نوع مقاله : مقاله ترویجی

نویسنده

دکترای تاریخ ایران بعد از اسلام، مدرس دانشگاه بیرجند

چکیده

علم کلام یکی از علوم مهم اسلامی است که برای درک و فهم عقاید دین اسلام پدید آمده است. متکلمین در مناظرات و مباحث کلامی به منظور دفاع از عقاید خود و غلبه بر حریف، به دانش­ها، مهارت­ها و روش­های خاصی نیاز دارند. میان عرفان و علم کلام نیز پیوندی تنگاتنگ وجود دارد و برخی از متکلمان از قابلیت­های مضامین عرفانی برای دستیابی به اهداف دانش خویش بهره برده­اند. نحوه کاربست مضامین عرفانی در کلام، از جمله مباحث درخور توجهی است که کمتر بدان پرداخته شده است؛ از این­رو، انجام مطالعات موردی در این حوزه و بررسی کار متکلمینی که از این رویکرد بهره گرفته­اند، می­تواند در شناخت این رویکرد مفید فایده باشد. مقاله حاضر با تأکید بر یکی از آثار کلامی علمای شیعه (محمدحسن هردنگی) در نظر دارد که ضمن تحلیل و بررسی رویکردهای عرفانی و جایگاه آن در مباحث کلامی، شاخصه­های این رویکرد و نقش آن را در تلطیف و تأثیرگذاری مباحث کلامی مورد ارزیابی قرار دهد. یافته­های این پژوهش نشان می­دهد که هردنگی در کتاب خود (تأملات کلامیه) از این رویکرد به کرّات در مباحثی چون طرق معرفت، ذات و واجب­الوجود بهره برده و در کاربرد این مفاهیم، رویکرد کلامی- عرفانی و رویکرد تاریخی را با هم تلفیق کرده است. استنادات حدیثی، بویژه احادیثی که متضمن معانی عرفانی است نیز از ویژگی‌های سبکی مؤلف محسوب می­شود که در تلطیف و تفهیم مباحث کلامی بسیار مؤثر بوده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Application of Mysticism Statements in the Theological Reflections of Mullah Mohammad Hassan Herdengi

چکیده [English]

There is close relationship between mysticism and speech and some talkers use capability of mysticism themes for obtaining their knowledge purposes. Application of mysticism statements in speech is a main issue which is not examined thoroughly. So performing case studies in this realm and examining the activities of talkers used this approach can be helpful in detecting this approach. The current research concentrates on one of speech works of Shia scientists considers analysis and survey of mysticism approaches and their position in speech issues in order to evaluate the factors of this approach and its role in effectiveness and intricacy of speech issues. Findings of this research indicates that we can use Herdengi’s approach in speech thoughts frequently in issues like cognition ways, essence and self-existent and combined application of these concepts between mysticism-speech and historical approach. Documents of Herdengi narrations especially related to mysticism meanings are among his stylish traits. The results of this research indicate that this style of author is so effective in intricacy and effectiveness of speech issues

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mohammad Hassan Herdengi
  • Speech
  • Mysticism Approach
  • Speech Thoughts
قرآن کریم##
ابن ابی­الحدید، ابوحامد (1385). شرح نهج البلاغه. تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم. بیروت: داراحیاء ­التراث العربی.##
ابن­طاووس، علی بن موسی (1376). الاقبال بالاعمال الحسنه، ج1. محقق جواد یومی اصفهانی. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.##
برنجکار، رضا (1375). "روش­شناسی علم ­کلام". مجله نقد و نظر، سال دوم، ش 9 (زمستان): 104-125.##
تفتازانی، سعدالدین (بی­تا). شرح المقاصد، ج1. بیروت: عالم­الکتب.##
جبرئیلی، محمدصفر (1385). "فلسفه علم کلام". قبسات، سال اول، ش 39-40 (بهار و تابستان): 125-152.##
دادبه، اصغر (1388). جبر و اختیار در عرفان. دایره المعارف بزرگ اسلامی، ج 17: 496-527.##
راشد محصل، محمدتقی (1342). "بحث درباره شش تن از علمای قهستان". پایان­نامه کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد.##
ربانی گلپایگانی، علی (1381). فرق و مذاهب کلامی، مرز جهانی علوم اسلامی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.##
زرین­ کوب، عبدالحسین (1362). تاریخ در ترازو. تهران: امیرکبیر.##
سعدی، مشرف­الدین مصلح بن عبدالله (1388). کلیات سعدی. تصحیح محمدعلی فروعی. تهران: ماهرنگ.##
شهرستانی، ابوالفتح محمد بن عبدالکریم (1361). الملل و نحل. تصحیح محمدرضا جلالی نائینی. تهران: اقبال.##
شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان (1402ق.). مقدمه فی المدخل الی علم کلام. بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.##
طوسی، خواجه نصیرالدین (1405ق). رساله­الامامه، ضمیمه تلخیص المحصل. بیروت: دارالاضواء.##
علم­الهدی، علی بن حسین (1998). امالی المرتضی، ج1. محقق محمد ابوالفضل ابراهیم. قاهره: دارالفکر العربی.##
علیزاده بیرجندی، زهرا (1392). جستاری در احوال و آثار مفاخر خراسان جنوبی. تهران: فکر بکر.##
غزالی، ابوحامدمحمد (1322ق.). المستصفی فی علم الاصول، ج1. مصر: المطبعه الامیریه.##
غوث، کمال (۱۳۹۰). "مروری بر آثار و زندگی ملامحمدحسن هردنگی بیرجندی". فقه اهل بیت، سال دوم، ش ۶۶ (تابستان): ۳۸۷- ۳۹۷.##
غوث، کمال (1391). گنج­نامه ناحیه هردنگ. تهران: فکر بکر.##
فارابی، ابونصر (1348). احصاءالعلوم. ترجمه حسین خدیوجم. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.##
فیض ­کاشانی، محمدمحسن بن شاه مرتضی (1387). الکلمات المکنونه (چاپ کنگره فیض). تهران: مدرسه عالی شهید مطهری.##
فرامرز قراملکی، احد (1378). هندسه معرفتی کلام جدید. تهران: مؤسسه فرهنگی دانش؛ اندیشه معاصر.##
قطب­الدین شیرازی، محمود بن مسعود (1317). دره­التاج. به تصحیح سیدمحمد مشکوه. تهران: چاپخانه مجلس.##
­کشی، محمدبن­عمر (1363). اخبار معرفه­الرجال. محقق مهدی رجایی. قم: مؤسسه آل­البیت علیه­السلام.##
لاهیجی، عبدالرزاق (1362). سرمایه ایمان. تهران: الزهراء.##
لاهیجی، عبدالرزاق (1425ق.). شوارق الالهام فی شرح تجرید الکلام. قم: مؤسسه امام صادق (ع).##
متز، آدام (1362). تمدن اسلامی در قرن چهارم هجری. ترجمه علیرضا ذکاوتی قراگوزلو. تهران: امیرکبیر.##
محمدرضایی، محمد (1390). کلام جدید با رویکرد تطبیقی. با مقدمه جعفر سبحانی. قم: دفتر نشر معارف اسلامی.##
مطهری، مرتضی (بی­تا). آشنایی با علوم اسلامی، بخش فلسفه. تهران: صدرا.##
مطهری، مرتضی (1390). "جامع­نگری در روش­شناسی علم کلام". فلسفه و کلام: کلام اسلامی، سال بیست و دوم، ش 77 (مهر): 15-38.##
مولوی، جلال­الدین محمد (1382). مثنوی معنوی. مقدمه عبدالحسین زرین­کوب. تهران: مجید.##
مؤمن جیلانی، رفیع­الدین محمد بن محمد (1387). الذریعه الی حافظ الشریعه، ج1. محقق محمدحسین درایتی. قم: دارالحدیث.##
نظیری نیشابوری، محمدحسین (1379). دیوان. تصحیح و تنظیم محمدرضا طاهری. تهران: نگاه.##
ولوی، علی­ محمد (1368). "لوگوس/ بین­النهرین، هند، ایران، یونان". مجله علوم انسانی دانشگاه الزهراء، سال یکم، ش1 (تابستان): 23-49.##
هردنگی، محمدحسن (1396). تأملات کلامیه. تصحیح، شرح و تحشیه علی­محمد ولوی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.##