نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته کارشناسی ارشد معماری/ موسسه اموزش عالی اشراق بجنورد

2 دانشجوی دکتری معماری تهران/ عضوهیأت علمی موسسه آموزش عالی اشراق بجنورد

چکیده

در گذشته محل مهمان و مهمان داری خانه  بوده است. با بررسی ساختار کالبد و فضای خانه های سنتی می توان به ارزش مهمان و سنت مهمان نوازی در فرهنگ ایرانیان پی برد. امروزه تغییر سبک زندگی باعث کاهش رواج مهمان پذیری و مهمان داری داخل خانه شده؛ اما نمی توان نقش تغییرهای کیفی و کمی کالبدی خانه ها و همچنین انعطاف  ناپذیری فضاها را در دامن زدن به این مسأله نادیده انگاشت. میزبان معاصر برای پذیرایی از مهمان در خانه نامتناسب با فرهنگ ایرانی مشکلات زیادی دارد؛ اما هنوز این سنت حسنه میان مردم جایگاه خود را از دست نداده است. از سوی دیگر لزوم پرداختن به موضوع مهمان پذیری در خانه های شهر مشهد با وجود بارگاه امام رضا (ع) و زیارتی بودن این شهر بیش از دیگر شهرها احساس می شود؛ لذا این پژوهش با فرض اینکه خانه های امروز نسبت به خانه های دیروز، از لحاظ مهمان پذیری و آداب مهمان پذیری دست خوش تغییرهای اساسی شده است و با هدف «تبیین راهکارهای فضایی مناسب برای بهبودبخشی مهمان داری در طراحی های مجتمع مسکونی امروز در مشهد» به تحلیل خانه های شهر مشهد در گذشته (خانه های دیروز) و خانه های امروز (دوران معاصر) می پردازد و در پی پاسخ به این پرسش است که در ساختار فضایی و کالبدی خانه های سنتی ایران بزرگداشت از مهمان به چه صورتی انجام  می شده  است و از طرف دیگر در خانه های امروز جایگاه مهمان چگونه جلوه یافته  است. جامعه آماری و گونه ها به صورت تصادفی ساده انتخاب شده اند. در انتخاب خانه های پهلوی به دلیل دسترسی محدود، موردهایی انتخاب شدند که امکان برداشت نقشه و مصاحبه با افراد خانه وجود داشته است. از آنجا که امروزه زندگی کردن در مجتمع های مسکونی بسیار فراگیر شده است، پژوهشگران به طور تصادفی مجتمع مسکونی آرمس را برگزیدند. این پژوهش با برقراری ارتباط میان مفاهیم حوزه های مورد مطالعه و بررسی نمونه های موردی به صورت میدانی (عکس برداری، تحلیل نقشه ها و مصاحبه شفاهی) در چند گام به پاسخ پرسش نزدیک می گردد و در نهایت با بهره گیری از انعطاف پذیری تطبیق یافته با شرایط روز مهمانپذیری را تا حدی عملی دانسته است.

کلیدواژه‌ها

- اترک، حسین (1391). "آداب مهمانی از منظر روایات اسلامی". نشریه معرفت اخلاقی، سال سوم، ش 4 (پاییز- زمستان): 85-102.##-ارژمند، محمود؛ خانی، سمیه (1391). "نقش خلوت در معماری خانه ایرانی". فصلنامه شهر ایرانی اسلامی، سال دوم، ش 7 (بهار): 27-38.##-باشلار، گاستون (1392). بوطیقای فضا، ترجمه: مریم کمالی، محمد شیربچه. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.##-براتی، ناصر (1382). "بازشناسی مفهوم خانه در زبان فارسی و فرهنگ ایرانی". مجله خیال، دوره بیست و چهارم، ش 8 (زمستان): 24- 55.##-برزگر، ماریا (1386). "معماری ورودی در خانه های قدیم ساری". نشریه مسکن و انقلاب، دوره سوم، ش120 (زمستان): 22-32.##-بهشتی، سیدمحمد (1386). "خانه و فرهنگ ایرانی". مجله آبادی، سال هفدهم، ش 55 (تابستان): 120- 133.##-پلاسما، یوهانی (1389). هویت، حریم خصوصی و مأوا. ترجمه امیر امجد. تهران: صنعت سینما.##-پیرنیا، محمدکریم (1384). آشنایی با معماری اسلامی ایران. تهران: سروش دانش.##-پوردیهمی، شهرام (1382). شهر، مسکن و مجموعه ها. تهران: انتشارات آرمان شهر.##-خلعتبری لیماکی، مصطفی (1388). جایگاه مهمان و مهمان نوازی در فرهنگ مردم ایران. تهران: طرح آینده.##-حجت، عیسی؛ مظفر، فرهنگ؛ سعادتی، سیده پوراندخت (1397). "تبیین عوامل مؤثر بر شکل گیری دلبستگی به خانه با بهره گیری از روش نظریه زمینه ای (مطالعه موردی: واحدهای مسکونی شهر اصفهان)". مسکن و محیط روستا، دوره سی و هفتم، ش164 (زمستان): 85-100.##-دهخدا، علی اکبر. لغت نامه، ج 3 . ذیل: "پدافند".##-راپاپورت، ایموس (1382). "خاستگاه های فرهنگی معماری". ترجمه صدف ال رسول و افرا بانک. فصلنامه خیال، دوره سوم، ش 8 (زمستان): 56-97.##-زمرشیدی، حسین (1390). "آموزه های معماری ایرانی و ساختمان سازی مسکونی از دوره قاجار تا امروز". مطالعات شهر ایرانی اسلامی، دوره اول، ش3 (بهار): 1 -10.##-سیراد، ایرین و دیگران (1396). در خانه انسان شناسی فضای خانگی. ترجمه: زهرا غزنویان، محسن صف شکن، الهام نظری، نازنین دلنواز و لیلا صادقی تبار. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر.##-عمید، حسن (1367). فرهنگ فارسی عمید، ج 1. ذیل: "خانه".##-غزنویان، زهرا (1396). جهان خانگی ما. تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.##-فاضلی، نعمت الله (1387). "مدرنیته و مسکن (رویکردی مردم نگارانه به مفهوم خانه، سبک زندگی روستایی و تحولات امروزی آن)". تحقیقات فرهنگی ایران، دوره اول، ش1 (بهار): 25-63.##-فردانش، فرزین؛ محمدحسینی، پریسا؛ حیدری، علی اکبر (1393). "تحلیل فرهنگی خانه سلماسی تبریز بر اساس نظریه رپوپورت". مطالعات معماری ایران، دوره سوم، ش5 (بهار و تابستان): 81-99.##-فرحبخش، مرتضی؛ حناچی، پیروز؛ غنائی، معصومه (1395). "گونه شناسی خانه های تاریخی بافت قدیم شهر مشهد از اوایل قاجار تا اواخر پهلوی اول". مطالعات معماری ایران، سال ششم، ش12 (پاییز و زمستان): 97-116.##-قبادیان، وحید؛ چایی ساز، الهام (1394). "واکاوی مفهوم مسکن در طراحی مجتمع مسکونی". در: مجموعه مقالات برگزیده اولین همایش بین المللی و سومین همایش ملی معماری. همدان: مرمت شهرسازی و محیط زیست پایدار: 67-82.##-کاتب، فاطمه (1384). معماری خانه های ایرانی. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.##-کراولی، آنجلا شبی؛ مایکل آکسفورد المنتری (1384). فرهنگ انگلیسی آکسفورد. ج1. ذیل: "Home".##-کوربوزیه، لو (1354). چگونه به مسئله شهری بیندیشیم؟، ترجمه: م. کاتبی. تهران: انتشارات امیرکبیر.##-محمدزاده نیلق، میرزاکوچک و دیگران (1394). "بررسی سیر تحول الگوهای هویتی مسکن از قاجار تا به امروز (نمونه موردی: خانه های قاجاری مانند خانه امام جمعه و خانه نیم تاج و خانه های متداول امروزی)". در: مجموعه مقالات برگزیده اولین همایش بین المللی و سومین همایش ملی معماری. همدان: مرمت شهرسازی و محیط زیست پایدار: 28-40.##-مسائلی، صدیقه (1388). "نقشه پنهان به مثابه دست آورد باورهای دینی در مسکن سنتی کویری ایران". هنرهای زیبا، دوره هفتم، ش 37 (بهار): 27-38.##-معماریان، غلامحسین و دیگران (1389). «تأثیر فرهنگ دینی بر شکل گیری خانه، مقایسه تطبیقی خانه در محله مسلمانان، زرتشتیان و یهودیان کرمان". تحقیقات فرهنگی، دوره سوم، ش2 (تابستان): 1-25.##-معماریان، غلامحسین (1389). سیری در مبانی نظری معماری. تهران: سروش دانش.##-ناصری، معصومه (1392). "نقش فرهنگ بر معماری بومی مسکن مشهد". در: مجموعه مقالات برگزیده اولین همایش ملی معماری شهرسازی و توسعه ی پایدار با محوریت معماری بومی تا شهر پایدار، مشهد: مؤسسه آموزش عالی خاوران.##-معین، محمد. فرهنگ فارسی، ج 4. ذیل: "خانه".##-نوربرگ شولتز، کریستیان (1387). مفهوم سکونت: به سوی معماری تمثیلی. ترجمه محمود امیریار احمدی. تهران: نشر آگه.##-نیک بخت، محسن؛ سیدصدر، سیدابوالقاسم (1381). دایرةالمعارف معماری و شهرسازی. تهران: آزاده.##-ولی زاده اوغانی، محمدباقر؛ ولیزاده اوغانی، اکبر (1391). "تکریم مهمان و جلوه آن در ساختار فضایی خانه های سنتی ایران ". نشریه معرفت اخلاقی، سال سوم، ش12 (پاییز و زمستان): 103-115.##-یاراحمدی، محمود امیر (1378). به سوی شهرسازی انسان گرا. تهران: شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری.##
Bachelard, Gaston (1994). "The Poetics of Space: The Classic Look at How  We Experi- ence Intimate Places", translated from French by Maria Jolas. Beacon Press، Stilgoe: Boston.##-Moore, J. (2000). "Placing home in context".Journal of  Architectural and Planning Research, No. 143: 2-24.##