نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیأت علمی دانشگاه فرهنگیان بیرجند

2 استادیار تاریخ، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

دریایی از فرهنگ پرمایه اسلام و ایران در نسخه های خطی موج می زند. نسخه های خطی در حقیقت کارنامه دانشمندان بزرگ و نوابغ دهر، سند و هویت ما است. شیخ محمدباقر بیرجندی یکی از علمای بزرگ شیعی قرن 14 هجری قمری، صاحب آثار و تألیفات متعددی در حوزه های مختلف دینی می باشد که هر یک از آثار او به نوعی سبب گسترش فرهنگ و معارف اسلامی، بویژه تشیع می گردد. بعضی از آثار این عالم بزرگ چاپ شده و بعضی دیگر به صورت نسخه خطی در کتابخانه ها و مراکز اسنادی موجود است. نسخه های خطی متعددی از این عالم در مراکز اسنادی ایران وجود دارد که یکی از نسخه های خطی این عالم برجسته، رساله "نُصح الاستغاثه من ملاعین ثلاثه" است. هدف این مقاله تحلیل محتوایی مضامین مندرج در این نسخه خطی است. با توجه به اهمیت اجتماعی، فرهنگی و سیاسی رساله فوق، نوشتار حاضر تلاش دارد تا ضمن معرفی این نسخه خطی، اندیشه های شیخ محمدباقر بیرجندی را مورد تحلیل و ارزیابی قرار دهد. روش این پژوهش توصیفی- تحلیلی است. دستاوردهای این پژوهش نشان می دهد که مؤلف با استناد به آیات قرآن کریم و احادیث اهل بیت عصمت و طهارت (ع) و فتاوی علمای متقدم اعم از شیعه و سنی، به صورت استدلالی حرمت ملاعین ثلاثه (تریاک و افیون، ریش تراشیدن و شراب) را اثبات کرده است و همراه با اثبات حرمت ملاعین فوق به رد صوفیه و عقاید و اندیشه های آنان پرداخته و حکم بر کفر و الحاد این گروه داده است. اندیشه های او در اثبات حرمت افیون تحت تأثیر رساله دخانیه عزالدین شیرازی و اوضاع اجتماعی و فرهنگی روزگارش قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها

قرآن کریم.##- آیتی، محمدحسین (1371). بهارستان: در تاریخ و تراجم رجال قائنات و قهستان. مشهد: دانشگاه فردوسی.##-اعتصام الملک، خانلرخان (1351). سفرنامه میرزا خانلرخان اعتصامالملک. به کوشش منوچهر محمودی. تهران: چاپخانه فردوسی.##- امین، محسن (1419ق.). اعیان الشیعه، ج7. بیروت: دارالتعاریف للمطبوعات.##- بیرجندی، محمدباقر (1394). کبریت الاحمر فی شرایط المنبر. به تصحیح علیرضا اباذری. تهران: نغمه قرآن.##- بیرجندی، محمدباقر (بی تا). نُصح الاستغاثه من ملاعین ثلاثه. نسخه خطی. سازمان اسناد وکتابخانه ملی جمهوری اسلامی.##- خسروی، فاطمه (1391). "آیت الله شیخ محمدباقر آیتی گازاری و تحولات اجتماعی و فرهنگی بیرجند از سال 1226 تا 1313 هجری شمسی". پایان نامه کارشناسی ارشد تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه بیرجند.##- دهخدا، علی اکبر. لغت نامه، ج2. ذیل "افیون".##- رازی، محمدشریف (1352). گنجینه دانشمندان، ج3. تهران: کتابفروشی اسلامیه.##- سعیدزاده، محسن (1369). بزرگان قائن، ج1. قم: ناصر.##- صفری آق قلعه، علی (1390). نسخه شناخت (پژوهشنامه نسخهشناسی نسخ خطی فارسی). با مقدمه ایرج افشار. تهران: میراث مکتوب.##- طبری، محمد بن جریر (1383). تاریخ الرسل و الملوک، ج4. تحقیق ابراهیم محمد ابوالفضل. بیروت: دارالتراث العربی.##- تهرانی، آقابزرگ (1362). میرزای شیرازی: ترجمه هدیه الرازی الی الامام المجدد شیرازی. ترجمه محمد دزفولی. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.##- تهرانی، آقابزرگ (1372). الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج1. قم: اسماعیلیان.##- علیزاده بیرجندی، زهرا (1382). تاریخ برگزیدگان و مشاهیر بیرجند. بیرجند: رزقی.##- قمی، عباس (1416ق.). سفینه البحار، ج5. قم: اسوه.##- مجلسی، محمدباقر (1382). عین الحیات، تحقیق علی محمد رفیعی. تهران: قدیانی.##- مرعشی نجفی، محمود (1416ق.). المسلسلات فی الاجازات، ج2. قم: مطبعه آیت الله مرعشی نجفی.##- معین، محمد. فرهنگ فارسی، ج2. ذیل "طوع".##- مقدس اردبیلی، احمد بن محمد (1361). حدیقه الشیعه. تهران: گلی.##- مولوی، جلال الدین محمد (1384). مثنوی معنوی. به تصحیح قوام الدین خرمشاهی. تهران: دوستان.##- نراقی، احمد (1362). طاقدیس. تهران: امیرکبیر.##