حامد نوروزی
چکیده
گویش بیرجند یکی از گویش‌های بسیار کهن فارسی است که برخی از ساخت‌های آن، بازمانده از دوره ی میانه است. اما این گویش نیز مانند همه ی گویش‌های دیگر، در حال نزدیک شدن به گویش معیار یا معیارشدگی است. پیکره ی مورد بررسی ما در این تحقیق تنها آثار برجای مانده از گویش قدیم بیرجند است از جمله نصاب ملاعلی اشرف صبوحی و آن چه ایوانف از طریق مصاحبه ...
بیشتر
گویش بیرجند یکی از گویش‌های بسیار کهن فارسی است که برخی از ساخت‌های آن، بازمانده از دوره ی میانه است. اما این گویش نیز مانند همه ی گویش‌های دیگر، در حال نزدیک شدن به گویش معیار یا معیارشدگی است. پیکره ی مورد بررسی ما در این تحقیق تنها آثار برجای مانده از گویش قدیم بیرجند است از جمله نصاب ملاعلی اشرف صبوحی و آن چه ایوانف از طریق مصاحبه و تحقیقات میدانی گردآوری کرده است. البته لازم است ذکر شود که پیکره ی نگارنده که شامل دو منبع فوق‌الذکر است، پیکره ی ناقصی است و نمی‌تواند پاسخ‌گوی همه ی پرسش‌های ما باشد. با بررسی‌های انجام شده در این تحقیق روشن می‌شود که همه ی سطوح زبانی به یک میزان دچار معیارشدگی نشده اند. بر اساس پیکره ی مورد بررسی نگارنده، سطح واژگانی زبان دچار بیشترین معیارشدگی و سطح صرفی نیز دچار کمترین معیارشدگی گشته است. سطح نحوی و آوایی گویش بیرجند نیز در میانه ی دو سطح پیش‌گفته قرار دارند. هر یک از این سطوح به شرح زیر تحت تأثیر گویش معیار قرار گرفته‌اند: سطح واژگانی: از دو قرن پیش تا امروز بسیاری از واژگان گویش بیرجند که به فراموشی سپرده شده، متروک شده‌اند. سطح نحوی: در این سطح گویش قدیم بیرجند با از دست دادن ویژگی‌های ارگاتیو، کاربرد صفت مفعولی نوع دوم به جای ماده ی ماضی، کاربرد فعل استمراری به جای فعل غیراستمراری، کاربرد شناسه ی مفرد برای فاعل جمع و جز آن به سوی گویش معیار بسیار نزدیک شده است. سطح آوایی: در سطح آوایی گویش بیرجند قدیم دچار تحولاتی مانند تحول همزه ی آغازی به h، تحول e به â و تحول ē به u شده است. سطح صرفی: در این سطح نیز ویژگی‌هایی نظیر کاربرد ماده ی ماضی ماضی جعلی به جای ماده ی اصلی و کاربرد "-ی" استمراری از بین رفته است.
حامد نوروزی؛ کلثوم قربانی جویباری
چکیده
بررسی گویش‌های خراسان جنوبی نشان می‌دهد که از یک‌سو عناصری از فارسی میانه در آن‌ها یافت می‌شود و از سوی دیگر، می‌توان عناصری از زبان‌های شرقی را یافت که از دیرباز وارد این گویشها شده‌اند و بعضاً در فارسی رسمی نیز رایج اند. یکی از راه‌های بررسی عناصر اصلی و قرضی در گویشها پی‌گیری تاریخی پسوندهاست؛ زیرا پسوندها جزء عناصری ...
بیشتر
بررسی گویش‌های خراسان جنوبی نشان می‌دهد که از یک‌سو عناصری از فارسی میانه در آن‌ها یافت می‌شود و از سوی دیگر، می‌توان عناصری از زبان‌های شرقی را یافت که از دیرباز وارد این گویشها شده‌اند و بعضاً در فارسی رسمی نیز رایج اند. یکی از راه‌های بررسی عناصر اصلی و قرضی در گویشها پی‌گیری تاریخی پسوندهاست؛ زیرا پسوندها جزء عناصری هستند که به سختی در زبان پذیرفته می‌شوند. یکی از مهم‌ترین پسوندهای ایرانی، پسوند "ـ ـاک" است که در لغاتی مانند "پیچاک"، "بُرّاک" و "پَرّاک" در گویش قدیم بیرجند رایج بوده است. این پسوند در گویش بیرجند دو ریشه ی مختلف داشته است. در لغاتی مانند "پیچاک" به معنی پیچش شکم، پسوند "ـ ـاک" بازمانده از پسوند مصدری -āk سغدی است. این پسوند در لغات "خوراک" و "پوشاک" و "سوزاک" هنوز در فارسی رسمی رایج است. "ـ ـاک" مصدری، امروزه در گویش بیرجندی جای خود را به "ـ ـِش" داده است و مانند دیگر اسم مصدرهای زبان فارسی با آن رفتار شده است. در نتیجه این لغت به صورت "پیچش/ پچش" (pečeš) در آمده است. اما از سوی دیگر، پسوند "ـ ـاک" فاعلی نیز از قدیم در گویش بیرجند در لغاتی مانند "پراک" رایج بوده است. پسوند "ـ ـاک" فاعلی بازمانده از -āk فارسی میانه و -āg پارتی است. این پسوند امروزه نیز به همین صورت در گویش بیرجند رایج است. اما در فارسی معیار و اغلب گویش‌های دیگر ایرانی این پسوند با حذف "ک" انتهایی به صورت "ـ ـا" در آمده است.
