نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1
دانشجوی دکترای تاریخ ایران اسلامی، گروه تاریخ، دانشگاه آزاد اسلامی (واحد شبستر)، شبستر، ایران
2
استادیار تاریخ ایران اسلامی، گروه تاریخ، دانشگاه آزاد اسلامی (واحد شبستر)، شبستر، ایران
3
استادیار بازنشسته تاریخ ایران اسلامی، گروه تاریخ، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران
4
استادیار تاریخ ایران اسلامی، گروه تاریخ، دانشگاه آزاد اسلامی (واحد تهران مرکز)، تهران، ایران
چکیده
شهر مشهد در بین سال‌های 1313 تا 1320ش. و در دوره استانداری فتح‌الله پاکروان دچار تغییرات زیادی شد. مقاله حاضر حول این تحولات به این پرسش اساسی پاسخ می‌دهد که اقدامات عمرانی پاکروان چه نقشی در تغییرات فضای شهری مشهد داشته است. بحث اصلی بر تأسیس اماکن جدید و تعدد آن در شهر مشهد تمرکز دارد؛ با این واقعیت که نوعی جهش یا تکامل را در توسعه اماکن شهری در این دوره شاهد بوده‌ایم. به طورکلی این اماکن شامل سه دسته می‌شوند: 1. مؤسسات آموزشی، فرهنگی و بهداشتی، 2. کارخانه‌ها و 3. خیابان‌ها و میدان‌ها که هرکدام از آنها نقش مهمی در توسعه شهر داشته‌اند. این عوامل علاوه بر گسترش فضای شهری، باعث ارتقای سطح فرهنگ شهرنشینی، جمعیت‌پذیری، جذب نیروی کار و دسترسی راحت مردم به نقاط مختلف شهر می‌شدند. مؤلفههای گسترش مشهد عبارتاند از: 1. چگونگی گسترش مؤسسات تمدنی جدید در شهر، 2. ورود افکار و اندیشههای نو در رابطه با شهرسازی. در این مقاله به توصیف و تحلیل مصداق‌های توسعه فضای شهری مشهد و مسائل پیرامون آن پرداخته شده و از اینرو بر اساس ماهیت موضوع، این پژوهش به روش توصیفی و تحلیلی و بر پایه منابع کتابخانه‌ای و اسنادی ارائه شده است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Physical expansion of Mashhad during the governorship of Pakravan
نویسندگان [English]
-
hamze Kavosi
1
-
Monireh Kazemi Rashed
2
-
Sayyid Hossein Raeis-sadat
3
-
Shahrzad Sasanpoor
4
1
History Department, Shabestar Branch, Islamic Azad University, Shabestar, Iran.
2
History Department, Shabestar Branch, Islamic Azad University, Shabestar, Iran
3
History Department, Birjand University, Birjand, Iran
4
History Department, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
چکیده [English]
Between 1313 and 1320 ASH and during the governorship of Fethullah Pakravan, Mashhad underwent many changes. This article examines these developments in order to answer the basic question of, “What effect did the construction measures of Pakravan have on the physical development of Mashhad?” The establishment of new places and its multiplicity in the city of Mashhad strengthen the assumption that a paradigm-shift has formed in the construction of this period. In general, these places include three categories: 1) Educational, cultural, and health institutions; 2) Factories, and 3) Streets and squares. These factors, in addition to the expansion of the urban space, have promoted the level of urban culture, populization, labor recruitment, and easy access for people to different parts of the city. According to these explanations, the components of the expansion of Mashhad are: 1) How to expand new civilizational institutions in the city; and 2) How to form new thoughts and ideas in relation to urban development. This article describes and analyzes the cases of physical expansion of Mashhad and related issues. Based on the nature of the subject, this research is presented in a descriptive and analytical method and based on library and documentary sources.
کلیدواژه‌ها [English]
-
physical development
-
Mashhad
-
Fethullah Pakravan
-
Mashhad civil
-
Khorasan governors
آذری خاکستر، غلامرضا (1395الف). شناسایی و معرفی اولین‌های مشهد. مشهد: شهرداری مشهد، شورای اسلامی شهر، مرکز پژوهشها.##آذری خاکستر، غلامرضا (1395ب). تاریخ پزشکی نوین مشهد. تهران: دانشگاه آزاد اسلامی، معاونت دانشجویی و فرهنگی.##آزادی، گلشن (1310). "کارخانه قندسازی". آزادی (7 تیر).##آزادی، گلشن (1314الف). "ساختمان میدان سوم اسفند". آزادی (5 آذر).##آزادی، گلشن (1314ب). "دانشکده معقول و منقول". آزادی (13 آبان).##آزادی، گلشن (1315). "مدرسه پرستاری". آزادی (3 مهر).##آزادی، گلشن (1316الف). "آموزشگاه پرستاری". آزادی (21 شهریور).##آزادی، گلشن (1316ب). "آئین گشایش کارخانه نخریسی". آزادی (12 اسفند).##آزادی، گلشن (1316ج). "تاریخچه کارخانه نخریسی". آزادی (14 اسفند).##آزادی، گلشن (1316د). "ساختمان پل راه ملک آباد". آزادی (8 شهریور).##آزادی، گلشن (1317الف). "احداث خیابان جنت". آزادی (20 آذر).##آزادی، گلشن (1317ب). "خیابان استخر". آزادی (26 تیر).##آزادی، گلشن (1318الف). "احداث خیابان جنت". آزادی (28 آبان).##آزادی، گلشن (1318ب). "باز شدن بیمارستان شهرداری". آزادی (1 دی).##آزادی، گلشن (1318ج). "باز شدن خیابان استخر". آزادی (10 دی).##آزادی، گلشن (1319الف). "اساسنامه و برنامه آموزشگاه عالی بهداشت". آزادی (5 شهریور).##آزادی، گلشن (1319ب). "اجازه گشایش خیابان سعدی". آزادی (19 خرداد).##آزادی، گلشن (1319ج). "امتداد خیابان استخر". آزادی (19خرداد).##آزادی، گلشن (1319د). "کلاس آموزشگاه عالی بهداشت". آزادی (6 مهر).##آستان قدس رضوی (1356). آستان قدس رضوی دیروز و امروز. مشهد: آستان قدس رضوی.##آقاملایی، ایرج (1384). تاریخچه آموزش و پرورش نوین مشهد و اداره کل خراسان. مشهد: مرندیز.##آموزگار، علیرضا ( 1315الف). "آئین گشایش کارخانه نخریسی". آفتاب شرق (7 آبان).##آموزگار، علیرضا (1315ب). "کلاس پرستاری". آفتاب شرق (26 مهر).##آموزگار، علیرضا (1316الف). "آئین گشایش کارخانه نخریسی". آفتاب شرق (12 اسفند).##آموزگار، علیرضا (1316ب). "پل سازی راه ملک آباد". آفتاب شرق (18 مرداد).##آموزگار، علیرضا (1316ج). "نصب اولین سنگ بنای موزه". آفتاب شرق (16 آذر).##آموزگار، علیرضا (1317). "آسفالت میدان سوم اسفند". آفتاب شرق (7 تیر).##آموزگار، علیرضا (1318الف). "اقدام به ساختن پل". آفتاب شرق (20 خرداد).##آموزگار، علیرضا (1318ب). "انتقال دانشکده معقول و منقول". آفتاب شرق (15 اسفند).##آموزگار، علیرضا (1318ج). "خاتمه پل سازی خیابان استخر". آفتاب شرق (5 آذر).##آموزگار، علیرضا (1318د). "گشایش بیمارستان شهر". آفتاب شرق (12 دی).##آموزگار، علیرضا (1326). "تاریخچه بیمارستان شهر". آفتاب شرق (25 اسفند).##احتشام‌کاویانیان، محمد (1355). شمس الشموس یا تاریخ آستان قدس رضوی. مشهد: آستان قدس رضوی.##اوکتائی، شازده (1340). "کتابخانه آستان قدس رضوی". نامه آستان قدس رضوی، دوره دهم، ش 6 (خرداد): 41-46.##بهار، احمد (1313الف). "افتتاح دانشسرای مقدماتی". بهار (14 آبان).##بهار، احمد (1313ب). "کارخانه نخریسی و نساجی". بهار (30 مرداد).##بهار، احمد (1313ج). "گشایش دانشسرای مقدماتی". بهار (15 آبان).##بهروزی، محسن (1342). "کارخانه قند آبکوه مشهد". پایاننامه کارشناسی تاریخ و جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه مشهد.##پیشه‌ور، ایران (1349). "تحول در آموزش و پرورش". پایاننامه کارشناسی جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه مشهد.##تمدنی، احمد (1315). سالنامه تمدن. مشهد: چاپخانه حسینی.##جلالی، غلامرضا (1377). تقویم تاریخ خراسان. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.##خوانیکی، محمدعلی (1341). "شرکت سهامی نخریسی و نساجی و برق خسروی خراسان". پایاننامه کارشناسی تاریخ و جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه مشهد.##دبیرستان حرفه‌ای و هنرستان صنعتی مشهد (1336). دبیرستان حرفه‌ای و هنرستان صنعتی مشهد. مشهد: انجمن نشریه و سالنامه دبیرستان.##دبیرستان فردوسی مشهد (1315). سالنامه دبیرستان فردوسی مشهد. مشهد: چاپخانه تابان.##رضایی مکی، فاطمه (1378). "فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی زنان در عصر رضاشاه". پایاننامه کارشناسی ارشد تاریخ، دانشکده ادبیات و علومانسانی، دانشگاه فردوسی مشهد.##سعیدی، عباس (1344). "جغرافیای شهر مشهد". مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه مشهد، سال اول، ش2 و 3 (تابستان و پاییز): 174-197.##سهامی، عنایتالله (1349). "برق، تلفن و آب آشامیدنی مشهد". پایاننامه کارشناسی جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه مشهد.##شاهین‌فر، محمد (1382). خاطرات پزشکی در مشهد. تهران: سنبله.##صابر، احمد (1357). "تحول کارخانه قند آبکوه". پایاننامه کارشناسی جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد.##عاقلی، باقر (1380). شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، ج 1. تهران: گفتار.##غروی، توفیق؛ هوشیار، حسن؛ ضیافتی، کاوه ( 1398). "بررسی گسترش کالبدی شهر بوکان و اثرات آن بر پیرامون". نخبگان علوم و مهندسی، دوره چهارم، ش 3 (مرداد): 1-19.##ماهوان، احمد (1383). تاریخ مشهدالرضا. مشهد: ماهوان.##متولی‌حقیقی، یوسف (1384). تاریخچه آموزش و پرورش نوین خراسان از آغاز تا انقلاب اسلامی. مشهد: مرندیز.##متولی‌حقیقی، یوسف (1392). تاریخ معاصر مشهد، ج2. مشهد: شهرداری مشهد، شورای اسلامی شهر.##محبوبی‌اردکانی، حسین (1376). تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران، ج3. به کوشش کریم اصفهانیان و جهانگیر قاجاریه. تهران: دانشگاه تهران.## محمودی کاشانی، ربابه (1351). "صنعت قند در قلمرو کارخانه قند آبکوه". پایاننامه کارشناسی جغرافیا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه مشهد.##مدرس‌رضوی، محمدتقی؛ فیاض، علی‌اکبر (1386). مشهد در آغاز قرن چهارده هجری، مشهور به گزارش مکتب شاهپور. تصحیح مهدی سیدی. مشهد: آهنگ قلم.##مطیعی لنگرودی، حسن (1373). جغرافیای اقتصادی خراسان. مشهد: آستان قدس رضوی، مؤسسه چاپ و انتشارات.##مغانی، حسین (1341). بهشت شرق. مشهد: زوار.##موسوی، میرمرتضی (1313الف). "افتتاح دانشسرای مقدماتی". طوس (13 آبان).##موسوی، میرمرتضی (1313ب). "تأسیس کارخانه نخریسی". طوس (13 آبان).##موسوی، میرمرتضی (1326). "تأسیس شرکت برق". طوس (11 آذر).##مؤتمن، علی (1355). تاریخ آستان قدس رضوی. مشهد: آستان قدس رضوی.##میرنیا، علی (1374). وقایع خاور ایران، ج 2. مشهد: اردشیر.##
اسناد##آستان قدس رضوی. بنیاد پژوهشهای اسلامی. آرشیو، سند شمارههای 1/13746، 156/89847، 84/100089، 20/100252، 1/137541، 3/137541، 1/139305، 4/163601، 1/165688.##
مصاحبه ها##منتجبی، هاشم، تاریخ مصاحبه 12/7/1398.##نقیبی، رضا، تاریخ مصاحبه 25/5/1398.##
)