نویسنده

دانشجوی کارشناسی ارشد مرمت اشیاء فرهنگی و تاریخی، دانشکده حفاظت و مرمت دانشگاه هنر اصفهان

چکیده

قلعه­کوه قاین از جمله محوطه­های تاریخی غنی مربوط به عصر سلجوقی در استان خراسان جنوبی است، که در جریان آواربرداری سال 1385، تعدادی شی چرمی منحصر به­ فرد از نظر قدمت و فن ساخت یافت ­شد؛ و در بین آن­ها دو نمونه دارای نقش تزئینی شمسه مانند بودند. با توجه به ساختار آسیب­پذیر چرم، معمولاً این آثار به ­ندرت در شرایط تدفین باقی می­مانند. از این ­رو، بررسی تطبیقی این نقش­ها در درک بهتر قدمت این آثار، مفاهیم و پیشینه­ی نقوش آن­ها اهمیت دارد. این نوشتار توصیفی، تحلیلی و تطبیقی بر آن است تا جهت انتساب این آثار به هنر سلجوقی، میان نقش­مایه­های تزئینی آثار چرمی قلعه­کوه و سایر آثار هنری سلجوقیان، ارتباط و شباهت­هایی منطقی بیابد. همچنین به تأثیر­پذیری این نقوش از هنر دوره­ی سامانی و نیز تأثیرگذاری بر هنر ایلخانیان و نقش شمسه در تزئین گلیم­های امروزین قاین پرداخته­ است. بر اساس نتایج حاصل، نقوش شمسه به­ کار رفته در این آثار که دارای مفاهیم عرفانی و دینی است و نمادی از نور و روشنایی در هنر اسلامی است؛ از نقش­های رایج در هنر عصر سلجوقی بوده که با تغییراتی، تداوم نقش­های هنر سامانیان است و در دوره­ی ایلخانیان نیز در شکل­های گوناگون با تغییراتی، مورد استفاده قرار گرفته است. همچنین، شمسه­هایی که امروزه در گلیم­های قاین دیده می­شود، ریشه در باور، فرهنگ و هنر پیشین این منطقه دارد، و تأثیرپذیری از نقش تزئینی چرم­ها، در آن­ها قابل مشاهده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Comparative study of leather design of Ghaleh Kooh Qaen with Samanid, Seljuk and Ilkhanid motifs on it, in comparison with today's Qaen's killims

نویسنده [English]

  • Alireza Koochakzai

MA student in reparation of cultural and historical objects, Department of Conservation and Restoration of Art Isfahan University

چکیده [English]

Ghale Kooh Qaen is one of the richest historical ambits which date back to the period of Seljuk. In 2006 in the middle of a rummage of debris, some leathern stuff was found which were unique. This uniqueness was not only for their antiquity, but also in its structure skill. Among them, there were two samples on which the brandeburg decorative design was founded. According to the vulnerable structure of leather, these products are rarely remaining intact while being buried under the ground. As a result, comparative survey of these products is a guide to gain a better understanding of antiquity of these works plus information about concepts and history of their designs. The goal of this descriptive, analytical, and comparative article is to find logical relations and similarities between decorative motifs of Ghaleh kooh Qaen's leather products and other works of art related to the Seljuk. In addition, this article has probed into the impact of Samandies art on these designs, the effect of the designs on the Ilkhanid's arts and also the use of the brandeburg in nowadays Qaen's killims. Based on the research results, the brandeburg designs used in these works convey the spiritual and religious concept. It also is a symbol of lighting in Islamic art. These were one of the current designs not only in art of the Seljuk’s era, but also were used in various shapes with some changes in Ilkhanid's and Samanid's period. The root of brandeburgs which is used today in Qaen's killims refers back to beliefs, culture and art of the past people of this region. What else can be seen in them is the impact of decorative leather design on them.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Decorative designs
  • Brandburg
  • Ghaleh kooh Qaen’s leathers
  • Samani
  • Seljuk
  • Ilkhanid
  • Ghaen's kilim
  1. قرآن##آیت­الله­زاده شیرازی، باقر (1362). "بررسی فلزکاری در دوران سلجوقی". فصلنامه هنر، سال دوم، شماره 3 (بهار): 164-179.##ابن اثیر، عزالدین (1374). تاریخ کامل. ترجمه حمید آژیر، ج 6. تهران: اساطیر.##اربابی، فائزه (1390). "نماد شناسی نقوش گلیم و سفره آردی منطقه قاینات". زابل: دانشگاه زابل. [چاپ نشده]##اردلان، نادر (1380). حس وحدت. ترجمه حمید شاهرخ. تهران: نشر خاک.##اسماعیل­نژاد، محمد (1388). تاریخ قاین از ورود اسلام تا حمله مغول. قم: بلاغت.##اصطخری، ابراهیم بن محمد (1347). مسالک و الممالک. به­کوشش ایرج افشار. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.##بارتولد، واسیلی ولادیمیروویچ (1372). تذکره جغرافیای تاریخی ایران. تهران: توس.##بلخاری، حسن (1384)، تجلی نور و رنگ در هنرهای ایرانی اسلامی. تهران: سورة مهر.##بلر، شیلا؛ بلوم، جاناتان (1381). "هنر و معماری اسلامی (2) 1800-1250". ترجمه یعقوب آژند. تهران: سمت.##بیات، عزیزالله (1357). تاریخ مختصر ایران. تهران: دانشگاه ملی ایران.##پاکباز، رویین (1380). نقاشی ایران از دیر باز تا امروز. تهران: زرین سیمین.##پوپ، آرتور اپهام (1387). معماری ایران. غلامحسین صدری افشار. تهران: اختران.##پورحسن، قاسم (1385). "بررسی تأملات خواجه نصیرالدین طوسی در دانش اخلاق". اندیشه دینی دانشگاه شیراز، شماره پیاپی 20 (پاییز): 33-48.##جوینی، عطاملک (1371). تاریخ جهانگشا. به‏ تصحیح محمد قزوینی، ج 3. تهران: ارغوان.##جیهانی، ابوالقاسم بن احمد (1386). اشکال العالم. ترجمه علی بن عبدالسلام کاتب. به همت فیروزه منصوری. تهران: آستان قدس رضوی، به نشر.##حاتمی نژاد، حسین (1380). جغرافیای شهرستان قاینات. مشهد: آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهشهای اسلامی.##حسینی، هاشم (1390). "کاربرد تزیینی و مفهومی نقش شمسه در مجموعه شیخ صفی­الدین اردبیلی". دو فصلنامه مطالعات هنر اسلامی، سال هفتم، شماره 14 (بهار و تابستان): 7-24.##حلمی­احمد، کمال­الدین (1383). دولت سلجوقیان. ترجمه عبدالله ناصری طاهری. قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه.##خزایی، محمد (1380). "نقش شیر نمود امام علی(ع) در هنر اسلامی". کتاب ماه هنر، سال سوم، پیاپی 31-32 (فروردین - اردیبهشت): 37-39.##خلیلی، ناصر (1379). مجموعه هنر اسلامی: سبک عباسی، ج1. ترجمه پیام بهتاش. تهران: کارنگ.##خلیلی، ناصر (1384). مجموعه هنر اسلامی: سفال اسلامی، ج7. ترجمه فرناز حایری. تهران: کارنگ.##خلیلی، ناصر (1386). مجموعه هنر اسلامی: انگشتری­ها، ج9. ترجمه غلامحسین علی مازندرانی. تهران: کارنگ.##خوش­نظر، ­رحیم؛ عالیخانی، بابک (1386). "نور و هنر زرتشتی". نگره، سال سوم، شماره 5 (زمستان): 19-33.##دادور، ابوالقاسم؛ پورکاظمی، لیلا (1388). "پای پوش ایرانیان در نگاره های دوران ایلخانی، تیموری و صفوی". دو فصلنامه مطالعات هنر اسلامی. سال پنجم، پیاپی 10 (بهار و تابستان): 23-42.##دفتری، فرهاد (1383). تاریخ و عقاید اسماعیلیه. ترجمه فریدون بدره­ای. تهران: فرزان.##دیباج، موسی؛ سلطان­زاده، حسین (1377). فلسفه و معماری. تهران: دفتر پژوهش­های فرهنگی.##رجبی، نجیب الله (1384). تاریخ و جغرافیای شهرستان قاینات. تهران: شهر آشوب.##رضوی، ابوالفضل (1388). "نظام پولی در عصر ایلخانان (654-736 ق. و 1238-1356 م.)". پژوهش­های تاریخی، سال اول، شماره 4 (زمستان): 65-86.##زرین کوب، عبدالحسین (1378). روزگاران تاریخ ایران از آغاز تا سقوط پهلوی، تهران: سخن.##زنگویی، حسین (1385). شاعران قهستان. تهران: نشر روزگار.##سایکس، سرپرسی (1363). سفرنامه سرپرسی سایکس. ترجمه حسین سعادت نوری. تهران: کتابخانه­ی ابن سینا.##سجادی، جعفر (1370). فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. تهران: طهوری.##سروش، محمدرضا (1385). گزارش فصل اول آوار برداری قلعه کوه قاین. بیرجند: سازمان میراث فرهنگی خراسان جنوبی[چاپ نشده].##سعیدزاده، محسن (1371). تاریخ قاین. قم: فروردین.##سلطانی، سعید (1387). جستاری بر بازشناسی قلاع قهستان؛ با تأکید بر طراحی، حفاظت و ساماندهی قلعه کوه قاین. تصحیح و ویراستاری محمدرضا سروش و مجتبی کاویان. بیرجند: قهستان.##شایسته­فر، مهناز؛ اثنی عشری، نفیسه (1390). "بررسی نقوش تزیینی قرآن­های تیموری و کاشی­کاری مسجد جامع گوهرشاد". دو فصلنامه مطالعات هنر اسلامی. سال هفتم، پیاپی 15 (پاییز و زمستان): 53-72.##شراتو، امبرتو؛ گروبه، ارنست (1384). هنر ایلخانی و تیموری. ترجمه یعقوب آژند. تهران: مولی.##شمیل، آنه ماری(1388). راز اعداد. ترجمه فاطمه توفیقی. قم: دانشگاه ادیان و مذاهب.##صاحبی­بزاز، منصوره (1389). "خط و مضمون درکتیبه­های محراب­های گچبری بناهای سلجوقی". دو فصلنامه مطالعات هنر اسلامی. سال ششم، پیاپی 13 (پاییز و زمستان):  69-88.##صفا، ذبیح الله (1378). تاریخ ادبیات در ایران، ج1. تهران: فردوس.##طبری، محمد بن جریر (1385). تاریخ طبری (تاریخ الرّسل و الملوک)، ج15. ترجمه ابوالقاسم پاینده. تهران: اساطیر.##فتحی، لیدا؛ فربود، فریناز (1388). "سیر تحول نقوش پرنده و موجودات اساطیری بالدار در منسوجات آل بویه و سلجوقی". نگره، سال چهارم، پیاپی ۱2 (پاییز):41-51.##فربود، فریناز؛ خزایی، محمد؛ رهنورد، زهرا (1387). "بررسی تطبیقی منسوجات ایران دوره­ی ایلخانی و منسوجات ایتالیا در قرون هفتم و هشتم هجری قمری/ سیزدهم و چهاردهم میلادی (از منظر طراحی نقش)". نشریه هنرهای زیبا، پیاپی 36 (زمستان): 111-122.##فضل­الله، رشید­الدین (1356). جامع التواریخ، ج2. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.##کاتلی، مارگریتا؛ هامبی، لوئی (1376). تاریخ هنر ایران: هنر سلجوقی و خوارزمی، ج8. ترجمه یعقوب آژند. تهران: مولی.##کمال­الدینی، محمد باقر (1383). "ستاره­ی درخشان علم و ادب سامانیان". در: همایش بین المللی ابن سینا. دانشگاه بو علی سینا، همدان 1-3/6/1383. [پیوسته] قابل دسترس در:

    http://www.irane7000saale.com/pdf-Iran-7000/Ganjine-PDF-IranShenasi/Iran-e-Farhangi/ SAMANI -irane7000saale.com.pdf ##[3/9/1391] 

    کونل، ارنست (1384). هنر اسلامی. ترجمه هوشنگ طاهری. تهران: توس.##کیانمهر، قباد؛ خزایی، محمد (1385). "مفاهیم و بیان عددی در هنر گره­چینی صفوی". کتاب ماه هنر، سال هشتم، پیاپی 91-92 (فروردین و اردیبهشت): 26-39.##گاستون، وایه (1363). هنر اسلامی در سده­های نخستین. ترجمه­ی رحمان ساروجی. رشت: گیلان.##گردیزی، ابوسعید عبدالحی (1363). زین الاخبار. به تصحیح عبدالحی حبیبی. تهران: دنیای کتاب.##لسترنج، گای (1367). جغرافیای تاریخی سرزمین­های خلافت شرقی. ترجمه محمود عرفان. تهران: علمی و فرهنگی.##لشکری، آرش، و دیگران (1388). "نقش مهرهای تزئینی در معماری دورۀ ایلخانی". مطالعات باستان شناسی، سال اول، شماره ۲ (پاییز و زمستان): 85-102.##مدرس رضوی، محمد­تقی (1370). احوال و آثار خواجه نصیرالدین طوسی. تهران: اساطیر.##محبی، حمیدرضا؛ آشوری، محمد تقی (1384). "نماد و نشانه در نقش پردازی زیلوهای تاریخی طرح محرابی (صف) میبد". نشریه گلجام، سال اول، شماره 1 (زمستان): 42-60.##مستوفی قزوینی، حمدالله (1362). نزهه القلوب. به کوشش محمد دبیر سیاقی. تهران: اشراق.##مشکور، محمدجواد (1371). جغرافیای تاریخی ایران باستان. تهران: توس.##مقدسی، ابو عبدالله محمد بن احمد (1361). احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، ج2. تهران: مولفان ایران.##موسوی حجازی، بهار؛ پورجعفر، محمدرضا (1381). "تأثیرپذیری نهضت هنر و پیشه انگلستان از هنر اسلامی ایران". هنرهای زیبا، پیاپی 12 (زمستان): 4-22.##میرخواند، محمد بن خاوند شاه بلخی (1375). روضه الصفا. به تلخیص عباس زریاب خویی. تهران: کتابفروشی خیام.##نوروزی طلب، علیرضا؛ افروغ، محمد (1389). "بررسی فرم، تزئین و محتوا در هنر فلزکاری دوران سلجوقی و صفوی". دو فصلنامه مطالعات هنر اسلامی. سال ششم، پیاپی12 (بهار و تابستان): 113-128.##هروی، جواد (1387). "عوامل سیاسی فروپاشی دولت سامانیان در تاریخ ایران". پژوهش نامه تاریخ، سال سوم، پیاپی12(پاییز): 159-174.##همپارتیان، مهرداد؛ خزائی، محمد (1384). "نقوش انسانی بر سفالینه­های نیشابور (قرون دهم و یازدهم میلادی/ چهارم و پنجم قمری)". دو فصلنامه مطالعات هنر اسلامی، سال دوم، شماره­ 3 (پاییز و زمستان): 39-60.##

    1. Frembgen, Jurgen Wasim (2003). Nahrung Fur Die Seele: Welten Des Islam. Munchen: Staatliches Museum fur Volkerkunde.##65. Kazemi, Abdollah (2009). “Architecture in Heart”. Current Trends in Civil Engineering and Architecture, March 28­ –­April 1. Kabul, Afghanistan . [On-line] Available: http://www.afgasialink.eu/ KabulConf/Files/pap18.pdf [2013.02.05]##66. Loukonine, Vladimir; Lvanov, Anatoli(2010). Persian miniatures. Newyork: Parkstone press international.##67. “tankard”. [on-line]. Available: http: // collections. vam. ac. Uk /item/ O85137/tankard-unknown [accessed 3/12/2012]##68. "Bowl with a figure and birds [Attributed to Iran, Nishapur] (38.40.290)". In Heilbrunn Timeline of Art History. New York: The Metropolitan Museum of Art, 2000–http://www.metmuseum.org/ toah/works-of-art/38.40.290 (July 2011) [accessed 27/11/2012]##