نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بیرجند

چکیده

گویش بیرجند یکی از گویش‌های بسیار کهن فارسی است که برخی از ساخت‌های آن، بازمانده از دوره ی میانه است. اما این گویش نیز مانند همه ی گویش‌های دیگر، در حال نزدیک شدن به گویش معیار یا معیارشدگی است. پیکره ی مورد بررسی ما در این تحقیق تنها آثار برجای مانده از گویش قدیم بیرجند است از جمله نصاب ملاعلی اشرف صبوحی و آن چه ایوانف از طریق مصاحبه و تحقیقات میدانی گردآوری کرده است. البته لازم است ذکر شود که پیکره ی نگارنده که شامل دو منبع فوق‌الذکر است، پیکره ی ناقصی است و نمی‌تواند پاسخ‌گوی همه ی پرسش‌های ما باشد. با بررسی‌های انجام شده در این تحقیق روشن می‌شود که همه ی سطوح زبانی به یک میزان دچار معیارشدگی نشده اند. بر اساس پیکره ی مورد بررسی نگارنده، سطح واژگانی زبان دچار بیشترین معیارشدگی و سطح صرفی نیز دچار کمترین معیارشدگی گشته است. سطح نحوی و آوایی گویش بیرجند نیز در میانه ی دو سطح پیش‌گفته قرار دارند. هر یک از این سطوح  به شرح زیر تحت تأثیر گویش معیار قرار گرفته‌اند: سطح واژگانی: از دو قرن پیش تا امروز بسیاری از واژگان گویش بیرجند که به فراموشی سپرده شده، متروک شده‌اند. سطح نحوی: در این سطح گویش قدیم بیرجند با از دست دادن ویژگی‌های ارگاتیو، کاربرد صفت مفعولی نوع دوم به جای ماده ی ماضی، کاربرد فعل استمراری به جای فعل غیراستمراری، کاربرد شناسه ی مفرد برای فاعل جمع و جز آن به سوی گویش معیار بسیار نزدیک شده است. سطح آوایی: در سطح آوایی گویش بیرجند قدیم دچار تحولاتی مانند تحول همزه ی آغازی به h، تحول e به â و تحول ē به u شده است. سطح صرفی: در این سطح نیز ویژگی‌هایی نظیر کاربرد ماده ی ماضی ماضی جعلی به جای ماده ی اصلی و کاربرد "-ی" استمراری از بین رفته  است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Inspection of Standardized Birjandi Dialect in in the Last Two Centuries

چکیده [English]

Birjandi dialect is one of the very ancient Percian which some of its structures remained from middle age. But also this dialect like the other dialects is in approaching to the standard dialect or standardization. Our investigated corpus study in this research are only the remained works from Birjandi old dialects such as recorded speeches of Molla Ali Ashraf Saboohi and all of that which Ivanov has been collected from interview and field studies. Of course it is necessary to mention that the writer’s corpus which includes the two aforementioned sources is an imperfect corpus and cannot be responsible to all of our questions. By the accomplished inspections in this research it become clear that all of language dimensions have not exposed to the same extent level of standardization. On the basis of researcher’s investigated corpus, the level of language lexicon suffered more of standardization and the morphological level of languages suffered less. Also the syntactical and phonological level of Birjand’s dialect has been placed in the middle of two aforementioned levels. Each one of these levels has been influenced from standard dialect in such a way: Word level; from two past centuries to now lots of the words of Birjand’s dialects which has been falling into oblivion, became deserted. Syntactic level; in this level old dialect of Birjand by losing the Argative features, the application of adverbial participle of second type instead of past element, the application of continuous verb in alternative to non-continuous verb, the usage of single verb inflectional for plural subject and except that has been approximated much towards the standard dialect. Phonological level; in phonological level the old dialect of Birjand has been suffered from changes such as; the transition of beginning Hanzeh to “h”, transition of “e” to “â” and the transformation of “ē” to “u”. Inflectional level; Also in this level the characteristics such as the application of spurious past element instead of original element and the usage of»progressive has been eliminated. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Birjandi Dialect
  • Standard Farsi
  • Phonological Changes
  • Morphological Changes
  • Syntactical Changes
ابوالقاسمی، محسن (1381). دستور تاریخی زبان فارسی. تهران: سازمان تهیه و تدوین کتب علوم‌انسانی دانشگاه‌ها (سمت).##
ارانسکی، یوسیف میخائیلوویچ (1358). مقدمه فقه‌اللغه ایرانی. ترجمه کریم کشاورز. تهران: پیام.##
ایوانف، ولادیمیر الکسی ویچ (1391). فارسی در گویش بیرجند. ترجمه محمود رفیعی. تهران: هیرمند.##
باقری، مهری (1390). تاریخ زبان فارسی. تهران: قطره.##
بایبوردی، چنگیز (1370). زندگی و آثار نزاری. ترجمه مهناز صدری. به اهتمام محمود رفیعی. تهران: علمی.##
بهار، محمدتقی (1375). سبک‌شناسی. تهران: امیرکبیر.##
خزاعی نژاد، ماهرخ (1374). "بررسی و توصیف گویش روستای گزیک از توابع شهرستان بیرجند". پایان‌نامه کارشناسی ارشد زبان شناسی،  دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد.##
داد، سیما (1383). فرهنگ اصطلاحات ادبی. تهران: مروارید.##
دبیرمقدم، محمد (1387). "زبان، گونه، گویش‌ و لهجه: کاربردهای بومی و جهانی". ادب پژوهی، سال دوم، ش5 (تابستان و پاییز): 17- 59.##
دری گیو، مرجان (1390). "تغییرات ساخت‌واژی، صرفی، نحوی و معنایی در گویش گیو". پایان نامه کارشناسی ارشد زبان شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه بیرجند.##
راستارگویوا، و. س. (1379). دستور زبان فارسی میانه. ترجمه ولی‌الله شادان. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.##
راشد محصل، محمدتقی (1377). "گویش بیرجندی". جهان کتاب، سال سوم، ش 19 و 20 (آبان): 49-72.##
رضایی‌ باغ‌بیدی، حسن (1388). تاریخ زبان‌های ایران. تهران: مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.##
رضایی، جمال (1344). گویش بیرجند (بخش نخست: فرهنگ ملاعلی اشرف صبوحی). تهران: دانشگاه تهران.##
رضایی، جمال (1373). واژه‌نامه ی گویش بیرجند. تهران: هیرمند.##
رضایی، جمال (1380). بررسی گویش بیرجند. تهران: هیرمند.##
رضایی، جمال (1381). بیرجندنامه. تهران: هیرمند.##
شیری، علی‌اکبر (1386). درآمدی بر گویش‌شناسی. تهران: مازیار.##
صادقی، علی‌اشرف (1357). تکوین زبان فارسی. تهران: دانشگاه آزاد ایران.##
صدیقیان، مهین‌دخت (1383). ویژگی‌های نحوی زبان فارسی در نثر قرن پنجم و ششم. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.##
قریب، بدرالزمان (1383). "سرمقاله". مجلة گویش‌‌شناسی، ضمیمه‌نامه فرهنگستان، ج اول، ش دوم، (بهمن): 2-5.##
کیا، صادق (1340). راهنمای گردآوری گویش‌ها. تهران: اداره فرهنگ عامه.##
منصوری، یدالله (1384). بررسی ریشه‌شناختی فعل‌های زبان پهلوی (فارسی میانه زردشتی). تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.##
ناتل خانلری، پرویز (1386). زبان‌شناسی و زبان فارسی. تهران: توس.##
ناصحی، احسان (1392). "بررسی و توصیف دستوری- آوایی گویش آبیز". پایان نامه کارشناسی ارشد زبان شناسی،  دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه بیرجند.##
نوروزی، حامد (1392). "تحول ساخت کُنایی در فارسی نو". مجلة دستور، ویژه‌نامه ی نامه ی فرهنگستان، سال سوم، ش 8 (زمستان): 17-67.##
نوروزی، حامد؛ قربانی جویباری، کلثوم (1392). "بررسی تاریخی برخی تحولات آوایی رایج در فارسی خراسان جنوبی". فصلنامه مطالعات فرهنگی- اجتماعی خراسان، سال هفتم، ش3 (بهار): 141-172.##
- Dabir-Moghaddam, M. (2012). “Linguistic Typology: An Iranian Perspective”. Journal of Universal Language, Vol. 13, - No. 1: 31-70.##
Lazard, G. (1963). La Langue des Plus Anciens Monuments de La Prose Persane. paris: librairie c. klincksieck.##