تاریخ ایران
فائزه فاطمی؛ زهرا علیزاده بیرجندی؛ مجتبی خلیفه
چکیده
یکی از موضوعات مهم شایان توجه در مطالعات تاریخ محلی خراسان، پژوهش در باب تاریخ اقتصادی خراسان است. با توجه به اهمیت اینگونه پژوهشها، مقاله حاضر به بررسی تجارتخانههای مشهد در عصر پهلوی اختصاص دارد. بر اساس اهداف پژوهش در این مقاله فعالیتهای تجاری تجارتخانههای مشهد و کارکردهای مختلف تجار و نیز تبیین کارکردهای فرهنگی تجارتخانههای ...
بیشتر
یکی از موضوعات مهم شایان توجه در مطالعات تاریخ محلی خراسان، پژوهش در باب تاریخ اقتصادی خراسان است. با توجه به اهمیت اینگونه پژوهشها، مقاله حاضر به بررسی تجارتخانههای مشهد در عصر پهلوی اختصاص دارد. بر اساس اهداف پژوهش در این مقاله فعالیتهای تجاری تجارتخانههای مشهد و کارکردهای مختلف تجار و نیز تبیین کارکردهای فرهنگی تجارتخانههای مشهد مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. این پژوهش به شیوه توصیفیـ تحلیلی است و با اتکا به اسناد آرشیوی آستان قدس و کتابخانه ملی و برخی از اسناد محلی صورت گرفته است و دستاوردهای حاصل از این پژوهش حاکی از ارتباطات و تعاملات تجارتخانههای مشهد با سایر شهرهای کشور همچون تهران، رشت، یزد و بیرجند است و همچنین ارتباطات بازرگانی و مبادلات آنها با تجارتخانههای کشورهایی نظیر روسیه و آلمان است. علاوه بر این، یافتههای این پژوهش نشان میدهد تجارتخانههای مشهد در دوره مورد مطالعه، علاوه بر کارکردهای تجاری، دارای کارکردهای متنوعی در عرصههای اجتماعی که شامل مشارکت تجار در امور اجتماعی و هر آنچه به رفاه شهروندان مشهدی مربوط میشود، است. نمونهای از این کارکرد را میتوان در احداث مدارس، احداث مساجد و حمام، ساختن سراها، پلها، کاروانسراها و... که در آن مشارکت داشتند، مشاهده کرد. در بخش کارکرد مذهبی نیز میتوان به اقداماتی همچون مرمت امامزادهها، آذینبندی بازارها به مناسبت جشنهای مختلف اشاره کرد. در میان کارکردهای سیاسی نیز میتوان نامههای اعتراضآمیز تجار به دولت و تلاش سازمانیافته تجار و بازاریان را برای تشکیل مجلس وکلای تجار، تأسیس شورا، شرکت در گروههای ضد استبدادی چون جبهه ملی، نهضت آزادی و... برشمرد.
شهین فارابی
چکیده
حملات ازبکان و نزول بلاهای طبیعی، ازجمله آسیبهایی است که خراسان عهد صفوی در معرض پیامدهای نامطلوب سیاسی، اجتماعی و اقتصادی آن قرار گرفت. علیرغم اهمیت خراسان بهعنوان پایگاه تشیع و اقدامات عمرانی شاهان صفوی نسبت به مرمت ویرانیهای ناشی از وقایع مذکور، توسعه استعدادهای بالقوه این منطقه تا حدود زیادی به تأخیر افتاد و شرایط ...
بیشتر
حملات ازبکان و نزول بلاهای طبیعی، ازجمله آسیبهایی است که خراسان عهد صفوی در معرض پیامدهای نامطلوب سیاسی، اجتماعی و اقتصادی آن قرار گرفت. علیرغم اهمیت خراسان بهعنوان پایگاه تشیع و اقدامات عمرانی شاهان صفوی نسبت به مرمت ویرانیهای ناشی از وقایع مذکور، توسعه استعدادهای بالقوه این منطقه تا حدود زیادی به تأخیر افتاد و شرایط به گونهای شد که در سالهای پایانی حکومت صفویان، خراسان به دلیل هممرزبودن با هرات و آسیبهای اقتصادی و اجتماعی ناشی از این حوادث، نخستین منطقهای بود که مورد هجوم افغانها قرار گرفت. در حوزه تاریخنگاری صفوی، برخی از تواریخ دودمانی، به تناسب میزان وابستگیهای دیوانی خود، بویژه در دستگاه شاهطهماسب و شاهعباس اول، گزارشهایی درباره این رویدادها به شکلهای مختلف ارائه دادهاند. پژوهش پیش رو، با روش تاریخی بر پایه منابع کتابخانهای و با رویکرد تحلیلی به دنبال روشنکردن زوایا و ابعاد توجه مورخان این تواریخ به چالشها و مشکلات اجتماعی ناشی از جنگها و بلاهای طبیعی خراسان در این برهه زمانی است که بیشتر حاصل مشاهدات عینی آنها بوده و شغل دیوانی اغلب این مورخان، در چگونگی ثبت پیامدهای این حوادث مؤثر بودهاست. یافتههای این بررسی نشان میدهد اگرچه به دنبال این رویدادها کاهش جمعیت و رکود کشاورزی و اقتصادی در کوتاه مدت در شهرهای خراسان بهوجود آمد؛ اما شاهان صفوی بویژه از زمان شاهطهماسب به بعد، با توجه به اعتقادات شیعی که نسبت به شهرهای مقدس مذهبی خراسان خصوصاً مشهد داشتند، در درازمدت تلاشهای زیادی جهت مرمت و بازسازی این ویرانیها در آستان مقدس امامرضا (ع) صورت دادند.
محمد بهنام فر؛ مصطفی غریب؛ سیدمهدی رحیمی؛ ابراهیم محمدی
چکیده
شعلهواری بیان، یکی از مؤلفههایی است که در مکتب سوررئالیسم و بویژه از سوی آندره برتون مورد توجه بودهاست. منظور از شعلهواری بیان، استفاده از استعارات و تصاویر درخشان و نورانی برای بیان تعابیر آتشین و شعلهوار است. این نورانیت که "نور ایماژ" نامیده میشود، برآمده از الحاق دو بخش متفاوت تصویر است. در کلام برخی از شاعران فارسیزبان ...
بیشتر
شعلهواری بیان، یکی از مؤلفههایی است که در مکتب سوررئالیسم و بویژه از سوی آندره برتون مورد توجه بودهاست. منظور از شعلهواری بیان، استفاده از استعارات و تصاویر درخشان و نورانی برای بیان تعابیر آتشین و شعلهوار است. این نورانیت که "نور ایماژ" نامیده میشود، برآمده از الحاق دو بخش متفاوت تصویر است. در کلام برخی از شاعران فارسیزبان نیز نوعی شعلهواری بیان وجود دارد که شبیه به شعلهواری بیان سوررئالیستهاست. در تحقیق حاضر، با روش توصیفی- تحلیلی، شعلهواری بیان در غزلیات سنایی و مولانا (دو شاعر بزرگ خراسان) مورد بررسی قرار گرفته و پس از استخراج نمونهها، به مقایسه این مؤلفه در غزلیات سنایی و مولانا پرداخته شده است. نتایج تحقیق نشان میدهد که شعلهواری بیان در غزلیات سنایی و مولانا وجود دارد و هر دو شاعر برای بیان تعابیر شعلهوار، از عناصری همچون خورشید، ماه، آتش، شمع، شعله، چراغ و نور استفاده کردهاند. شباهتهای لفظی و محتوایی در اشعار دو شاعر، نشاندهنده تأثر بیچونوچرای مولانا از سنایی در سرایش اینگونه اشعار است. با وجود این شباهتها، تفاوتهایی نیز در شعلهواری بیان این دو شاعر وجود دارد؛ بسامد بالاتر شعلهواری بیان و درخشندگی بیشتر تصاویر در غزلیات مولانا، ازجمله این تفاوتهاست که نشان میدهد مولانا در عین تأثر از شاعرانی چون سنایی، کلام آنها را به اوج رسانده و ابداعات بیبدیلی داشتهاست. تفاوتهایی نیز در شعلهواری بیان مولانا و سنایی با سوررئالیستها وجود دارد که ازجمله آنها میتوان به باورپذیری خواننده در مواجهه با تعبیرهای شعلهوار سنایی و مولانا و شعلهواری بیشتر و درخشانتر کلام این دو شاعر نسبت به سوررئالیستها اشاره کرد.
هادی وکیلی؛ شادی حاجی زاده سعدآباد؛ نازنین حاجی زاده سعدآباد
چکیده
همزمان با آغاز جنگ جهانی دوم، ایران بیطرفی خود را در این جنگ اعلان کرد؛ اما دولتهای متفق با بهانه حضور جاسوسان آلمانی در ایران، در شهریورماه 1320 به ایران وارد شدند. این جنگ همانگونه که در اروپا سبب تحولات و زیرورویی اوضاع اجتماعی و اقتصادی شده بود، به حوادث و دگرگونیهایی در ایران و بویژه در خراسان نیز منجر گردید. خراسان به ...
بیشتر
همزمان با آغاز جنگ جهانی دوم، ایران بیطرفی خود را در این جنگ اعلان کرد؛ اما دولتهای متفق با بهانه حضور جاسوسان آلمانی در ایران، در شهریورماه 1320 به ایران وارد شدند. این جنگ همانگونه که در اروپا سبب تحولات و زیرورویی اوضاع اجتماعی و اقتصادی شده بود، به حوادث و دگرگونیهایی در ایران و بویژه در خراسان نیز منجر گردید. خراسان به دلیل جایگاه ویژه نظامی و داشتن مرز مشترک با شوروی، مورد توجه دولتهای متفق قرار گرفت که به نفوذ هرچه بیشتر نیروهای انگلیس و شوروی در خاک این منطقه انجامید و پیامدهای بدون جبرانی نیز به همراه داشت. هدف اصلی این مقاله، بررسی پیامدهای جنگ جهانی دوم بر وضعیت اجتماعی و اقتصادی خراسان میباشد که به روش توصیفی - تحلیلی صورت گرفته است. این نوشتار، در پی یافتن پاسخ این پرسش است که اشغال ایران از سوی متفقین در جنگ جهانی دوم، چه تأثیری بر وضعیت اجتماعی و اقتصادی مردم خراسان داشته است؟ به نظر میرسد اشغال ایران، موجب افزایش مشکلات و نابهسامانیهای اجتماعی و اقتصادی خراسان شده است. یافتههای پژوهش نشان میدهد که پس از اشغال ایران، ناهنجاریهای اجتماعی و شرایط نامناسب اقتصادی از جمله راهزنی، اعتیاد، ناامنی، گسترش بیماریهای گوناگون و گرانی در سراسر استانها رشد چشمگیری و محسوسی یافته است. وجود این مشکلات و نابهسامانیها، خود معلول عواملی گسترده میباشد که در این نوشتار به آنها اشاره خواهد شد. تاریخنگاران، همواره در پژوهشهای تاریخی خود، جنگ جهانی دوم را با نگاهی سیاسی یا نظامی مورد بررسی قرار دادهاند؛ در حالیکه آسیب پیامدهای این جنگ به بدنه اجتماعی و اقتصاد جامعه آن روز ایران، بسیار بیشتر بودهاست.
حسین شیرمحمدی باباشیخعلی؛ مرضیه شریفی؛ مصطفی پیرمرادیان
چکیده
اندیشمندان علوم اجتماعی سه معیشت عشیره ای، روستایی و شهری را از هم متمایز کرده و به تحقیق در خصوص خلقیات اختصاصی هر سه، دست زده اند. به بیان دیگر، هر انسانی با توجه به نیازهایی که در شیوه ی معیشتی او ایجاب می کند، به چاره جویی برخواسته و به رفع نیازهای خود می کوشد و نیاز به علم از این قاعده پیروی می کند و محققین برآنند که شیوه ی ...
بیشتر
اندیشمندان علوم اجتماعی سه معیشت عشیره ای، روستایی و شهری را از هم متمایز کرده و به تحقیق در خصوص خلقیات اختصاصی هر سه، دست زده اند. به بیان دیگر، هر انسانی با توجه به نیازهایی که در شیوه ی معیشتی او ایجاب می کند، به چاره جویی برخواسته و به رفع نیازهای خود می کوشد و نیاز به علم از این قاعده پیروی می کند و محققین برآنند که شیوه ی تولید شهری، زمینه ی مساعدتری برای بروز علم و ظهور علما می باشد. در ابتدای دوره ی عباسی ما با ظهور یک نهضت علمی مواجه هستیم و این البته با ظهور شهرهای بزرگ و معمور مقارن بود. در این مقاله برآنیم که این نظریه را به بوته ی آزمایش قرار دهیم که عامل معیشت می تواند به عنوان یک علت ناقصه ی بسیار قوی در ترفیع یا زوال علم مطرح شود و این روش به عنوان یک روش نظری برای مطالعه ی تاریخ علم در دوره های مختلف تاریخ ایران اسلامی مورد توجه قرار گیرد. در واقع، این مقاله به دنبال یافتن جواب یکی از سؤالات مهم در تاریخ علم است که آیا رونق و رکود علم در دوره های مختلف تاریخی می تواند معلول شیوه ی معیشتی جامعه و نیازهای متناسب با آن روش معیشتی باشد؟ از طرفی، باید گفت شیوه ی معیشتی چه تأثیری در رشد علم در خراسان داشته است؟ این مقاله بر آن است که با روش توصیفی- تحلیلی بر پایه ی منابع کتابخانه ای (روش تحقیق) به این نکته بپردازد که پس از استقرار خلافت اموی، بنا به دلایلی شهرهای خراسان رشد کرد و این باعث ثروتمند شدن خراسان شد. این انباشت ثروت در دوره های مختلف، موجبات تحرک علما را فراهم کرد. در واقع، شیوه ی معیشتی مردم و نیز جابه جایی سرمایه، تأثیری شگرف در رشد علم و نیز جابه جایی و مهاجرت علما از کانون های تمدنی داشته است.
پیمان ابوالبشری؛ حسن صادقی سمرجانی
چکیده
تصوف در خراسان بزرگِ سده های پنجم و ششم توانست با تکیه بر آبشخورهای فکریِ ممتاز و متمایز از جنبش زهاد در عراق، سرآغاز تحولی عمیق در تاریخ معارفِ باطنیِ جهان اسلام و تولید مکتوبات صوفیانه شود. جایگاه ایالت خراسان و تنوع اقلیت های دینی، به شکوفایی تصوف در این سرزمین، کمک بزرگی کرد. شیوخ خراسانی با یاری گرفتن از مرام های کهنی هم چون ...
بیشتر
تصوف در خراسان بزرگِ سده های پنجم و ششم توانست با تکیه بر آبشخورهای فکریِ ممتاز و متمایز از جنبش زهاد در عراق، سرآغاز تحولی عمیق در تاریخ معارفِ باطنیِ جهان اسلام و تولید مکتوبات صوفیانه شود. جایگاه ایالت خراسان و تنوع اقلیت های دینی، به شکوفایی تصوف در این سرزمین، کمک بزرگی کرد. شیوخ خراسانی با یاری گرفتن از مرام های کهنی هم چون جوانمردی، ملامتی، عیاری و قلندری که در این خطه وجود داشت، به باروری هر چه بیشتر تصوف یاری رساندند و آن را از پیله تنگِ معرفتی کناره و خاموش و تکیه بر زهد سرسختانه، هم چنان که در عراق بود، به جریانی قدرتمند تبدیل کردند، شرایطی که پیش از آن وجود نداشت. یافته های این پژوهش که مبتنی بر رویکرد توصیفی- تحلیلی است، نشان می دهد که تصوف خراسان از سنن مستقل ملامتی، قلندری، عیاری و ... برای گسترش اقتدار خود استفاده و نهایتاً با حذف استقلال اندیشه های مزبور، آنها را در خود هضم کرده است.
رضا موسی آبادی؛ مهدی نوروز؛ بتول فخراسلام
دوره 12، شماره 2 ، اسفند 1396، ، صفحه 109-132
چکیده
یکی از رویدادهای مهم یک صد ساله ی اخیر، نهضت مشروطه می باشد که تحولی عمیق در ادبیات معاصر ایران ایجاد کرده و شاعران متعهد، آثار ارزشمندی را با بن مایه های پایداری علیه استبداد داخلی، ستمگری استعمارگران خارجی و تجاوزگری آنان آفریده اند. محمدتقی بهار از شاعران متعهد و ملتزم خراسان است که علیه حاکمیت استبدادی و استعماری عصر مشروطه، ...
بیشتر
یکی از رویدادهای مهم یک صد ساله ی اخیر، نهضت مشروطه می باشد که تحولی عمیق در ادبیات معاصر ایران ایجاد کرده و شاعران متعهد، آثار ارزشمندی را با بن مایه های پایداری علیه استبداد داخلی، ستمگری استعمارگران خارجی و تجاوزگری آنان آفریده اند. محمدتقی بهار از شاعران متعهد و ملتزم خراسان است که علیه حاکمیت استبدادی و استعماری عصر مشروطه، شعر سروده و جلوه های مقاومت با رویکردی آگاهی بخش و ملی گرایانه و با تکیه بر وطن دوستی و ظلم ستیزی، مشخصه ی اصلی آثار و درون مایه ی اشعارش گشته است. این پژوهش با هدف تبیین و ترسیم جلوه های مقاومت و پایداری در اشعار ملک الشعراء بهار با روش توصیفی- تحلیلی انجام شده و یکی از مهم ترین یافته های این پژوهش آن است که دیوان محمدتقی بهار را مضامینی چون برانگیختن مردم بر علیه استعمار و استبداد و ترسیم موقعیت آنها، یادکرد از قهرمانان ملی و مذهبی، وطن پرستی، دعوت به مبارزه و ایستادگی در برابر تجاوزگری، القای امید به آینده ی روشن، دعوت به اتحاد و ستایش آزادی و آزادگی تشکیل می دهد که هر یک از این موارد، نشان دهنده ی جلوه های استعمارستیزی در اشعار او می باشد که با زبان صریح و آشکار به آنها پرداخته است.
مصطفی لعل شاطری
دوره 10، شماره 3 ، خرداد 1395، ، صفحه 91-120
چکیده
به گواه متون و نگاره های بازمانده از عصر تیموری، اوج شکوفایی هنر موسیقی و نگارگری در این دوره بویژه در خراسان و دربار سلطان حسین بایقرا (875-911 ق.) و عصر وزارت امیر علیشیر نوایی بوده است. علاقه وافر سلطان حسین و حمایت های گسترده از هنرمندانِ این دو حوزه از یک سو، دربار را به محفلی پررونق جهت هنرنمایی موسیقی دانان و نگارگران درآورد و ...
بیشتر
به گواه متون و نگاره های بازمانده از عصر تیموری، اوج شکوفایی هنر موسیقی و نگارگری در این دوره بویژه در خراسان و دربار سلطان حسین بایقرا (875-911 ق.) و عصر وزارت امیر علیشیر نوایی بوده است. علاقه وافر سلطان حسین و حمایت های گسترده از هنرمندانِ این دو حوزه از یک سو، دربار را به محفلی پررونق جهت هنرنمایی موسیقی دانان و نگارگران درآورد و از دیگر سو، امکان رشد و ترویج سبک های فاخر این دوران را فراهم نمود. از این رو، تحول و تکامل موسیقی و نگارگری در خراسانِ عصر سلطان حسین بایقرا به جایی رسید که هنرمندان سایر بلاد برای فراگیری این هنرها و تکمیل آموزه های خود راهی هرات گردیدند. نوشته حاضر بر آن است تا با روش توصیفی - تحلیلی و با استناد به متون تاریخی و نگاره های باقی مانده، به بررسی وضعیت موسیقی و نگارگری با تأکید ویژه بر دو شخصیت برجسته این دوره در خراسان، "عبدالرحمان جامی" و "کمال الدین بهزاد" و میزان و چگونگی تأثیر فعالیت آنان، در رونق این دو هنر اصیلِ ایرانی را مورد بررسی قرار دهد. یافته ها حاکی از آن است که رشد این دو هنر از کارکردی دو سویه برخوردار بوده است که طی آن هنرمندان مورد حمایت مادی قرار گرفته و متعاقباً خلق آثار ممتاز از سوی آنان، وجهه اجتماعی - فرهنگی ویژه ای را برای خراسان دوره سلطان حسین به ارمغان آورد که این مهم یکی از سیاست های حکمرانان تیموری محسوب می گردید. According to surviving texts and paintings of the Timurid era, heyday of the Music and painting arts had been in this period, especially in Khorasan and the court of Sultan Hussein Bayqara (911-875Q) and in the Ministerial period of Amir AlishirNavaee. On the one hand, Sultan Hussein’s enthusiasm and his extensive supporting the two fields artists, turned the court into a thriving place for performance of musicians and painters, and on the other hand, it provided the possibility for progressing and promoting the fine style of this period.Hence, the evolution of music and painting in Khorasan in the era of Sultan Hussein Bayqara caused artists from other cities went to Herat to learn the arts and complete their teachings. This study, adopting a descriptive-analytic method and citing historical texts and remaining paintings, aims to investigate the status of Music and painting with special emphasis on two prominent figures of the period in Khorasan, “Abdar-Rahman Jami” and «Kamal al-Din Behzad» and studies the amount and quality of the impact of their activities on the prosperity of these two original Iranian arts. The findings suggest that the growth of these two arts has had a bi-directional function during which artists had material support and consequently, their creation of outstanding works brought specific socio-cultural face for Khorasan in the period of Sultan Hussein that was one of the policies of the Timurid rulers.
فریده داودی مقدم
دوره 10، شماره 1 ، بهمن 1394، ، صفحه 93-117
چکیده
منطقه خراسان، از دیرباز تاکنون از جمله مهم ترین مراکز شکل گیری و اشاعه ی معارف عرفانی بوده است و بسیاری از بزرگان تصوف در این سرزمین زاده و پرورده شده اند و کتاب ها و منابع اصیل صوفیه، چون رساله قشیریه، کشف المحجوب، طبقات الصوفیه، اللمع و ... در این منطقه به نگارش درآمده است و نوابغ جهان عرفان چون عطار و مولانا از خراسان بزرگ برخاسته ...
بیشتر
منطقه خراسان، از دیرباز تاکنون از جمله مهم ترین مراکز شکل گیری و اشاعه ی معارف عرفانی بوده است و بسیاری از بزرگان تصوف در این سرزمین زاده و پرورده شده اند و کتاب ها و منابع اصیل صوفیه، چون رساله قشیریه، کشف المحجوب، طبقات الصوفیه، اللمع و ... در این منطقه به نگارش درآمده است و نوابغ جهان عرفان چون عطار و مولانا از خراسان بزرگ برخاسته اند. هم چنین این منطقه از نخستین مراکزی است که خانقاه های صوفیه در آن تأسیس و تعالیم متعالی عرفان از این مکان به ارباب سلوک آموزش داده می شده است. این پژوهش ضمن معرفی کلی خانقاه و کارکردهای آن در تاریخ تصوف ایران به طور عام، به معرفی خانقاه های خراسان و برخی رویکردهای اجتماعی آن به طور خاص می پردازد و هدف آن نمایاندن بخشی از تاریخ و فرهنگ غنی خراسان است. یافته های پژوهش نشان می دهد که خانقاه ها، دارای کارکردها و نقش های مهم دینی، فرهنگی، حمایت گری از فقیران و درماندگان و مسافران و حتی دفاع و مبارزه با ظلم و ستم اجتماعی بوده اند و گاهی نیز می توانند به عنوان مراکزی برای اشاعه موسیقی قومی و جایگاهی برای انتشار اشعار فارسی و معرفی آداب و رسوم مردم به شمار آیند و سبب بازنمایی معماری و هنر ایرانی گردند و به دلیل تعالیم و برنامه های خاص عارفان آزاداندیش در این مکان ها به ارباب سلوک، به محلی برای آزاداندیشی و برخورد آراء و اندیشه های مذاهب مختلف در دوره خود تبدیل شوند.
فرحناز کهن
دوره 10، شماره 1 ، بهمن 1394، ، صفحه 119-152
چکیده
طبقات اجتماعی، به عنوان واقعیتی عینی و ملموس در طول تاریخ، همواره مورد توجه متفکران و اندیشمندان بوده است که برخی از آن ها به تبیین قشربندی و برخی شاخص های آن را در آثار خود منعکس ساخته اند. یکی از این دوره های تاریخی، دوره سامانیان است. سامانیان به عنوان یک نظام قدرتمند توانستند یکپارچگی، وحدت ملی و فرهنگی خاصی در بین ایرانیان به وجود ...
بیشتر
طبقات اجتماعی، به عنوان واقعیتی عینی و ملموس در طول تاریخ، همواره مورد توجه متفکران و اندیشمندان بوده است که برخی از آن ها به تبیین قشربندی و برخی شاخص های آن را در آثار خود منعکس ساخته اند. یکی از این دوره های تاریخی، دوره سامانیان است. سامانیان به عنوان یک نظام قدرتمند توانستند یکپارچگی، وحدت ملی و فرهنگی خاصی در بین ایرانیان به وجود آورند و به شیوه هایی مدبرانه حکومت کنند و بزرگترین رنسانس فرهنگی و اجتماعی را پس از اسلام در ایران به وجود آورند. هدف اساسی پژوهش حاضر، بررسی نظام طبقات اجتماعی و روابط آن ها با یکدیگر در ماوراء النهر و خراسان و دیگر نواحی تحت حکومت سامانیان است. این تحقیق از نوع تحقیقات تاریخی است که به روش توصیفی- تحلیلی صورت گرفته و دادههای آن با روش اسنادی و به کمک ابزار یاداشت برداری انجام پذیرفته است. یافته های پژوهش نشان می دهد. قشربندی جامعه سامانی از همان آغاز، مبتنی بر شایستگی و شأن درخور افراد بود. دانشمندان در برابر امیران سامانی مجبور به زمین بوسی نبودند. در این عصر با از بین رفتن فاصله قشرهای اجتماعی و نفوذناپذیری آن قشر، جامعه ای بدور از فرهنگ کاستی بوجود آورد، و با این تحول زمینه هر گونه فعالیت و شکوفایی استعدادها فراهم گشت. در این تحقیق علاوه بر اقشار اجتماعی به پوشاک در عصر سامانی و پوشاکی که اقشار اجتماعی مختلف استفاده می کردند نیز پرداخته شده است.
سید شمس الدین نجمی؛ علیرضا رحیمی
دوره 9، شماره 3 ، اردیبهشت 1394، ، صفحه 131-151
چکیده
با تأملی در تاریخ دو شهر بخارا و سمرقند، می توان دریافت که این شهرها، همزمان با ایران قبل از اسلام، از بزرگترین شهرهای ایالت سغد (سغدیانای باستانی) در حوزه ی رود زرافشان (رودسغد) و منطقه ی ماوراءالنهر بوده اند. بدون تردید اهمیت این دو شهر، طی قرون متمادی قبل و بعد از اسلام به اعتبارِ قرارگرفتن آنها در محل برخورد شاهراه های مهم بازرگانی ...
بیشتر
با تأملی در تاریخ دو شهر بخارا و سمرقند، می توان دریافت که این شهرها، همزمان با ایران قبل از اسلام، از بزرگترین شهرهای ایالت سغد (سغدیانای باستانی) در حوزه ی رود زرافشان (رودسغد) و منطقه ی ماوراءالنهر بوده اند. بدون تردید اهمیت این دو شهر، طی قرون متمادی قبل و بعد از اسلام به اعتبارِ قرارگرفتن آنها در محل برخورد شاهراه های مهم بازرگانی بود. در نیمه ی نخست قرن اول هجری، مسلمین به دنبال فتح خراسان و نواحی مختلف ماوراءالنهر به این شهرها قدم نهادند. عمده ی لشکرکشی های سرداران اموی به این شهرها تا زمان قتیبه بن مسلم باهلی (86- 96 هـ.ق.) شیوه ی تاخت و تازهای سرحدی و پراکنده ای را داشت که سرداران عرب تنها به فتح شهرها و کسب غنایم بسنده می کردند. ولی با روی کار آمدن قتیبه، فتوحات اعراب به اوج خود رسید و لشکریان اعراب مسلمان به نهایت پیشروی دراین شهرها دست یافتند. در همین راستا، نوشتار حاضر بر آن است تا روند ورود اسلام به این مناطق را مورد تبیین قرار داده و علل تأثیرگذار در این ورود تدریجی را واکاوی نماید. به نظر می رسد عمده ی حکام این شهرها علی رغم مقاومت های اولیه، به مرور در برابر اعراب به مصالحه و تسلیم رضایت دادند و بدین طریق، مناصب حکومتی خود را حفظ نمودند. ولی ساکنان این شهرها تا آخرین لحظات به مخالفت با حکومت اعراب ادامه دادند و در نتیجه، این شهرها را به کانون های جنبش ضد اموی مبدل ساختند.
محمدصادق واحدی فرد؛ فاطمه گلی
چکیده
یکی از قطب های فرهنگی و معنوی که همواره در درازنای سده های اسلامی برای مردم ایران به عنوان نماد دلدادگی به اهل بیت (ع) مورد توجه شیعیان قرار گرفته مقبره های فرزندان و نوادگان امامان تشیع است. ایران به عنوان پناهگاه نسبتاً امن برای شیعیان و بستری مناسب برای ترویج، رشد و اعتلای شیعه بوده است. فرزندان امام موسی الکاظم (ع) یکی از پرشمارترین ...
بیشتر
یکی از قطب های فرهنگی و معنوی که همواره در درازنای سده های اسلامی برای مردم ایران به عنوان نماد دلدادگی به اهل بیت (ع) مورد توجه شیعیان قرار گرفته مقبره های فرزندان و نوادگان امامان تشیع است. ایران به عنوان پناهگاه نسبتاً امن برای شیعیان و بستری مناسب برای ترویج، رشد و اعتلای شیعه بوده است. فرزندان امام موسی الکاظم (ع) یکی از پرشمارترین مهاجران به سرزمین های ایران در دوره حاکمیت عباسیان است. این مقاله بر آن است تا با بررسی تحلیلی منابع تاریخی، به علل مهاجرت اولاد این حضرت و آثار و برکات آن بپردازد. بررسی علل مهاجرت سادات موسوی به ایران تا اندازه ای حکایت کننده وضعیت دوره سخت امام (ع) و آشکارسازی اوضاع زمانه آن حضرت است، و از طرفی تحولات دستگاه عباسیان در رویکردشان به اهل بیت را نشان می دهد. نگارندگان می کوشند در پی بررسی علل مهاجرت، میزان موفقیت این مهاجران در دستیابی به اهدافشان را بنمایانند و بخش اندکی از اوضاع اجتماعی، فرهنگی و مذهبی ایران آن دوران را تبیین نمایند. از بررسی شواهد ارائه شده در این نوشتار می توان دریافت که از جمله علل مهاجرت خاندان موسی الکاظم (ع) به ایران، محبوبیت ایشان در میان مردم و دور بودن این دیار علی الخصوص خراسان از مرکز خلافت، ظلم و ستم های خلفای عباسی در حق ایشان و ... بوده است که حضور آنان باعث گسترش تشیع و حوزه های علمیه و تربیت عالمان بسیاری در ایران شد.
محمد بیطرفان
دوره 8، شماره 4 ، بهمن 1393، ، صفحه 7-33
چکیده
انقلاب مشروطیت فضای مناسبی جهت تسریع انتقال اخبار و بعضاً رشد آگاهی های عمومی به ارمغان آورد. از این رو، روزنامههای آزاد یکی از مهم ترین دستاوردهای انقلاب مشروطیت بود. این جستار دو هدف عمده را دنبال می کند. یکی بررسی شکلی روزنامه هم چون نوع چاپ، کاغذ، ساختار روزنامه و ...، دیگری بررسی و تحلیل مسائل عمده سیاسی و اجتماعی ایالت خراسان. ...
بیشتر
انقلاب مشروطیت فضای مناسبی جهت تسریع انتقال اخبار و بعضاً رشد آگاهی های عمومی به ارمغان آورد. از این رو، روزنامههای آزاد یکی از مهم ترین دستاوردهای انقلاب مشروطیت بود. این جستار دو هدف عمده را دنبال می کند. یکی بررسی شکلی روزنامه هم چون نوع چاپ، کاغذ، ساختار روزنامه و ...، دیگری بررسی و تحلیل مسائل عمده سیاسی و اجتماعی ایالت خراسان. یافته های پژوهش حاکی از این است که روزنامه خورشید با وجود روزنامه بشارت، مهم ترین جریده مشهد در دوره مشروطیت بود؛ زیرا این روزنامه آئینه تمام نمای تحولات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی شهر مشهد و ولایات خراسان در دوره مشروطیت محسوب می شود. این روزنامه در کنار توجه به مسائل شهری و برونشهری مشهد، با مقالات متنوع سیاسی، طنز و علمی به روشنگری و تنویر افکار عمومی میپردازد. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی - تحلیلی و بر اساس بررسی شکلی و محتوای روزنامه خورشید است.
ادبیات و علوم انسانی
فاطمه مسیح فر؛ جواد هروی
چکیده
خراسان بزرگ از پیشینه تاریخی کهنی در تاریخ ایران برخوردار است و با مطالعه در منابع نوشته شده در خصوص این سرزمین در تاریخ قبل و بعد از اسلام، می توان به جایگاه و اهمیت ویژه این سرزمین در تاریخ ایران و ملل همجوار پی برد. یکی از این منابع، شاهنامه فردوسی است. با بررسی این اثر عظیم، چگونگی اوضاع خراسان در ازمنه قدیم را درخواهیم یافت و قدمت ...
بیشتر
خراسان بزرگ از پیشینه تاریخی کهنی در تاریخ ایران برخوردار است و با مطالعه در منابع نوشته شده در خصوص این سرزمین در تاریخ قبل و بعد از اسلام، می توان به جایگاه و اهمیت ویژه این سرزمین در تاریخ ایران و ملل همجوار پی برد. یکی از این منابع، شاهنامه فردوسی است. با بررسی این اثر عظیم، چگونگی اوضاع خراسان در ازمنه قدیم را درخواهیم یافت و قدمت این سرزمین هر چه بیشتر بر ما آشکار خواهد شد. در شاهنامه خراسان در دوره های تاریخی و اساطیری وجود دارد، خراسانِ شاهنامه، خراسانِ باستانی و داستان های گذشته است. خراسانِ شاهنامه، خراسانِ حماسه ها و اسطوره هاست که در برابر توران مقاوم و استوار بوده است. تاریخ این سرزمین، همواره صحنه کشمکشها و درگیریها با اقوام مهاجم بوده و در شاهنامه از آنها با نام تورانیان یاد شده و بارها نبرد ایرانیان با این دشمنان دیرپای به تصویر درآمده است. طبیعی است که در نتیجه این درگیریها گاه جابهجایی و تغییراتی در خطوط و قلمرو مرزی رخداده باشد. در این مقاله سعی بر آن است که چگونگی یادکرد فردوسی از خراسان و شهرهای درج شده در شاهنامه مورد کنکاش قرار گیرد و با بررسی این شهرها، می توان اوضاع خراسان را در دوره های گوناگون از دوران اساطیری و باستان گرفته تا دوره اسلامی مورد بررسی قرار داد.
تاریخ ایران
حسین مفتخری؛ محمود نیکو؛ مسعود بهرامیان
چکیده
خراسان در عصر فتوحات یکی از کانون های مورد توجه عرب ها بود. ویژگی هایی نظیر موقعیت جغرافیای - اقلیمی خراسان، انگیزه های اقتصادی و کسب غنائم، زیاده خواهی های خلفای اموی و دوری از مرکز خلافت قبایل فراوانی مانند تمیم، ازد، بکر بن وائل و عبدالقیس را به این ایالت کشاند. این مهاجرت ها از زمان فتح این سرزمین شروع و در زمان خلافت امویان روند ...
بیشتر
خراسان در عصر فتوحات یکی از کانون های مورد توجه عرب ها بود. ویژگی هایی نظیر موقعیت جغرافیای - اقلیمی خراسان، انگیزه های اقتصادی و کسب غنائم، زیاده خواهی های خلفای اموی و دوری از مرکز خلافت قبایل فراوانی مانند تمیم، ازد، بکر بن وائل و عبدالقیس را به این ایالت کشاند. این مهاجرت ها از زمان فتح این سرزمین شروع و در زمان خلافت امویان روند رو به رشدی را طی کرد. پیامدهای فرهنگی این مهاجرت را می توان در حوزه های زبانی - گسترش زبان فارسی دری در میان طبقات مردم، اضمحلال زبان های بومی و محلی و رونق تجارت در سایه گسترش زبان فارسی- دین، آداب و رسوم، ازدواج - منع ازدواج با محارم در طبقه اشرف ایرانی، ازدواج برخی از اعراب با دختران ایرانی و رواج تعدد زوجات در میان عرب ها- خاکسپاری مردگان، جشن ها و تقویم مشاهده کرد.
فرحناز کهن
چکیده
هدف از پژوهش حاضر بررسی عوامل تأثیرگذار در شکلگیری رنسانس فرهنگی در دولت سامانیان است. این پژوهش به روش تاریخی صورت گرفته و دادههای آن با استفاده از نظام کتابخانهای، جستجو در منابع و یادداشت برداری انجام پذیرفته است. یافته ها پژوهش نشان می دهد زمینه مساعد برای تکاپوی خلاقیت ذهنی، عامل اصلی فراخی دامنه پیشرفت های علمی و ادبی در ...
بیشتر
هدف از پژوهش حاضر بررسی عوامل تأثیرگذار در شکلگیری رنسانس فرهنگی در دولت سامانیان است. این پژوهش به روش تاریخی صورت گرفته و دادههای آن با استفاده از نظام کتابخانهای، جستجو در منابع و یادداشت برداری انجام پذیرفته است. یافته ها پژوهش نشان می دهد زمینه مساعد برای تکاپوی خلاقیت ذهنی، عامل اصلی فراخی دامنه پیشرفت های علمی و ادبی در دوران سامانیان است و چنین زمینه ای خود محصول عوامل بنیادی است که وجود آنها در هر دوره ای موجبات تعادل فرهنگی و ارتقای سطح اندیشه و دانش را فراهم می آورد. سیاست و حکومت، خردباوری و انسان گرایی، ارج نهادن امیران سامانی به دانش، فرهنگ و احیاء زبان فارسی، وجود امراء و حاکمان و وزیران علم پرور و دانش دوست، وجود مراکز گسترده تعلیم و تربیت در شهرهای بزرگ خراسان، پیشرفت های هنری، وقف کتاب و کتابخانه های وقفی، آزاداندیشی و آزادمنشی امیران سامانی و تسامح به ملل و مذاهب مختلف، باعث شد در دربار آنان پیروان ادیان و مذاهب به آزادى زندگى و کار مىکردند و هیچ کس در دوران سامانیان با سخت گیری هایی که در دوران غزنویان و سلجوقیان پدید آمد، روبه رو نگردید. رویه ملایم و جهان بینی خاص این خاندان و احترام عامی که نسبت به شعرا، علما و دانشمندان داشتند، باعث شده بود که قلمرو حکومت شان مرکز عمده دانش و ادب فارسی و علوم و هنرهای مختلف و نیز پایگاه اهل علم و ادب و هنرمندان حرف مختلف هم چون سفالگری، فلزکاری و ساختن ظروف، گچکاری، گچبری و سنگ تراشی گردد. که همه این ها از عوامل مهم بر ایجاد و توسعه علم و دانش در قلمرو سامانیان است و سبب شد که آوازه محیط علمی سامانیان باعث مهاجرت برخی از دانشمندان به قلمرو آنان شد.
ابوالفضل حسن آبادی
چکیده
آرشیوهای محلی از منابع مهم اطلاعاتی در تحقیقات تاریخی هستند و میزان غنای این آرشیوها، ارتباط مستقیمی با افزایش پژوهش های تاریخی در یک منطقه دارند. در این مقاله، ابتدا تعریفی از تاریخ محلی و جنبه های مختلف آن ارائه می گردد. در ادامه با انتخاب جنگ جهانی دوم به عنوان یک موضوع مورد مطالعه آرشیوی، به جایگاه آرشیوهای محلی منطقه ای ...
بیشتر
آرشیوهای محلی از منابع مهم اطلاعاتی در تحقیقات تاریخی هستند و میزان غنای این آرشیوها، ارتباط مستقیمی با افزایش پژوهش های تاریخی در یک منطقه دارند. در این مقاله، ابتدا تعریفی از تاریخ محلی و جنبه های مختلف آن ارائه می گردد. در ادامه با انتخاب جنگ جهانی دوم به عنوان یک موضوع مورد مطالعه آرشیوی، به جایگاه آرشیوهای محلی منطقه ای و ارزش اسناد آن ها در حوادث تاریخی با توجه به اسناد موجود در مرکز اسناد آستان قدس درباره جنگ جهانی دوم پرداخته می شود. ارزش این موضوع از آن روست که تاکنون کمتر به نقش محوری اسناد آرشیوهای محلی و نقش آرشیوها در مستندسازی و تولید منابع تاریخی توجه شده است. نتایج این مقاله می تواند تأکیدی بر لزوم نگاه های همه جانبه به اسناد آرشیوی با تکیه بر دیدگاه های محلی و منطقه ای باشد.
تاریخ ایران
علی اکبر عباسی
چکیده
پس از ورود اسلام به ایران، اعراب در شهرهای زیادی به ویژه در خراسان اسکان یافته و به صورتی مسالمت- آمیز با بومیان زندگی میکردند. موضوع ارتباط آنان با هم، نهایتاً منجر به ازدواجهایی بین دو گروه شد. دیدگاه دین اسلام در ارتباط با ازدواج نژادهای مختلف با دید ایرانیان و اعراب یکسان نبود. تحلیل ارتباط و انس اعراب اسکان یافته در خراسان ...
بیشتر
پس از ورود اسلام به ایران، اعراب در شهرهای زیادی به ویژه در خراسان اسکان یافته و به صورتی مسالمت- آمیز با بومیان زندگی میکردند. موضوع ارتباط آنان با هم، نهایتاً منجر به ازدواجهایی بین دو گروه شد. دیدگاه دین اسلام در ارتباط با ازدواج نژادهای مختلف با دید ایرانیان و اعراب یکسان نبود. تحلیل ارتباط و انس اعراب اسکان یافته در خراسان با بومیان آن ناحیه و روند فراز و نشیبها و تبعات آن موضوع این مقاله است. روش تحقیق در این مقاله توصیفی – تحلیلی می باشد. با اینکه دین اسلام و سیره پیامبر(ص) تعصب و برتری طلبی نژادی را محکوم مینمود اعراب فاتح در ابتدا دید خوبی نسبت به ازدواج با بومیان بویژه زن دادن به آنان نبودند، ولی تدریجاً این حس حداقل در بین گروههایی از آنان کم رنگ گردید به خصوص که اعراب نمیتوانستند جدا از بومیان به زندگی خود ادامه دهند و آموزههای دینیشان نیز خلاف تعصبات قبیلهای بود و سابقه تمدنی ضعیف تری از مغلوبین داشتند و آن را انکار هم نمی کردند. بر اثر ازدواجها بین عرب و عجم دو رگههایی که بعضاً شخصیتهایی مهم هم در بین آنان بود، پیدا شدند.
تاریخ ایران
مسعود مرادی؛ معصومه صاحبکاران
چکیده
شرق ایران در قرن نوزدهم از اهمیت استراتژیکی ویژهای برخوردار بود و با توجه به سیاستهای توسعه طلبانه استعماری روس و انگلیس در منطقه و تهدید منافع یکدیگر، اهمیت این منطقه دو چندان شد. روسها برای دست اندازی به مناطق جنوبی و خروج از بنبست در مناطق شمالی و انگلیسیها برای دفاع از هندوستان در صدد گسترش نفوذ خود در ایران برآمدند. ...
بیشتر
شرق ایران در قرن نوزدهم از اهمیت استراتژیکی ویژهای برخوردار بود و با توجه به سیاستهای توسعه طلبانه استعماری روس و انگلیس در منطقه و تهدید منافع یکدیگر، اهمیت این منطقه دو چندان شد. روسها برای دست اندازی به مناطق جنوبی و خروج از بنبست در مناطق شمالی و انگلیسیها برای دفاع از هندوستان در صدد گسترش نفوذ خود در ایران برآمدند. ضعف دولت قاجار در مناسبات بینالمللی و تا حدی خودمختاری خاندانهای حکومتی شرق ایران این امکان را پدید آورد تا هریک از این دول دست به تشکیل کنسولگری و حتی ارسال نیروهای جاسوس به منطقه بزنند. این مقاله در صدد است تا چگونگی رقابتهای این دو استعمارگر و انعکاس فعالیتهای آنها را در امور کنسولی منطقه شرق و جنوب شرق ایران مورد بررسی قرار دهد.
تاریخ اسلام
علی اکبر عباسی؛ محمدحسن الهی زاده
چکیده
خراسان در دوره اموی همواره مورد توجه خلفا بوده است و معمولاً حاکمان خراسان از میان اعراب و بهویژه اشخاص مورد اعتماد برگزیده میشدند. خراسان ولایتی پهناور و پر درآمد بود، این مسأله از سویی سبب بروز رقابت میان امیران برای تصدی حکومت بر آن میشد و از سوی دیگر، حساسیت و نگرانی خلفای اموی را نسبت به این ناحیه برمیانگیخت. خراسانیان ...
بیشتر
خراسان در دوره اموی همواره مورد توجه خلفا بوده است و معمولاً حاکمان خراسان از میان اعراب و بهویژه اشخاص مورد اعتماد برگزیده میشدند. خراسان ولایتی پهناور و پر درآمد بود، این مسأله از سویی سبب بروز رقابت میان امیران برای تصدی حکومت بر آن میشد و از سوی دیگر، حساسیت و نگرانی خلفای اموی را نسبت به این ناحیه برمیانگیخت. خراسانیان یا بومیان منطقه گذشته از برتریهای فرهنگی و مدنی نسبت به اعراب، میراث دار نظام اداری و دیوانی پر سابقهای بودند و عناصر مفیدی جهت کمک به ادارهی بهتر منطقه محسوب میشدند. گرچه براساس تعصب امویان و اعراب ساکن، مناصب کلیدی و حساس در اختیار اعراب بود اما در زمینههایی که اعراب تبحر کافی نداشتند، نظیرکتابت، حجابت، سفارت و مشاوره، از بومیان استفاده میشد. بومیان نیز اگرچه کلاً میانهی خوبی با اعراب نداشتند اما معمولاً در این زمینهها با آنان همکاری میکردند. این پژوهش، تحقیقی توصیفی- تحلیلی است که به بررسی مراودات حاکمان خراسان با بومیان منطقه در زمینه امور اداری عهد اموی میپردازد و حد و مرز این مراودات را مورد تجزیه و تحلیل قرار میدهد.