نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد هنر اسلامی، دانشکده صنایع دستی، دانشگاه هنر اصفهان

2 استادیار گروه کتابت و نگارگری دانشکده صنایع دستی دانشگاه هنر اصفهان

3 دانش آموخته کارشناسی ارشد پژوهش هنر /مربی گروه کتابت و نگارگری دانشکده صنایع دستی، دانشگاه هنر اصفهان

چکیده

مشبک فلز از شیوه‌های فلزکاری دوران صفوی است و یکی از آثار شاخص آن، قلمدان فولادی منحصر به­فردی است که تحت عنوان "کلیددان" در موزه آستان قدس رضوی در مشهد نگهداری می­شود. با توجه به مطالعات بصری اولیه و شباهت ظاهری این اثر نفیس با سایر قلمدان‌های دوره اسلامی، این پژوهش صورت پذیرفته­است تاویژگی‌های بصری و ساختاری این اثر مورد تحلیل و تطبیق قرا گیرد. از این­رو، هدف این پژوهش علاوه بر تحلیل بصری، مطالعه تطبیقی طرح و نقش آن با چند نمونه شاخص از قلمدان‌های اسلامی ایرانی است. بدین منظور، پژوهش حاضر به این پرسش پاسخ خواهد داد که وجوه اشتراک و
افتراق نقوش قلمدان محفوظ در موزه آستان قدس رضوی با سایر قلمدان‌های فلزی دوره اسلامی تا دوره صفوی چیست؟ در پژوهش بنیادی پیش ­رو که با روش تطبیقی انجام شده و جمع­آوری اطلاعات به صورت مطالعات کتابخانه­ای، بررسی منابع اینترنتی و استناد به آرشیو تصاویر موزه آستان قدس رضوی، صورت پذیرفته؛ این اثر با 12 قلمدان فلزی اسلامی ایرانی تا دوره صفوی، از لحاظ فرم و نقش مورد مطالعه و تطبیق قرار گرفته­است. نتایج به­دست­آمده حاکی از آن است که نقوش مورد استفاده در این آثار در 5 گروه قابل دسته­بندی هستند: نقوش گیاهی (اسلیمی و ختایی)، نقوش حیوانی، نقوش نوشتاری، نقوش انسانی و نقوش هندسی. همچنین، نتایج بیانگر آن است که در قلمدان‌های فلزی از
نقوش نوشتاری و اسلیمی بیشتر از نقوش دیگر استفاده شده­است. نمونه مورد مطالعه نیز مانند سایر قلمدان­ها دارای تزیینات اسلیمی و نوشتاری است. وجه تمایز این اثر با سایر قلمدان­ها استفاده از نقوش ختایی و همچنین استفاده از قلم خوشنویسی نستعلیق در آن است که در دیگر قلمدان­ها چنین نقوشی به چشم نمی­خورد.

کلیدواژه‌ها

منابع
احسانی، محمدتقی ( 1378). "هنر قلمدان­سازی در ایران". ایران­نامه. ش 67 (تابستان): 561-568.##براتی، بهاره (1396). عناصر ملی و مذهبی در فلزکاری عصر صفوی. شهرکرد: دانشگاه شهرکرد.##برومند، عبدالعلی (1366). هنر قلمدان. تهران: وحید.##بهرامی، محرمعلی (1397). "مروری بر ساخت و تزیینات روی قلمدان در دوره صفوی". هنر و معماری: رشد آموزش هنر. ش 52 (پاییز): 66 - 69.##جلالیان، سعیده (1395). "وسایل و ملزومات مراسم غبارروبی و خدمت فوق ضریح در حرم رضوی به روایت اسناد و اشیای موزه‌ای". مشکوه. دوره 35، ش 133 (زمستان): 109-134.##حسامی، مهری (1392). "طراحی و ساخت اثر حجمی محیطی معاصر با الهام از نقوش گیاهی آثار فلزکازی دوره تیموری". پایان­نامه کارشناسی ارشد هنر اسلامی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز.##خلیلی، ناصر (1386). کارهای لاکی. تهران: کارنگ.##رضازاده، طاهر (1394). فلزکاری غرب ایران سده ششم و هفتم هجری. تهران: علمی و فرهنگی.##قلیچ­خانی، حمیدرضا (1378). فرهنگ واژگان و اصطلاحات خوشنویسی و هنرهای وابسته. تهران: روزنه.##وارد، ریچل (1384). فلزکاری اسلامی. ترجمه مهناز شایسته­فر. تهران: مؤسسه مطالعات هنر اسلامی.##
Akbarnia, Ladan; Venetia, Porter; Suleman, Fahmida (2018). The Islamic world a history in objects. New York; London: Thames & Hudson: The British Museum.##Daiber, Verena; Junod, Benoît (2010). Treasures of the Aga Khan Museum Masterpieces of Islamic Art. Aga Khan Trust for Culture, Geneva.##Hattstein, Markus; Delius, Peter (2004). Islam art and architecture. Koln: Konemann.##Piotrovsky, Mikhail (2000). Earthly beauty, heavenly art of Islam. London: Ben Uri Gallery & Museum.##URL1: https://www.davidmus.dk/en/collections/islamic/materials/metal/art/6-1997 [access date: 2019/12/11]##URL2: https://www.davidmus.dk/en/collections/islamic/materials/metal/art/11-1982 [access date: 2019/12/11]##URL3: http://www.sothebys.com/en/auctions/ecatalogue/lot.144.html/2017/arts-of-the-islamic-world-l17223 [access date: 2019/12/11]##URL4: https://www.britishmuseum.org/collection/object/W_1891-0623-5[access date: 2020/6/11]##URL5: http://collections.vam.ac.uk/item/O76892/portable-pen-case-qalamdan-pen- case-unknown/ [access date: 2019/12/11]##URL6: http://collections.vam.ac.uk/item/O66230/writing-box-unknown/ [access date: 2019/12/11]##URL7: https://www.metmuseum.org/art/collection/search/444536 [access date: 2019/12/11]##URL8: http://collections.vam.ac.uk/item/O305310/pen-box-qalamdan-unknown/ [access date: 2020/7/21]##URL9: https://collections.lacma.org/node/252321 [access date: 2019/12/11]##URL10: https://collections.lacma.org/node/239623 [access date: 2019/12/11]##URL11: https://collections.vam.ac.uk/item/O456358/writing-box/ [access date: 2019/12/11]##URL12: https://www.britishmuseum.org/collection/object/A_As1981-26-44-a [access date: 2020/7/21]##URL13: https://www.britishmuseum.org/collection/object/W_1884-0704-85 [access date: 2020/7/4]##URL14: http://www.capitalantique.com/Islamic/html/IS083-Indo-Persian-Box. html [access date: 2019/12/11]##URL15: http://malekmuseum.org/artifact/1394.15.00003/%DA%AF%D9%84+ %D9%88+%D8%A8%D9%88%D8%AA%D9%87%D9%82%D9%84%D9%85%D8%AF%D8%A7%D9%86+%D8%B9%D8%A7%D8%AC [access date: 2019/12/ 11]##URL16: https://www.metmuseum.org/art/collection/search/452788 [access date: 2020/7/4]##URL 17: https://www.britishmuseum.org/collection/object/W_1928-0721-8 [access date: 2020/4/7]##