نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار علوم اقتصادی، دانشگاه بین‌المللی اهل بیت (ع) تهران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد علوم اقتصادی، دانشگاه بین‌المللی اهل بیت (ع) تهران

چکیده

عدالت به‌عنوان یک مقوله­ی اقتصادی- اجتماعی از مباحث مهم جهت تحلیل، برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری اقتصادی- اجتماعی محسوب می‌شود که درکنار موضوعاتی چون فقر و نابرابری اجتماعی قابل بررسی است. هدف این پژوهش رتبه‌بندی شهرستان­های استان­های منطقه 9 آمایش سرزمین (خراسان جنوبی، خراسان رضوی و خراسان شمالی) از نگاه نابرابری بر اساس 24 شاخص قانون استفاده متوازن کشور است. در این تحقیق برای وزن­دهی شاخص­ها، از روش تحلیل سلسله­مراتبی و برای رتبه‌بندی شهرستان­ها، از روش تاپسیس استفاده شده است. نتایج نشان می­دهد که از میان 24 شاخص مورد نظر، شاخص­های نرخ بیکاری، باسوادی و بهره‌مندی روستا­ها از آب آشامیدنی سالم، سرانه درآمد کوششی شهرداری­ها و نسبت طول راه­های روستایی آسفالت شده به کل راه­های روستایی بیش‌ترین اثرگذاری را در تعیین نابرابری شهرستان­ها دارا هستند و هم­چنین شاخص­های زیرساخت­های مخابراتی شهرک­ها و نواحی صنعتی، تعداد سالن­های سرپوشیده و روباز از اهمیت کمتری برخوردارند. بر اساس شاخص ترکیبی نابرابری، شهرستان­های سرخس، قوچان، کلات، باخرز و نهبندان به ترتیب در رتبه­های اول، دوم، سوم، چهارم و پنجم قرار گرفته­اند و شهرستان­های گرمه جاجرم، بجنورد، گناباد و نیشابور به­ترتیب در رتبه­های چهل­وسوم، چهل­و­چهارم، چهل­وپنجم، چهل­و ششم و چهل­وهفتم قرارگرفته‌اند که بر اساس شاخص­های قانون استفاده متوزان از جایگاه بهتری برخوردار هستند. بنابراین، برای کاهش نابرابری­های موجود میان شهرستان‌های یاد شده، باید برنامه­ریزان استانی تصمیمات و اقدامات مناسب در خصوص کاهش نرخ بیکاری، افزایش نرخ باسوادی، ارتقای بهره‌مندی روستاها از آب آشامیدنی سالم، امور زیربنایی و بهداشتی، اتخاذ نمایند.

کلیدواژه‌ها

منابع
- ابزری، مهدی؛ فغانی، فاطمه (1391). "کاربرد AHP و Topsis جهت اولویت­بندی عوامل مؤثر بر بروز فساد اداری و راهکارهای مقابله با آن". تحقیق در عملیات و کاربردهای آن، سال دهم، ش 1 (بهار): 43-57.##- اربابیان، شیرین، و دیگران (1394). "نحوه توزیع بودجه تملک دارایی­های سرمایه­ای در بین استان­های ایران (1390-1379)". برنامه­ریزی بودجه، سال بیستم، ش 1 (بهار): 37-66.##- اسماعیل­زاده، حسن؛ معصومی، لیلا (1394). "تحلیل عدالت فضایی شهرستان­های اردبیل در بخش شاخص­های بهداشتی-درمانی با استفاده از مدل Vikor". مطالعات مدیریت شهری، سال هفتم، ش 23 (پاییز): 94-104.##- باباخانی، محمد، و دیگران (1390). "رابطه عدالت توزیعی و سلامت در ایران". رفاه اجتماعی، سال دوازدهم، ش 46 (پاییز): 259-278.##- باستانی، علیرضا؛ جوادرزمی، سیدمحمد (1393). "رتبه­بندی غیر مستقیم استان­های ایران بر حسب سرمایه اجتماعی". رفاه اجتماعی، سال چهاردهم، ش 55 (زمستان): 45-77.##- حافظ­نیا، محمدرضا، و دیگران (1394). "طراحی الگوی سنجش عدالت فضایی (مطالعه موردی: ایران)". برنامه­ریزی و آمایش فضا، دوره نوزدهم، ش 1 (بهار): 34-52.##- حیدری، سامان، و دیگران (1397). "تحلیل عدالت فضایی در استان کرمان (مطالعه موردی: بخش شبکه­های ارتباطی استان کرمان)". فصلنامه علمی-پژوهشی دانشگاه گلستان، سال هشتم، ش 30 (زمستان): 1-18.##- رسولی، مجتبی؛ استعلاجی، علیرضا؛ ­شریعت­پناهی، مجیدولی (1397). "سطح­بندی سکونتگاه روستایی شهرستان ساوه از نظر میزان محرومیت و درجه توسعه­یافتگی با استفاده از شاخص ناموزون موریس". نگرش­های نو در جغرافیای انسانی، سال دهم، ش 2 (بهار): 204-216.##- زارعی، یعقوب (1396). "مطالعه وضعیت توزیع خدمات بخش بهداشت و درمان در شهرستان­های استان خراسان شمالی". مطالعات فرهنگی- اجتماعی خراسان، دوره 12، ش 2 (زمستان): 27-53.##- زنگی­آبادی، علی؛ ابوالحسنی، فرحناز (1391). "تحلیل بر شاخص­های توسعه ناحیه­ای شهرستان­های ایران در سال 1385". جغرافیا و برنامه­ریزی شهری: چشم­انداز زاگرس، سال چهارم، ش 13 (پاییز): 106-126.##- زیاری، کرامت­الله؛ زنجیرچی، سیدمحمد؛ سرخ­کمال، کبری (1389). "بررسی و رتبه­بندی درجه توسعه­یافتگی شهرستان­های استان خراسان­رضوی با استفاده از تکنیک تاپسیس". پژوهش­های جغرافیای انسانی، دوره 42، ش 72 (تابستان): 17-30.##- سازمان برنامه و بودجه کشور (1398). دستورالعمل اجرای بودجه و تنظیم موافقتنامه­های اعتبارات هزینه­ای و تملک دارایی­های سرمایه­ای استانی. تهران: سازمان برنامه و بودجه کشور، مرکز اسناد، مدارک و انتشارت.##- سازمان برنامه و بودجه کشور (1398). قوانین بودجه سالیانه کل کشور. تهران: سازمان برنامه و بودجه کشور، مرکز اسناد، مدارک و انتشارات.##- سالنامه آماری استان خراسان رضوی (1390). دفتر آمار و اطلاعات استانداری خراسان رضوی. مشهد: نشر صیانت.##- سواری، مسعود، و دیگران (1395). "سنجش و ارزیابی سطوح محرومیت فضایی زیرساخت­های توسعه (نمونه موردی: استان خوزستان)". مطالعات توسعه اجتماعی ایران، سال هشتم، ش 4 (پاییز): 21-33.##- شیخ­بیگلو، رضا (1390). "شناسایی مناطق محروم ایران با استفاده از رتبه­بندی ترکیبی". مجله پژوهشی و برنامه­ریزی شهری، سال دوم، ش 7 (زمستان): 53-70.##- شیخی، داود؛ پازکی، معصومه؛ یوردخانی، مختار (1394). "بررسی تحلیل نابرابری فضایی شهرستان‏های استان همدان بر اساس شاخص­هایی بهداشتی-درمانی". نگرش­های نو در جغرافیای انسانی، دوره هشتم، ش 1 (زمستان): 139-151.##- عیوضلو، حسن (1389). "مروری بر معیار­های عدالت اجتماعی و اقتصادی در تطبیق با چارچوب شریعت اسلام". فصلنامه مطالعاتی اقتصاد اسلامی، سال دوم، ش 2 (تابستان): 5-25.##- فلاحی، فیروز؛ بهشتی، محمدباقر؛ اسراء مرعشی، سیده (1396). "رتبه­بندی پایدار محیط زیست در استان­های منتحب ایران: مقایسه روش AHP و TOPSIS". اقتصاد مقاومتی، دوره چهاردهم، ش 1 (بهار): 97-118.##- قلی­پور، فرزاد؛ جزایری‌مقدس، سیدمحمد (1395). "ارزیابی و انتخاب فرایند تصفیه فاضلاب شهری با رویکرد ساخت و بهره­وری بهینه به روش AHP". مهندسی آب، دوره چهارم، ش 2 (پاییز و زمستان): 38-49.##- مرادی‌مسیحی، واراز؛ طالبی، مانی (1396). "تحلیل فضایی محرومیت­های توسعه­یافتگی (مطالعه موردی: شهرستان­های استان گیلان)". پژوهش­های جغرافیای انسانی، دوره چهل­ونهم، ش 1 (بهار): 55-68.##- ملکی، سعید؛ احمدی، رضا؛ ترابی، ذبیح­الله (1394). "بررسی عدالت فضایی در توزیع امکانات و خدمات بهداشتی-درمانی در شهرستان­های استان خوزستان". جغرافیایی سرزمین، سال دوازدهم، ش 46 (تابستان): 1-22.##- نجفی، امیرعباس، و دیگران (1395). "ارزیابی کمی و انتخاب سیستم بهینه اجراء جهت پروژه‏های آزادراهی با رویکرد AHP در وزارت راه و شهرسازی". پژوهشنامه حمل­ونقل، دوره سیزدهم، ش 1 (بهار): 88-100.##
-      Rawls, J. (1991). A theory of justice. Cambrige: Belknap press.##-Noorbakhsh, F. (2002). “Human development and regional disparities in Iran: a policy model”. Journal of international development, Vol. 14, No. 7: 927–949.##-Shankar, Raja; Shah, Anwar (2003). “Bridging the economic divide within countries: A scorecard on the performance of regional policies in reducing regional income disparities”. World development, Vol. 31, No. 8 : 1421-1441.##-Sun, S. et al. (2011). “Regional differences in health status in China: Population health-related quality of life results from the National health services survey 2008”. Health & place, Vol. 17, No. 2: 671–680.##-Tan, P. Y.; Samsudin, R. (2017). “Effects of spatial scale on assessment of spatial equity of urban park provision”. Landscape and urban planning, Vol. 158: 139–154.##