بازتاب پیامدهای جنگها و بلاهای طبیعی در خراسان بر اساس تواریخ دودمانی صفویه

حملات ازبکان و نزول بلاهای طبیعی ازجمله آسیب‌هایی است که خراسان عهد صفوی در معرض پیامدهای نامطلوب سیاسی، اجتماعی و اقتصادی آن قرار گرفت. علیرغم اهمیت خراسان به‌ عنوان پایگاه تشیع و اقدامات عمرانی شاهان صفوی نسبت به مرمت ویرانی‌های ناشی از وقایع مذکور، توسعه استعدادهای بالقوه این منطقه تا حدود زیادی به تأخیر افتاد و شرایط به گونه‌ای شد که در سال‌های پایانی حکومت صفویان، خراسان به دلیل هم مرز بودن با هرات و آسیب‌های اقتصادی و اجتماعی ناشی از این وقایع، نخستین منطقه‌ای بود که مورد هجوم افغان‌ها قرار گرفت. در حوزه‌ تاریخ نگاری صفوی، برخی تواریخ دودمانی به تناسب میزان وابستگی‌های دیوانی خود بویژه در دستگاه شاه طهماسب و شاه عباس اول، گزارش‌هایی درباره این رویدادها به شکل‌های مختلف ارائه داده‌اند.
پژوهش حاضر با روش تاریخی بر پایه منابع کتابخانه‌ای و با رویکرد تحلیلی به دنبال روشن نمودن زوایا و ابعاد توجه مورخان این تواریخ به چالش‌ها و مشکلات اجتماعی ناشی از جنگ‌ها و بلاهای طبیعی خراسان در این برهه زمانی می‌باشد که بیشتر حاصل مشاهدات عینی آنها بوده و شغل دیوانی اغلب این مورخان در چگونگی ثبت پیامدهای این حوادث مؤثر بوده است.
یافته‌های حاصل از این بررسی نشان می‌دهد که به دنبال این رویدادها اگرچه کاهش جمعیت، رکود کشاورزی و اقتصادی در کوتاه مدت در شهرهای خراسان بوجود آمد اما در پی این وقایع بود که شاهان صفوی بویژه از زمان شاه طهماسب به بعد در کنار اعتقادات شیعی که نسبت به شهرهای مقدس مذهبی خراسان بویژه مشهد داشتند در درازمدت تلاش‌های زیادی جهت مرمت و بازسازی این ویرانی‌ها در آستان مقدس امام رضا(ع) صورت دادند.