ابن منصور عبدالملک بن محمد بن اسماعیل (1377). یتیمه الدهر فی محاسن اهل العصر. تصحیح محمد محیی الدین عبد الحمید. قاهره: مطبعه السعاده. 7. سامی، علی (1343). تمدن ساسانی، ج1. شیراز: دانشگاه شیراز.8. سمرقندی، محمد بن عبدالجلیل (1367). قندیّه و سمریّه. به کوشش ایرج افشار. تهران: مؤسسه فرهنگی جهانگیری.9. طبری، محمد بن جریر (1362). تاریخ الرسل و الملوک (تاریخ طبری)، ج7، 8، 9. ترجمه ابوالقاسم پاینده. تهران: اساطیر.10. گردیزی، ابوسعید عبدالحی بن ضحاک بن محمود (1363). تاریخ گردیزی (زین الاخبار). به تصحیح عبدالحی حبیبی. تهران: دنیای کتاب. 11. گیب، هامیلتون (1337). فتوحات اعراب در آسیای مرکزی. ترجمه حسین احدی پور. تبریز: اختر شمال.12. مقدسی، ابوعبدالله محمد بن احمد (1361). احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم.ترجمه علینقی منزوی. تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.13. نرشخی، ابوبکرمحمد بن جعفر (1363). تاریخ بخارا. ترجمه ابونصر احمد بن محمد بن نصر القباوی. به تصحیح محمدتقی مدرس رضوی. تهران: توس.14. یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب (1366). تاریخ یعقوبی. ج2. تهران: علمی و فرهنگی.
)