نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ دانشگاه بیرجند

2 دانش آموخته کارشناسی ارشد تاریخ، دانشگاه بیرجند

چکیده

تاریخ­نگاری ایران در دوره­ اول حکومت غزنوی (351ـ431ق.) به‌دلیل پیدایش مورخان بزرگی که سنت تاریخ­نویسی و گرایش­های آن را دگرگون کردند، از اهمیت ویژه­ای برخوردار است. طی قرون چهارم و پنجم با برآمدن ادیبان و دبیرانی بزرگ در جامه‌ی تاریخ‌نویس، تاریخ­نگاری ایرانی و اسلامی از دست محدثان بیرون آمد و در قامت دانشی غیروابسته مطرح گردید. در آن هنگام خراسان به‌عنوان مرکزی علمی‌ ـ ‌فرهنگی بازیگری بی‌همتا در شکل‌گیری شیوه­ جدید تاریخ­نگاری بود و بیش‌تر مورخانی چون ثعالبی، بیهقی و گردیزی از اهالی یا مانند عتبی رشدیافته و علم‌آموخته‌ آن دیار قلمداد می‌شدند؛ از این‌رو در این نوشتار از تاریخ­نگاری غزنوی با سرواژه‌‌ تاریخ­نگاری سبک خراسانی یاد شده است. این پژوهش که به روش توصیفی- تحلیلی، آثار تاریخ­نگارانه‌ عصر غزنوی را بررسی خواهد کرد، کوشیده است ویژگی­های تاریخ­نگاری مورخان خراسانی که بیش‌ترین اثربخشی را بر روند تاریخ­نگاری این عصر و تاریخ‌نویسان پس از خود داشته­اند، بررسی نماید. طی این بررسی می­توان سه ویژگی برجسته را در تاریخ‌نگاری عصر غزنوی یافت: رشد نگرش فرهنگی و اجتماعی در تاریخ­نگاری؛ ظهور تبیین­هایی تاریخی که به تاریخ‌نگاری عقلانی­ انجامیده و افزایش نگاه نقادانه به منابع تاریخی، اشخاص و عملکردهای سیاسی در روزنه‌ دید مورخان این دوره.

کلیدواژه‌ها

منابع
آذرنوش، آذرتاش (1387). چالش میان فارسی و عربی. تهران: نشرنی.##آزاد­­­ارمکی، تقی (1372). "اندیشه­ اجتماعی ابوریحان بیرونی و ابن خلدون". کیهان فرهنگی، ش 104 (پاییز): 27-31.##استنفورد، مایکل (1384). درآمدی بر فلسفه تاریخ. ترجمه احمد گل‌محمدی. تهران: نشر نی.##اشرفی خیرآبادی، حمید (1387). "مردم­شناسی در آثار ابوریحان بیرونی با تکیه بر کتاب فی تحقیق ماللهند". کتاب ماه: تاریخ و جغرافیا، ش 124 (تابستان): 80-89.##الصّفدی، صلاح­الدین خلیل (2000م.).  الوافی بالوفیات. تصحیح احمد الارناووط. بیروت: دارالحیاء التراث العربی.##باسورث، کلیفورد ادموند (1390). تاریخ غزنویان. ترجمه حسن انوشه. تهران: امیرکبیر.##بیرونی، ابوریحان (1362). تحقیق ماللهند. ترجمه منوچهر صدوقی سها. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.##بیرونی، ابوریحان (1374). الجماهر فی الجواهر. تصحیح یوسف هادی. تهران: علمی و فرهنگی.## بیرونی، ابوریحان (1380). الآثارالباقیه عن القرون الخالیه. تصحیح پرویز اذکایی. تهران: میراث مکتوب.## بیرونی، ابوریحان (1386).  آثارالباقیه. ترجمه اکبر داناسرشت. تهران: امیرکبیر.##بیهقی، ابوالفضل (1375). تاریخ بیهقی. تصحیح خلیل خطیب رهبر. تهران: مهتاب.## بیهقی، ابوالفضل (1383). تاریخ بیهقی. تصحیح علی­اکبر فیّاض. مشهد: دانشگاه فردوسی.##ترکمنی آذر، پروین (1392). تاریخ نگاری در ایران. تهران: پژهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.##ثعالبی، ابومنصور (1983م.). یتیمة الدهر فی محاسن اهل العصر. تصحیح محمد قمیحه. بیروت: دارالکتب علمیه.##ثعالبی، ابومنصور(1994م.). خاص الخاص. تصحیح مامون بن محیی‌الدین الجنان. بیروت: دارالکتب علمیه.##ثعالبی، ابومنصور (1368). غررالاخبار ملوک الفرس و سیرهم. ترجمه محمد فضائلی. تهران: نقره.##ثعالبی، ابومنصور (1385). تحسین و تقبیح. تصحیح محمد بن ابی‌بکر بن علی ساوی و عارف احمد زغول. تهران: میراث مکتوب.##ثعالبی، ابومنصور (1387). الیواقیت فی بعض المواقیت فی مدح الشیء و ذمه (در گران سنگ‌های ادب). ترجمه محمدباقر حسینی. مشهد: دانشگاه فردوسی.##جرفاذقانی، ابوالشرف ناصح (1374). ترجمه تاریخ یمینی. تصحیح جعفر شعار. تهران: علمی و فرهنگی.##حموی، یاقوت (1993م.). معجم الادباء. تصحیح احسان عباس. بیروت: دارالغرب الاسلامی.##دهخدا، علی­اکبر. لغت­نامه دهخدا. ذیل واژه "زمین داور".##رابینسن، چیس اف. (1389). تاریخ­نگاری اسلامی. ترجمه مصطفی سبحانی. تهران: پژوهشکده تاریخ اسلام.##صدقی، ناصر (1392). "فرآیند تاریخی روش­شناسی تاریخ­نگاری اسلامی". تاریخ­نگری و تاریخ­نگاری، دانشگاه الزهرا، دوره 19، ش4 (پاییز و زمستان): 101-116.##صفا، ذبیح­الله (1352).  احوال و آثار ابوریحان بیرونی. تهران: وزارت فرهنگ و هنر.##طبری، محمد بن جریر (1375). تاریخ طبری، ج 1. ترجمه ابوالقاسم پاینده. تهران: اساطیر.##عتبی، محمد بن عبدالجبار (2004م.). الیمینی. تصحیح احسان ذنون الثامری. بیروت: دارالطلیعه.## عتبی، محمد بن عبدالجبار (1387). الیمینی. تصحیح یوسف الهادی. تهران: مرکز میراث مکتوب.##کاهن، کلود (1379). "تاریخ و مورخان اسلامی تا پایان دوران عباسی". ترجمه شهلا بختیاری. تاریخ اسلام، دوره 1، ش 1 (بهار): 141-195.##گردیزی، عبدالحیّ بن ضحاک (1363). زین الأخبار. تصحیح عبدالحی حبیبی. تهران: دنیای کتاب.##گیب، ه. آر. (1361). تطّور تاریخ­نگاری در اسلام در تاریخ­نگاری در اسلام. ترجمه یعقوب آژند. تهران: گستره.##لیتل، دانیل (1373). تبیین در علوم اجتماعی، درآمدی به فلسفه­ی علم الاجتماع. ترجمه عبدالکریم سروش. تهران: مؤسسه فرهنگی صراط.##نظامی عروضی، احمدبن عمر (1327). چهار مقاله. تصحیح محمد قزوینی. تهران: ارمغان.##
- Melville, Charles (2012). The historian at work. In Persian Historiography. London: I. B. TAURIS.##