نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه هنر و معماری، واحد بیرجند، دانشگاه آزاد اسلامی، بیرجند، ایران

2 استادیار گروه هنر و معماری، واحد بیرجند، دانشگاه آزاد اسلامی، بیرجند، ایران

3 استادیار دانشکده گروه معماری، موسسه آموزش عالی خاوران، مشهد، ایران

4 استادیار گروه هنر و معماری، واحد بیرجند، دانشگاه آزاد اسلامی ، بیرجند، ایران

چکیده

امروزه شناخت معماری مسکن روستاها حائز اهمیت می­باشد، زیرا الگوهای فضایی معماری آنها در تعامل با اقلیم و محیط شکل گرفته و دارای رابطه تنگاتنگی با خصوصیات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی ساکنین خود می­باشند. این مطالعه در نظر دارد، به بررسی مسکن روستای کَنگ واقع در شهر مشهد، به­عنوان یک مجموعه آمیخته با طبیعت بپردازد، زیرا تفاوت در خرده اقلیم­های این منطقه سبب به­وجود آمدن گونه­های مختلف مسکن شده است که دارای ساختار ارزشمند معماری در بهینه­سازی انرژی نیز می­باشند. روش مطالعه این مقاله به­صورت کیفی بوده و اطلاعات بر اساس نظریه­ای برخاسته از داده­ها، مطالعه موردی و اسنادی، مصاحبه و مشاهده به­دست آمده است. بدین لحاظ این مقاله عوامل متعددی چون اقلیم، مصالح و فنون ساخت و ... را که موجب به­وجود آمدن این نوع معماری شده است، مورد بررسی قرار می­دهد. نتایج تحقیق نشان می­دهد پنج گونه مختلف با توجه به اقلیم سرد منطقه در بافت خانه­ها وجود دارد که منتج از تأثیر الگوهای معمارانه سازگار با معیارهای اقلیمی- محیطی می­باشند و یکی از مهمترین عوامل تأثیرگذار بر الگوی مسکن، فضای حیاط است که در پنج الگوی متفاوت ساختاری حیاط سرپوشیده، حیاط مستقل (باز- نیمه باز)، حیاط بام (پلکانی)، حیاط مشترک، بدون حیاط نمایان گردیده است. هم­چنین از مشابهت ساختاری خانه­ها و نحوه عملکرد عناصر معماری به­کار رفته در آنها می­توان نتیجه گرفت که اصول ثابت سامانه­های حرارتی به کمک بهره­گیری از انرژی طبیعی و خورشیدی برای تأمین آسایش حرارتی، بسیار مؤثر بوده­اند.

کلیدواژه‌ها

منابع
افراخته، حسن (1390). مقدمه­ای بر برنامه­ریزی سکونتگاه­های روستایی. تهران: پرهام نقش.##براون، جی. زد.؛ دی­کی، مارک (1393). خورشید، باد و نور طراحی اقلیمی (استراتژی­های طراحی اقلیمی در معماری). ترجمه سعید آقایی. تهران: پرهام نقش.##بنیاد مسکن انقلاب اسلامی (1389). خانه­های روستایی ایران. تهران: بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، معاونت بازسازی و مسکن روستایی، دفتر مطالعات و تحقیقات مسکن روستایی.##بنیاد مسکن انقلاب اسلامی خراسان رضوی (1388).  طرح هادی روستای کنگ (شهرستان طرقبه- شاندیز). مشهد: شرکت مشاوره ساباط­ساز شرق.##پوردیهمی، شهرام؛ گسیلی، بهرام (1394). "بررسی شناسه­های حرارتی جداره­های پوسته خارجی بنا". مسکن و محیط روستا، دوره 34، ش 150 (تابستان): 53-70.##خاک­زند، مهدی (1388). یک زبان الگوی طراحی منظر، دانشکده معماری و شهرسازی. تهران: دانشگاه علم و صنعت ایران.##خراسانی، اکرم (1385). پروژه مستندسازی بافت تاریخی روستای کنگ. مشهد: سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی.##درئو،  ماکس (1371). جغرافیای انسانی، ج 2. ترجمه سیروس سهامی. تهران: رایزن.##ذوالقدری، حسین (1386). کنگ، یادگاری از گذشته، میراثی برای آینده. تهران: پلیکان.##راپاپورت، آموس (1384). معنای محیط ساخته شده: رویکردی در ارتباط غیرکلامی. ترجمه فرح حبیب. تهران: پردازش و برنامه­ریزی شهری.##زرگر، اکبر (1388). درآمدی بر شناخت معماری روستایی ایران. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.##سرتیپی­پور، محسن (1384). "شاخص­های مسکن روستایی در ایران". هنرهای زیبا، دوره 22،  ش 22 (تابستان): 43-59.## سرتیپی­پور، محسن (1388). آسیب­شناسی معماری روستایی به سوی سکونتگاه مطلوب. تهران: بنیاد مسکن انقلاب اسلامی.##سعیدی، عباس (1378). مبانی جغرافیای روستایی. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).##علی­الحسابی، مهران (1381). "لزوم نگرش نوین در توسعه و عمران روستایی". مسکن و محیط روستا، پیاپی 100 (زمستان): 14-23.##قیابکلو، زهرا (1395). تنظیم شرایط محیطی. تهران: دانشگاه صنعتی امیرکبیر، واحد جهاد دانشگاهی.##مرادی اسطلخ­زیر، گیتی (1394). "شناخت و اولویت‌بندی الگوهای صحیح مسکن روستایی در توسعه پایدار معماری روستا با استفاده از تکنیک‌های MADM شهرستان ماسال". مدیریت شهری، دوره 14، ش 40 (پاییز): 381-395.##مظفر، فرهنگ؛ عبدمجیری، امین؛ سادات‌هاشمیان، عاطفه (1395). "مفاهیم در الگوی معماری مسکن روستایی". مسکن و محیط روستا، دوره 35، ش 154 (تابستان): 59-74.##موحد، خسرو؛ فتاحی، کاوه (1392). "بررسی نقش اقلیم و محیط در شکل­دهی فرم ­سازه مسکن روستایی استان فارس". مسکن و محیط روستا، دوره 32، ش 141 (بهار): 37-50.##نازپرور، روح­الله (1388). کنگ، کهن­دژی بر پهنه بینالود. مشهد: سیمرغ خراسان.##واتسون، د؛ لیز، ک. (1378). طراحی اقلیمی. ترجمه وحید قبادیان و محمدفیض مهدوی. تهران: دانشگاه تهران.##وکیلی­نژاد، رزا؛ مهدی­زاده سراج، فاطمه؛ مفیدی شمیرانی، سیدمجید (1392). "اصول سامانه­های سرمایش ایستا در عناصر معماری سنتی ایران". انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، دوره 5، ش 5 (بهار و تابستان): 147-160.##
- Brown, G. Z.; Dekay, M. (2001). Sun ,Wind and Light Architecture Design Strateges. New York: Wiley.##Malone, p. (2018). Architecture, Mentalities and Meaning. New York: Routledge.##Ng, S. H.; Kam, P. K.; Pong, R. W. M. (2005). “People living in Ageing Buildings: Their Quality of Life and Sense of Belonging”. Journal of Environmental Psychology, Vol. 25, No. 3: 347–360.##Rapoport, A. (1969). House form and culture. New York:  prentice- Hall Inc; Englewood cliffs.##Sangiorgi, F. (2008). The Vernacular RurlHertage: From the past to the Future. Futuropa for a new vision of landscape and territory. Journal of naturopa (council of Europe  Magazine)##Soini, K.; Vaarala, H.; Pouta, E. (2012). “Residents’ Sense of Place and Landscape Perceptions at The Rural–Urban Interface”. Journal of  Landscape and Urban Planning, No. 104: 124-134.##