نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگرتاریخ و کارشناس ارزشیاب اسناد و تاریخ شفاهی در اداره اسناد و مطبوعات آستانقدس رضوی

2 عضو هیئت علمی گروه تاریخ تشیع دانشگاه حکیم سبزواری

چکیده

تصوف در خراسان بزرگِ سده های پنجم و ششم توانست با تکیه بر آبشخورهای فکریِ ممتاز و متمایز از جنبش زهاد در عراق، سرآغاز تحولی عمیق در تاریخ معارفِ باطنیِ جهان اسلام و تولید مکتوبات صوفیانه شود. جایگاه ایالت خراسان و تنوع اقلیت های دینی، به شکوفایی تصوف در این سرزمین، کمک بزرگی کرد. شیوخ خراسانی با یاری گرفتن از مرام های کهنی هم چون جوانمردی، ملامتی، عیاری و قلندری که در این خطه وجود داشت، به باروری هر چه بیشتر تصوف یاری رساندند و آن را از پیله تنگِ معرفتی کناره و خاموش و تکیه بر زهد سرسختانه، هم چنان که در عراق بود، به جریانی قدرتمند تبدیل کردند، شرایطی که پیش از آن وجود نداشت. یافته های این پژوهش که مبتنی بر رویکرد توصیفی-  تحلیلی است، نشان می دهد که تصوف خراسان از سنن مستقل ملامتی، قلندری، عیاری و ... برای گسترش اقتدار خود استفاده و نهایتاً با حذف استقلال اندیشه های مزبور، آنها را در خود هضم کرده است.
 

کلیدواژه‌ها

ابن بطوطه، محمد بن عبدالله (۱۳۴۸). سفرنامه. ترجمه محمدعلی موحد. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.##-ابوالبشری، پیمان (1395). "کهن نامۀ ادب پارسی، تبارشناسی باورهای ملامتیانِ نخستین در متون صوفیانه". نشریه پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال هفتم، ش 3 (پاییز): 1-18.##-اشپولر، برتولد (۱۳۸۰). تاریخ مغول در ایران. ترجمه محمود میرآفتاب. تهران: علمی و فرهنگی.##-اصطخری، ابواسحق ابراهیم (۱۳۴۰). مسالک و ممالک. به کوشش ایرج افشار. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.##-افشاری، مهران (۱۳۸۲). فتوت نامه ها و رسائل خاکساریه. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.##- افشاری، مهران (۱۳۹۴). فتوت نامه ها و رسائل خاکساریه. تهران: چشمه.##-افشاری، مهران؛ مداینی، مهدی (۱۳۸۸). چهارده رساله در باب فتوت و اصناف. تهران: چشمه.##-تاریخ سیستان (1314). به تصحیح محمدتقی بهار. تهران: کتابخانه زوار.#3-جیهانی، محمد بن احمد (۱۳۶۸). اشکال العالم. ترجمه علی  بن  عبدالسلام کاتب. تصحیح فیروز منصوری. مشهد: آستان قدس رضوی، به نشر.##-حدودالعالم من المشرق الی المغرب (۱۳۴۰). به اهتمام منوچهر ستوده. تهران: طهوری.##-پورجوادی، نصرالله، و دیگران (۱۳۸۸). تاریخ و جغرافیای تصوف. تهران: کتاب مرجع.##-جامی، نورالدین عبدالرحمن (۱۳۷۰). نفحات الانس. تصحیح محمود عابدی. تهران: اطلاعات.##-رادمهر، فریدالدین (۱۳۸۳). فضیل عیاض از رهزنی تا رهروی. تهران: نشر مرکز.##-زرین کوب، عبدالحسین (۱۳۸۵). جستجو در تصوف ایران. تهران: امیرکبیر.##-سجادی، علی محمد (۱۳۶۹). جامه زهد. تهران: علمی و فرهنگی.##-سلمی، ابوعبدالرحمن (۱۳۸۹). "اصول ملامت و طریق فتوت (ترجمه رساله ملامتیه)". مترجمان عباس گودرزی و مهری زارع مؤیدی. اطلاعات حکمت و معرفت، سال پنجم، ش 12 (اسفند): 27-33.##-شفیعی کدکنی، محمدرضا (1384). نوشته بر دریا. تهران: سخن.##- شفیعی کدکنی، محمدرضا (۱۳۸۶). قلندریه در تاریخ. تهران: سخن.##-شیمل، آن ماری (1381). ابعاد عرفانی اسلام. ترجمه عبدالرحیم گواهی. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.##-صمدی، قسمت علی؛ صدری، جمشید (1387). "تصوف در مکتب خراسان". نشریه ادبیات فارسی، سال پنجم، ش20 (زمستان): 54-69.##-عطار نیشابوری، فریدالدین (۱۳۹۴). تذکره الاولیاء. تصحیح ر. نیکلسون. مقدمه محمد قزوینی. تهران: هرمس.##-عفیفی، رحیم (1376). اساطیر و فرهنگ ایرانی در نوشته های پهلوی. تهران: توس.##-عنصرالمعالی، کیکاووس بن اسکندر بن قابوس بن وشمگیر (۱۳۴۵). قابوس نامه. تصحیح غلامحسین یوسفی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.##-کربن، هانری (1383). آیین جوانمردی. ترجمه احسان نراقی. تهران: سخن.##-گلدزیهر، ایگناس (۱۳۵۷). درس هایی درباره اسلام. ترجمه علینقی منزوی. تهران: کمانگیر.##-اوحدی مراغه ای (بی تا). دیوا ن شعر. تصحیح سعید نفیسی. تهران: بی نا.##-گولپینارلی، عبدالباقی (1378). ملامت و ملامتیان. توفیق هاشم پور سبحانی. بی جا: روزنه.##- گولپینارلی، عبدالباقی (۱۳۷۹). فتوت در کشورهای اسلامی و مأخذ آن. ترجمه توفیق هاشم پور سبحانی. تهران: روزنه.##-لسترنج، گای (۱۳۷۷). جغرافیای تاریخی سرزمین های خلافت شرقی. ترجمه محمود عرفان. تهران: علمی  و  فرهنگی.##-لویزن، لئونارد (۱۳۸۴). میراث تصوف. ترجمه مجدالدین کیوانی. تهران: نشر مرکز.##-مرتضوی، منوچهر (۱۳۶۵). مکتب حافظ یا مقدمه بر حافظ شناسی. تهران: توس.##-نفیسی، سعید (۱۳۸۵). سرچشمه تصوف در ایران. عبدالکریم جربزه دار. تهران: اساطیر.##-هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان (۱۳۹۲). کشف المحجوب. مقدمه و تصحیح از محمود عابدی. تهران: سروش.##
Lester, Robert (1987). Buddhism: The path to Nirvana. New York: Waveland.##-Scott, David (1995). Buddhism and Islam: Past to Present Encounters and Interfaith Lesson. International Association for the History of Religions, Brill Academic Publishers. Vol. 42, No. 2: 141-155.##