نوع مقاله : مقاله ترویجی
نویسنده
استادیار تاریخ دانشگاه پیام نور مشهد
چکیده
حملات ازبکان و نزول بلاهای طبیعی، ازجمله آسیب‌هایی است که خراسان عهد صفوی در معرض پیامدهای نامطلوب سیاسی، اجتماعی و اقتصادی آن قرار گرفت. علیرغم اهمیت خراسان بهعنوان پایگاه تشیع و اقدامات عمرانی شاهان صفوی نسبت به مرمت ویرانی‌های ناشی از وقایع مذکور، توسعه استعدادهای بالقوه این منطقه تا حدود زیادی به تأخیر افتاد و شرایط به گونه‌ای شد که در سال‌های پایانی حکومت صفویان، خراسان به دلیل هممرزبودن با هرات و آسیب‌های اقتصادی و اجتماعی ناشی از این حوادث، نخستین منطقه‌ای بود که مورد هجوم افغان‌ها قرار گرفت. در حوزه تاریخنگاری صفوی، برخی از تواریخ دودمانی، به تناسب میزان وابستگی‌های دیوانی خود، بویژه در دستگاه شاهطهماسب و شاهعباس اول، گزارش‌هایی درباره این رویدادها به شکل‌های مختلف ارائه داده‌اند. پژوهش پیش رو، با روش تاریخی بر پایه منابع کتابخانه‌ای و با رویکرد تحلیلی به دنبال روشنکردن زوایا و ابعاد توجه مورخان این تواریخ به چالش‌ها و مشکلات اجتماعی ناشی از جنگ‌ها و بلاهای طبیعی خراسان در این برهه زمانی است که بیشتر حاصل مشاهدات عینی آنها بوده و شغل دیوانی اغلب این مورخان، در چگونگی ثبت پیامدهای این حوادث مؤثر بودهاست. یافته‌های این بررسی نشان می‌دهد اگرچه به دنبال این رویدادها کاهش جمعیت و رکود کشاورزی و اقتصادی در کوتاه مدت در شهرهای خراسان بهوجود آمد؛ اما شاهان صفوی بویژه از زمان شاهطهماسب به بعد، با توجه به اعتقادات شیعی که نسبت به شهرهای مقدس مذهبی خراسان خصوصاً مشهد داشتند، در درازمدت تلاش‌های زیادی جهت مرمت و بازسازی این ویرانی‌ها در آستان مقدس امامرضا (ع) صورت دادند.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Reflection of the consequences of wars and natural disasters in Khorasan based on Safavid dynastic histories
چکیده [English]
Uzbek attacks and natural disasters are among the harms that Khorasan Safavid era was exposed to adverse political, social and economic consequences. Despite the importance of Khorasan as a Shiite base and the civil works of the Safavid kings to repair the devastation caused by these events, the development of potential talents in this region was some extent delayed and the situation became such that in the last years of Safavid rule, Khorasan due to borders Being in Harat and the economic and social damage caused by these events was the first area to be invaded by Afghans.
In the field of Safavid historiography, some dynastic histories have reported on these events in different ways in proportion to the extent of their court affiliations, especially in the system of Shah Tahmasb and Shah Abbas I.
The present study seeks to clarify the aspects and dimensions of the attention of historians of these histories to the challenges and social problems caused by the wars and natural disasters of Khorasan at this era with a historical method based on library resources and with an analytical approach which is mostly the result of their objective observations and the judicial work of most of these historians has been effective in how to record the consequences of these events. Some of the results show that the bureaucratic job of most historians of dynastic histories effective in how to express the consequences of these events, and in most of them the king is mentioned as the savior of the people in these crises.
. The findings of this study show that following these events, although population decline, agricultural and economic recession occurred in the cities of Khorasan in the short term, but it was after these events that the Safavid kings, especially from the time of Shah Tahmasb onwards, along with beliefs The Shiites, towards the holy religious cities of Khorasan, especially Mashhad, made long-term efforts to repair and rebuild these ruins in the holy shrine of Imam Reza (Peace be upon him).
کلیدواژه‌ها [English]
- natural disasters
- Safavid dynastic histories
- wars
- Khorasan
)