نویسندگان

1 عضو هیات علمی گروه باستانشناسی دانشگاه بیرجند

2 کارشناس باستانشناسی اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری خراسان جنوبی

3 استادیار گروه باستانشناسی دانشگاه تهران

چکیده

    سرزمین ایران با فرهنگی غنی و تمدنی درخشان، همواره کانون پژوهش‌های علمی و تحقیقات باستان‌شناسی وفرهنگی بوده است. سرزمین کهن خراسان به عنوان خاستگاه و جایگاه حرکت‌ها و وقایع اساسی همواره نقشی تعیین‌کننده و سرنوشت‌سازی برای ایرانیان ایفا نموده است. متأسفانه به دلیل کمبود منابع و مآخذ مستدل تاریخی و باستان‌شناسی درجنوب خراسان، و انجام پژوهش‌های بسیار مختصر باستان‌شناسی در این خطه در سالیان گذشته نسبت به مناطق غربی و جنوب ایران، بر ابهامات و ناآگاهی‌های بیش از پیش ما افزوده است. حاصل پژوهش‌های محدود دهه‌های اخیر به باستان‌شناسان امکان داده است که از پیشینه فرهنگی- تاریخی جنوب خراسان با اهمیت یاد کنند که این مسأله منجر به ارائة اطلاعات ارزشمندی گردیده است. کشف آثار فرهنگی به جای مانده از زیستگاه‌ها و بقایای ویرانه‌ها از اعصار پارینه‌سنگی تا به امروز به صورت غارها و پناهگاه‌ها، محوطه‌ها و تپه‌های باستانی،‌‌ سنگ‌نگاره‌ها و کتیبه‌ها و بافت‌های سنتی و تاریخی و غیره، پدیده‌های گرانمایه‌ای از تاریخ این خطه از ایران به‌شمار می‌رود که همواره می‌تواند نقش مهمی در مطالعات گاهنگاری منطقه‌ای ایفا نماید. لذا درکی روشن از تاریخچة مطالعات و پژوهش‌های میدانی صورت گرفته از آغاز تا به امروز در منطقه جنوب خراسان که به فراموشی سپرده شده است،  هدف اصلی نگارندگان در این گفتار خواهد بود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

History of archaeological studies and researches of South Khorasan

نویسندگان [English]

  • Ali zarei 1
  • Mohammad Reza Soroush 2
  • Hasan karimiyan 3

1 Faculty Member in archaeological study of the University of Birjand

2 The expert of cultural heritage and tourism organization of Southern Khorasan

3 Asociate professor of Tehran University

چکیده [English]

Iran's territory with its rich culture and brilliant civilization has always been a focal point for scientific researches and cultural and archaeological investigations. The ancient land of Khorasan as the source and station of movements and important events has always played a determinant and decisive role in the evolution of Iranian history. Unfortunately, due to the lack of reliable historical and archaeological source and evidence in South Khorasan and because of the scarcity of archaeological researches in this region compared to the better-known regions of West and South of Iran in past years, it added in our ambiguities and insufficient knowledge of this region. The results of limited investigations of recent decades has enabled archaeologist to point to the cultural-historical importance of the region of South Khorasan  that this issue has been lead to the presentation of valuable information in historical researches. Discovery of the remains of ancient communities including materials from Paleolithic down to the contemporary eras from a habitats such as caves, rock-shelters,… or archeological mounds, petro glyphs, inscriptions and historical or cultural textures and so forth are among precious examples of the rich history of this region of Iran which always can play important role for establishing a regional chronological framework. Therefore, a clear understanding of the history of archaeological studies and field-works from the early stages up to the present in the neglected district of the region of South Khorasan has been the main objective of this saying.

کلیدواژه‌ها [English]

  • South khorasan
  • archeological researches
  • historical works
بهنیا، محمدرضا (1381). بیرجند نگین کویر. تهران: دانشگاه تهران.##
حسن آبادی، علی (1378). بررسی و شناسایی آثار تاریخی شهرستان قاین. بیرجند: اداره کل میراث‌ فرهنگی و گردشگری خراسان‌ جنوبی، آرشیو ‍[چاپ نشده].##
دانا، محسن (1388). گزارش کاوش باستان‌شناسی تپة تخچرآباد. بیرجند: اداره کل میراث‌ فرهنگی و گردشگری خراسان‌جنوبی، آرشیو [چاپ نشده].##
دانا، محسن (1389). گزارش چهارمین فصل کاوش باستان‌شناسی تپه قلعه کهنه مود. بیرجند: اداره کل میراث ‌فرهنگی و گردشگری خراسان‌جنوبی، آرشیو [چاپ نشده].##
رضایی، جمال؛ کیا، صادق (1320). «گزارش نوشته ها و پیکره های کال جنگال». ایران کوده (نشریه انجمن ایرانویج)، ش 14،تهران،چاپخانه بانک ملی ایران، اسفند ماه ،صص: 15-5.##
زعفرانلو، رقیه (1382). گزارش گمانه‌زنی و تعیین‌حریم محوطه­ی شاه ‌ولی. بیرجند: اداره کل میراث‌ فرهنگی و گردشگری خراسان‌جنوبی، آرشیو [چاپ نشده].##
زعفرانلو، رقیه (1383الف). گزارش گمانه‌زنی و تعیین‌حریم تپه قلعه گیو. بیرجند: اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری خراسان‌جنوبی، آرشیو [چاپ نشده].##
زعفرانلو، رقیه (1383ب). گزارش حفاری و آواربرداری قلعه فورگ. بیرجند: اداره کل میراث‌ فرهنگی و گردشگری خراسان‌جنوبی، آرشیو [چاپ نشده].##
زعفرانلو، رقیه(1384). گزارش گمانه‌زنی و تعیین‌حریم قبرستان تاریخی آسو. بیرجند: اداره کل میراث ‌فرهنگی و گردشگری خراسان‌جنوبی، آرشیو [چاپ نشده].##
زعفرانلو، رقیه (1385). گزارش گمانه‌زنی پژوهشی مسجد جامع قاین. بیرجند: اداره کل میراث ‌فرهنگی و گردشگری خراسان‌جنوبی، آرشیو [چاپ نشده].##
سروش، محمدرضا (1381). پروژه شناسایی آرامگاه عبدالعلی بیرجندی. بیرجند: اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری خراسان‌جنوبی، آرشیو [چاپ نشده].##
سروش، محمدرضا  (1382). بازخوانی دیوارنوشته­های آرامگاه سلطان ابراهیم رضا. بیرجند: اداره کل میراث‌ فرهنگی و گردشگری خراسان‌جنوبی، آرشیو [چاپ نشده].##
سروش، محمدرضا(1384). گزارش گمانه زنی مسجد جامع افین. بیرجند: اداره کل میراث ‌فرهنگی و گردشگری خراسان‌جنوبی، آرشیو [چاپ نشده].##
سروش، محمدرضا (1385 الف). گزارش آواربرداری و خوانا سازی قلعه کوه قاین. بیرجند: اداره کل میراث ‌فرهنگی و گردشگری خراسان‌جنوبی، آرشیو [چاپ نشده].##
سروش، محمدرضا(1385ب). گزارش کاوش باستان‌شناسی تپه­­­­­­­­­ی شاهزاده‌ حسین قاین. بیرجند: اداره کل میراث ‌فرهنگی و گردشگری خراسان‌جنوبی، آرشیو [چاپ نشده].##
سروش، محمدرضا (1385ج). گزارش گمانه‌زنی مسجد جامع هندوالان. بیرجند: اداره کل میراث‌ فرهنگی و گردشگری خراسان‌جنوبی، آرشیو [چاپ نشده].##
سروش، محمدرضا (1386الف). گزارش گمانه‌زنی و تعیین ‌حریم قلعه­ی کهنه‌ اسفدن. بیرجند: اداره کل میراث ‌فرهنگی و گردشگری خراسان ‌جنوبی، آرشیو [چاپ نشده].##
سروش، محمدرضا(1386ب). گزارش گمانه‌زنی و تعیین‌حریم تپه حصار بالا. بیرجند: اداره کل میراث ‌فرهنگی و گردشگری خراسان‌جنوبی، آرشیو [چاپ نشده].##
سروش، محمدرضا (1386ج). گزارش گمانه‌زنی و تعیین ‌حریم تپه حصار پایین. بیرجند: اداره کل میراث ‌فرهنگی و گردشگری خراسان‌جنوبی، آرشیو [چاپ نشده].##
سروش، محمدرضا(1387 الف). گزارش گمانه‌زنی مسجد جامع هندوالان. بیرجند: اداره کل میراث ‌فرهنگی و گردشگری خراسان ‌جنوبی، آرشیو [چاپ نشده].##
سروش، محمدرضا(1387 ب). گزارش گمانه‌زنی و تعیین‌حریم تپه مبارزین. بیرجند: اداره کل میراث ‌فرهنگی و گردشگری خراسان ‌جنوبی، آرشیو [چاپ نشده].##
شیخ، محمد (1387). گزارش حفاری و آواربرداری قلعه فورگ. بیرجند: اداره کل میراث‌ فرهنگی و گردشگری خراسان ‌جنوبی، آرشیو [چاپ نشده].##
فرجامی، محمد (1387). گزارش گمانه‌زنی و تعیین‌حریم محوطه­­ی تاریخی کرند. بیرجند: اداره کل میراث ‌فرهنگی و گردشگری خراسان‌ جنوبی، آرشیو [چاپ نشده].##
لباف خانیکی، رجبعلی؛ بشاش، رسول (1373). سلسله مقالات پژوهشی (لاخ مزار بیرجند). تهران: معاونت معرفی و آموزش.##
لباف خانیکی، رجبعلی؛ بشاش، رسول (1377). «مروری بر مطالعات باستان‌شناسی خراسان». فصلنامه خراسان پژوهی. سال اول. ش اول. بهار و تابستان. صص 9-22.##
لباف خانیکی، رجبعلی؛ بشاش، رسول (1378). سیمای میراث فرهنگی خراسان. تهران: سازمان میراث‌ فرهنگی کشور.##
لباف خانیکی، رجبعلی؛ بشاش، رسول (1386الف). گزارش اولین فصل کاوش‌های باستان‌شناسی تپة قلعه کهنه‌ مود. بیرجند: اداره کل میراث‌ فرهنگی و گردشگری خراسان‌جنوبی آرشیو [چاپ نشده].##
لباف خانیکی، رجبعلی؛ بشاش، رسول(1386ب). گزارش اولین فصل کاوش‌های باستان‌شناسی شهر قدیم قاین. بیرجند: اداره کل میراث ‌فرهنگی و گردشگری خراسان ‌جنوبی، آرشیو [چاپ نشده].##
لباف­خانیکی، رجبعلی؛ بشاش، رسول(1387الف). گزارش دومین فصل کاوش‌های باستان‌شناسی تپه­ی قلعه کهنه ‌مود. بیرجند: اداره کل میراث ‌فرهنگی و گردشگری خراسان ‌جنوبی، آرشیو [چاپ نشده].##
لباف خانیکی، رجبعلی؛ بشاش، رسول (1387ب). گزارش دومین فصل کاوش‌های باستان‌شناسی شهر قدیم قاین. بیرجند: اداره کل میراث ‌فرهنگی و گردشگری خراسان‌ جنوبی، آرشیو [چاپ نشده].##
لباف خانیکی، رجبعلی؛ بشاش، رسول(1391). گزارش فصل دوم کاوش‌های باستان‌شناختی مسجد جامع قاین. بیرجند: اداره کل میراث ‌فرهنگی و گردشگری خراسان‌ جنوبی، آرشیو [چاپ نشده].##
سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، معونت فرهنگی و ارتباطات (1384). خراسان‌جنوبی سرزمین طلای سرخ. تهران: سازمان میراث‌ فرهنگی و گردشگری.##
ملک شهمیرزادی، صادق (1378). ایران در پیش از تاریخ. تهران: سازمان میراث فرهنگی.##
نصرآبادی، علیرضا (1383الف). گزارش گمانه‌زنی و تعیین‌حریم تپه چهار فرسخ. بیرجند: اداره کل میراث ‌فرهنگی و گردشگری خراسان ‌جنوبی، آرشیو [چاپ نشده].##
نصرآبادی، علیرضا(1383ب). گزارش گمانه‌زنی و تعیین‌حریم محوطه ­ی تاریخی کلاته شاهپوری، بیرجند: اداره کل میراث ‌فرهنگی و گردشگری خراسان ‌جنوبی، آرشیو [چاپ نشده].##
نصرآبادی، علیرضا (1383ج). گزارش بررسی و شناسایی آثار تاریخی شهرستان سربیشه. بیرجند: اداره کل میراث ‌فرهنگی و گردشگری خراسان‌جنوبی، آرشیو [چاپ نشده].##
نصرآبادی، علیرضا(1383د). گزارش بررسی و شناسایی آثار تاریخی شهرستان سرایان. بیرجند: اداره کل میراث ‌فرهنگی و گردشگری خراسان‌ جنوبی، آرشیو [چاپ نشده].##
نصرآبادی، علیرضا(1383ه). گزارش بررسی و شناسایی آثار تاریخی شهرستان قاین. بیرجند: اداره کل میراث ‌فرهنگی و گردشگری خراسان‌ جنوبی، آرشیو [چاپ نشده].##
نصرآبادی، علیرضا (1383و). گزارش آواربرداری قلعه نهبندان. بیرجند: اداره کل میراث‌ فرهنگی و گردشگری خراسان ‌جنوبی، آرشیو [چاپ نشده].##
نصرآبادی، علیرضا(1385). گزارش گمانه‌زنی و تعیین‌حریم محوطه کهنک. بیرجند: اداره کل میراث‌ فرهنگی و گردشگری خراسان‌جنوبی، آرشیو [چاپ نشده].##
واندنبرگ، لویی (1379).  باستان‌شناسی ایران باستان. ترجمه­ی عیسی بهنام. تهران: دانشگاه تهران.##
هاشمی‌زرج‌آباد، حسن (1387). «پژوهش­های باستان‌شناختی تپه­ی قلعه کهنه ‌مود بیرجند». فصلنامه فرهنگی پژوهشی فرهنگ خراسان جنوبی. سال سوم. ش 2. ش پیاپی 10 (زمستان 1387). صص: 61-88.##
یوسفی، صاحب (1384) گزارش حفاری و آواربرداری قلعه فورگ. بیرجند: اداره کل میراث‌ فرهنگی و گردشگری خراسان‌جنوبی، آرشیو [چاپ نشده].##
یوسفی، صاحب (1385الف). گزارش گمانه زنی پژوهشی باغ و عمارت اکبریه. بیرجند: اداره کل میراث ‌فرهنگی و گردشگری خراسان ‌جنوبی، آرشیو [چاپ نشده].##
یوسفی، صاحب(1385ب). گزارش گمانه زنی پژوهشی باغ و عمارت رحیم آباد. بیرجند: اداره کل میراث‌ فرهنگی و گردشگری خراسان‌ جنوبی، آرشیو [چاپ نشده].##
یوسفی، صاحب(1385ج). گزارش آواربرداری قلعه نهبندان. بیرجند: اداره کل میراث‌ فرهنگی و گردشگری خراسان‌جنوبی، آرشیو [چاپ نشده].##
یوسفی، صاحب (1385د). گزارش آواربرداری قلعه کهنه سربیشه. بیرجند: اداره کل میراث ‌فرهنگی و گردشگری خراسان‌جنوبی، آرشیو [چاپ نشده].##
یوسفی، صاحب (1386الف). گزارش آواربرداری قلعه نهبندان. بیرجند: اداره کل میراث‌ فرهنگی و گردشگری خراسان‌جنوبی، آرشیو [چاپ نشده].##
یوسفی، صاحب (1386ب). گزارش گمانه‌زنی و تعیین‌حریم قلعه بیچند. بیرجند: اداره کل میراث ‌فرهنگی و گردشگری خراسان‌جنوبی، آرشیو [چاپ نشده].##
یوسفی، صاحب(1387). گزارش گمانه‌زنی و تعیین‌حریم تپه کندری. بیرجند: اداره کل میراث ‌فرهنگی و گردشگری خراسان‌جنوبی، آرشیو [چاپ نشده].##
یوسفی، صاحب(1388الف). گزارش گمانه‌زنی و تعیین‌حریم محوطه­ی کله‌کوب. بیرجند: اداره کل میراث‌ فرهنگی و گردشگری خراسان ‌جنوبی، آرشیو [چاپ نشده].##
یوسفی، صاحب(1388ب). گزارش گمانه‌زنی مسجد جامع هندوالان. بیرجند: اداره کل میراث‌ فرهنگی و گردشگری خراسان‌جنوبی، آرشیو [چاپ نشده].##
یوسفی، صاحب (1388ج). گزارش گمانه‌زنی و تعیین‌حریم تپه چنجه فردوس. بیرجند: اداره کل میراث ‌فرهنگی و گردشگری خراسان‌جنوبی، آرشیو [چاپ نشده].##
یوسفی، صاحب (1388د). گزارش گمانه‌زنی و تعیین‌حریم محوطه دو کوهه. بیرجند: اداره کل میراث‌ فرهنگی و گردشگری خراسان‌جنوبی، آرشیو [چاپ نشده].##
یوسفی، صاحب(1389الف). گزارش گمانه‌زنی و تعیین‌حریم تپه خرگوشی. بیرجند: اداره کل میراث‌ فرهنگی و گردشگری خراسان‌جنوبی، آرشیو [چاپ نشده].##
یوسفی، صاحب(1389ب). گزارش گمانه‌زنی و تعیین‌حریم تپه خرگوشی. بیرجند: اداره کل میراث ‌فرهنگی و گردشگری خراسان‌جنوبی، آرشیو [چاپ نشده].##
یوسفی، صاحب (1389ج). گزارش گمانه‌زنی و تعیین‌حریم تپه حصار کهنه آواز. بیرجند: اداره کل میراث ‌فرهنگی و گردشگری خراسان‌جنوبی، آرشیو [چاپ نشده].##  
Coon, Carlton  S.(1957). The  seven  Caves. Archaeological explorations in the middle  East.( Publisher) Alfered A. Knofe. New York.##
Henning,W. B.(1953) .  "A new Parthian inscription near Birjand, southern Khorasan". Journal of the Royal Asiatic Society. vol. Pts. 3-4, pp. 132-136.##
Henning,W. B(1977). " A New Parthian  Inscription" in selected papers in Acta Iranica.Vol: VI, Leiden: E. J. Brill. pp.409-413.##