نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم ، دانشکده علوم قرآنی بجنورد

2 دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی

چکیده

میرزامحمد بن محمدرضای قمی مشهدی (م. حدود 1125ق.) صاحب تفسیر معروف "کنزالدقائق و بحرالغرائب" از علمای دوره صفویه است که آثار متعددی در زمینه های قرآنی، فقهی و کلامی از وی به یادگار مانده است. از شاخصه های اصلی عصر مؤلف، نهضت فارسی نویسی و غلبه دیدگاه اخباری و پیدایش آثار و تفاسیر روایی می باشد. میرزامحمد مشهدی نیز از یک سو تلاش نموده است همسو با این رویکرد علمی و فرهنگی، دو تفسیر روایی تبیان سلیمانی به فارسی و کنزالدقائق و بحرالغرائب را به عربی سامان دهد و از دیگر سو، با فاصله گرفتن از دیدگاه اخباری ها، اندیشه های اصولی را در تفسیر دخیل سازد. در این نوشته ضمن بیان شرح حال مفسر، به معرفی تفسیر تبیان سلیمانی و شیوه ی تفسیری وی پرداخته و آنگاه نگاهی اجمالی به نسخه های خطی تفسیر خواهیم داشت.
Abstract
“Mirza Mohammad ibn Mohammad Reza Qummi Mashhadi” (Died about 1125 AH) is a scholar of the Safavid period (12th century AH) and master of famous interpretation “Kanz aldqayeq va Bahr alghrayb”. He has left numerous works in the fields of Quran, jurisprudence and theology. The main characteristic of the author’s era, is the movement of Persian language and dominance of predicative approach and occurrence of narrative interpretations and works. Mirza Mohammad Mashhadi in line with this scientific and cultural approach, produces two narrative interpretations of “Tebyan-e Soleimani” in pershian and “Kanz aldqayeq va Bahr alghrayb” in Arabic. In this paper, providing a brief biography of the interpreter, we will introduce the interpretation of  “Tebyan-e  Soleimani” and the commentator interpretive style. And we will have an overview in the manuscripts of the commentary.

کلیدواژه‌ها

قرآن کریم.##آتابادی، بدری (بی تا). فهرست کتب دینی و مذهبی خطی کتابخانه سلطنتی، دفتر28. تهران: بی نا.##آستان قدس رضوی. سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد (بی تا). فهرست نسخه های خطی آستان قدس رضوی، ج 11. جمعی از محققین. مشهد: آستان قدس رضوی، سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد.##ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی (1404ق.). تهذیب التهذیب، ج5. بیروت: دارالفکر.##ابن داوود حلی، تقی الدین حسن بن علی (1383). رجال ابن داوود، ج1. تهران: دانشگاه تهران.##ابن عبدالبر، ابوعمر یوسف بن عبدالله (1412ق.). الاستیعاب فی معرفه الاصحاب، ج 3. بیروت: دارالجیل.##ابوزید، نصر حامد (1381). معنای متن: پژوهشی در علوم قرآن. ترجمه مرتضی کریمی نیا. تهران: طرح نو.##افندی اصفهانی، میرزاعبدالله (1376). ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج 5. ترجمه محمدباقر ساعدی خراسانی. مشهد: آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهش های اسلامی.##امین، محسن (1403ق.). اعیان الشیعه. تحقیق و تخریج حسن امین. بیروت: دارالتعارف.##ایرانی، محمد (1384). "نگاهی به شیوه کار ابوالفتوح رازی در تفسیر قصص قرآنی".  آینه پژوهش، دوره شانزدهم، ش 94 (مهر و آبان): 88-100.##بابایی، علی اکبر (1381). مکاتب تفسیری، ج 1. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت).##تهرانی، شیخ آقا بزرگ (بی تا).  الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج 12. بیروت: دارالاضواء.##جوادی آملی، عبدالله (1386). تسنیم: تفسیر قرآن کریم، ج 1. قم: اسراء.##حر عاملی، محمد بن حسن (بی تا).  امل الآمل، ج 2. تحقیق احمد حسینی. نجف: مطبعه الآداب.##حسینی، احمد (1410ق.). تلامذه المجلسی. قم: مکتبه آیه الله مرعشی العامه.##حسینی، علی اکبر (1382). "تناسب آیات و سور". در: دائره المعارف قرآن کریم. تهیه و تدوین مرکز فرهنگ و معارف قرآن. قم: بوستان کتاب.##حسینی جلالی، محمدرضا (1411ق.). "من ذخائرالتراث: انجاح المطالب". تراثنا، ج 25. قم: مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث.##خراسانی، محمدهاشم بن محمدعلی (1347). منتخبالتواریخ. تحقیق ابوالحسن شعرانی. تهران: کتابفروشی اسلامیه.##خرمشاهی، بهاءالدین (1377). دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی. تهران: دوستان و ناهید.##خویی، ابوالقاسم (1413ق.). معجم رجال الحدیث، ج 18. بی جا: بی نا.##درایتی، مجتبی (1389). فهرست دست نوشته های ایران (دنا). تهران: کتابخانه مجلس شورای اسلامی.##رضایی اصفهانی، محمدعلی (1387). منطق تفسیر قرآن. قم: جامعه المصطفی العالمیه.##رضایی کرمانی، محمدعلی (1380). علامه شبّر و تفاسیر سه گانه. تهران: تابان.##طبرسی، ابوعلی فضل بن حسن (1425ق.). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج 1. بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.##طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن (بی تا). التبیان فی تفسیر القرآن، ج 1. بیروت: دارالإحیاء التراث العربی.## طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن (1365). تهذیب الاحکام. تهران: دارالکتب الاسلامیه.## طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن (1415ق.). رجال طوسی. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه.##فاضلی، محمد؛ نگارش، محمد (1382). "نگاه بلاغی مفسران به جمله های خبری در آیات قرآن". فصلنامه مطالعات اسلامی، ش60 (تابستان): 223-247.##قانعی، علی (1386). "تناسب آیات قرآن کریم". [پیوسته] قابل دسترس در:
http://marifat.nashriyat.ir/node/443 ##[20/11/1386].
قمی مشهدی، محمد بن محمدرضا (1366). کنزالدقائق و بحرالغرائب. تحقیق آغامجتبی عراقی. مقدمه محمدهادی معرفت. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه.## قمی مشهدی، محمد بن محمدرضا (1387). کنزالدقائق و بحرالغرائب، ج 1. تحقیق حسین درگاهی. تهران: شمس الضحی.##کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب (1365). الکافی، ج 3. تهران: دارالکتب الاسلامیه.##محدث نوری، میرزاحسین (بی تا). "الفیض القدسی فی ترجمه العلامه المجلسی"، بحارالانوار. ج102. بیروت: مؤسسه الوفاء.##معرفت، محمدهادی (1418ق.). التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب، ج 1. مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.## معرفت، محمدهادی (1375). تاریخ قرآن. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها (سمت).##معرفت، محمدهادی (1379). تحریف ناپذیری قرآن، ج 1. ترجمه علی نصیری. قم: مؤسسه النشر الاسلامی.## معرفت، محمدهادی (1386). تناسب آیات. ترجمه عزت الله مولائی نیا همدانی. قم: بنیاد معارف اسلامی.##نجاشی، احمد بن علی (1407ق.). رجال نجاشی، ج 1. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه.##