نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کارشناس ارشد تاریخ ایران اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

به گواه متون و نگاره های بازمانده از عصر تیموری، اوج شکوفایی هنر موسیقی و نگارگری در این دوره بویژه در خراسان و دربار سلطان حسین بایقرا (875-911 ق.) و عصر وزارت امیر علیشیر نوایی بوده است. علاقه وافر سلطان حسین و حمایت های گسترده از هنرمندانِ این دو حوزه از یک سو، دربار را به محفلی پررونق جهت هنرنمایی موسیقی دانان و نگارگران درآورد و از دیگر سو، امکان رشد و ترویج سبک های فاخر این دوران را فراهم نمود. از این رو، تحول و تکامل موسیقی و نگارگری در خراسانِ عصر سلطان حسین بایقرا به جایی رسید که هنرمندان سایر بلاد برای فراگیری این هنرها و تکمیل آموزه های خود راهی هرات گردیدند. نوشته حاضر بر آن است تا با روش توصیفی - تحلیلی و با استناد به متون تاریخی و نگاره های باقی مانده، به بررسی وضعیت موسیقی و نگارگری با تأکید ویژه بر دو شخصیت برجسته این دوره در خراسان، "عبدالرحمان جامی" و "کمال الدین بهزاد" و میزان و چگونگی تأثیر فعالیت آنان، در رونق این دو هنر اصیلِ ایرانی را مورد بررسی قرار دهد. یافته ها حاکی از آن است که رشد این دو هنر از کارکردی دو سویه برخوردار بوده است که طی آن هنرمندان مورد حمایت مادی قرار گرفته و متعاقباً خلق آثار ممتاز از سوی آنان، وجهه اجتماعی - فرهنگی ویژه ای را برای خراسان دوره سلطان حسین به ارمغان آورد که این مهم یکی از سیاست های حکمرانان تیموری محسوب می گردید. According to surviving texts and paintings of the Timurid era, heyday of the Music and painting arts had been in this period, especially in Khorasan and the court of Sultan Hussein Bayqara (911-875Q) and in the Ministerial period of Amir AlishirNavaee. On the one hand, Sultan Hussein’s enthusiasm and his extensive supporting the two fields artists, turned the court into a thriving place for performance of musicians and painters, and on the other hand, it provided the possibility for progressing and promoting the fine style of this period.Hence, the evolution of music and painting in Khorasan in the era of Sultan Hussein Bayqara caused artists from other cities went to Herat to learn the arts and complete their teachings. This study, adopting a descriptive-analytic method and citing historical texts and remaining paintings, aims to investigate the status of Music and painting with special emphasis on two prominent figures of the period in Khorasan, “Abdar-Rahman Jami” and «Kamal al-Din Behzad» and studies the amount and quality of the impact of their activities on the prosperity of these two original Iranian arts. The findings suggest that the growth of these two arts has had a bi-directional function during which artists had material support and consequently, their creation of outstanding works brought specific socio-cultural face for Khorasan in the period of Sultan Hussein that was one of the policies of the Timurid rulers.

کلیدواژه‌ها

  • آریان، قمر (1362). کمالالدین بهزاد. تهران: هنر و فرهنگ.## -آژند، یعقوب (1389). نگارگری ایران، ج1. تهران: سمت.## -ابراهیمی ناغانی، حسین (1388). "مطالعه تطبیقی شکل انسان در نگارگری مکتب هرات و نقاشی قاجار". جلوه هنر، سال اول، ش 1 (بهار و تابستان): 13-28.## -ابن عربشاه، احمد بن محمود (1356). عجایب المقدور فی النوائب التیمور. ترجمه محمدعلی نجاتی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.## -اسعدی، هومان (1380). "مطالعه ای سازشناختی در رسالات و نگاره های موسیقایی تیموری". ماهور، سال ششم، ش24 (تابستان): 61- 98.## -بهاری، عبادالله (1383). "کمالالدین بهزاد: ریشه و شاخههای هنرش". در: مجموعه مقالات همایش بین المللی بهزاد. تهران: فرهنگستان هنر: 95-108.## -بیانی کرمانی، عبدالله بن محمد (1390). مونس الاحباب. به کوشش علی میرافضلی. تهران: مجلس شورای اسلامی، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد.## -بنایی، علی بن محمد (1368). مقدمه رساله در موسیقی. با مقدمه داریوش صفوت و تقی بینش. تهران: نشر دانشگاهی.## -بینیون، لورنس (1367). سیر تاریخ نقاشی ایران. ترجمه محمد ایرانمنش. تهران: امیرکبیر.## پاکباز، رویین (1390). نقاشی ایران از دیرباز تا امروز. تهران: زرین و سیمین.## -پوپ، آرتور آپم (1387). سیری در هنر ایران. ترجمه نجف دریابندری، ج10. تهران: علمی و فرهنگی.## - پوپ، آرتور آپم (1391). دایره المعارف هنر (نقاشی، پیکرهسازی و هنر گرافیک). تهران: فرهنگ معاصر.## -توشراتو، اُمبر (1376). هنر ایلخانی و تیموری. ترجمه یعقوب آژند. تهران: مولی.## -جامی، نورالدین عبدالرحمان (1341). کلیات دیوان جامی. به کوشش هاشم رضی. تهران: پیروز.## - جامی، نورالدین عبدالرحمان (1370). نفحات الانس من حضرات القدس. تصحیح محمود عابدی. تهران: اطلاعات.## - جامی، نورالدین عبدالرحمان (1375). مثنوی هفت اورنگ. به تصحیح مرتضی مدرس گیلانی. تهران: مهتاب.## -جامی، نورالدین عبدالرحمان (1378). دیوان جامی، ج2. تصحیح اعلاخان افصح زاده. تهران: میراث مکتوب.## -جعفری، پرستو (1387). "نقاشی ایران از دوره تیموری تا پایان قاجار: نگاه به بنیان های نوگرایی نقاشی ایران". کتاب ماه هنر، ش 126 (اسفند): 60-71.## -جعفری، جعفر بن محمد (1393). تواریخ ملوک و انبیا مشهور به تاریخ جعفری و تاریخ کبیر. به اهتمام نادر مطلبی کاشانی. قم: مورخ.## -حافظ ابرو، عبدالله بن لطف الله (1380). زبدةالتواریخ، ج2. تصحیح کمال حاج سید جوادی. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.## -خواندمیر، غیاث الدین بن همام الدین الحسینی (1372). مآثر الملوک به ضمیمه خاتمه خلاصة الاخبار. به تصحیح میرهاشم محدث. تهران: رسا.## - خواندمیر، غیاث الدین بن همام الدین الحسینی (1378). مکارم الاخلاق. به تصحیح محمداکبر عشیق. تهران: میراث مکتوب.##- خواندمیر، غیاث الدین بن همام الدین الحسینی (1380). تاریخ حبیب السیر فی اخبار افراد البشر، ج4. زیرنظر محمد دبیر سیاقی. تهران: خیام.## -دوغلات، حیدرمیرزا (1383). تاریخ رشیدی. به تصحیح عباس قلی غفاری فرد. تهران: میراث مکتوب.##-رابینسن، ب. و. (1376). هنر نگارگری ایران. ترجمه یعقوب آژند. تهران: مولی.## -زکی ولیدی طوغان، احمد (1377). "امیرعلیشیر بزرگترین شخصیت ادبی ترک". ترجمه مریم ناطق شریف. نامه پارسی، سال سوم، ش3 (پاییز): 39-57.## -زمچی اسفزاری، معین الدین محمد (1339). روضاتالجنات فی اوصاف مدینه الهرات، ج2. به تصحیح محمدکاظم امام. تهران: دانشگاه تهران.## -سمرقندی، دولتشاه (1382). تذکره الشعرا. به تصحیح ادوارد براون. تهران: اساطیر.## -سمرقندی، کمال الدین عبدالرزاق (1383). مطلع السعدین و مجمع البحرین، ج2. به اهتمام عبدالحسین نوایی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.## -صادق پور، ابوالفضل (1392). "رنگ در مکتب هرات تیموری با رویکردی بر آثار کمال الدین بهزاد و مولانا علی". کتاب ماه هنر، ش 179 (تابستان): 93-86.## -صفوی، سام میرزا (1371). تذکره تحفه سامی. به تصحیح رکن الدین همایون فرخ. تهران: شرکت سهامی کتب ایران.## -عارف عثمانوف، عبدالمجید محمد رحیموف (1380). "استاد کمال الدین بهزاد". هنر و معماری، ش48 (تابستان): 89-93.## -فرهانی منفرد، مهدی (1382). پیوند سیاست و فرهنگ در عصر زوال تیموریان و ظهور صفویان. تهران: انجمن آثار و مفاخر ملی.## -قزوینی، محمد (1332). یادداشت های قزوینی، ج2. تهران: بی نا.## -کاوسی، ولی الله (1389). تیغ و تنبور. تهران: متن.## -کلاویخو، رویی گونسالس (1337). سفرنامه کلاویخو. ترجمه مسعود رجب نیا. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.## -کن بای، شیلا (1378). نقاشی ایران. ترجمه مهدی حسینی. تهران: دانشگاه هنر.## -کونل، ارنست (1378). "تاریخ نگارگری و طراحی". ترجمه و گردآوری یعقوب آژند. در: سیر و صور نقاشی ایران. تهران: مولی: 135- 154.## -گازرگاهی، امیرکمال الدین حسین (1375). مجالس العشاق. به کوشش غلامرضا طباطبایی مجد. تهران: زرین.## -گری، بازیل (1390). "هنرهای تصویری در دوره ی تیموری". ترجمه یعقوب آژند. در:  تاریخ ایران به روایت کمبریج. گردآورنده پی تر جکسن. تهران: امیرکبیر، 380-414.## -گروسه، رنه (1353). امپراطوری صحرانوردان. ترجمه عبدالحسین میکده. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.##-لعل شاطری، مصطفی (1393). "موسیقی عصر تیموری با تکیه بر نگاره ها و روایات تاریخی". پژوهشهای علوم تاریخی، سال ششم، ش 10 (پاییز و زمستان): 59-78.##- لعل شاطری، مصطفی (1394). "تأثیر هنر چین بر مصورسازی کتب در عصر ایلخانان (756-663 ق.)". مطالعات تاریخی جهان اسلام، سال سوم، ش 5 (بهار و تابستان): 79-108.## -لنتس، توماس (1377). دوازده رخ. ترجمه یعقوب آژند. تهران: مولی.## -مایل هروی، نجیب (1377). جامی. تهران: طرح نو.## -محشون، حسن (1388). تاریخ موسیقی  ایران. تهران: فرهنگ نو.## -محمدحسن، زکی (1364). تاریخ نقاشی در ایران. ترجمه ابوالقاسم سحاب. تهران: سحاب.##-مشهدی، سلطانعلی (1371). اربعین نورالدین عبدالرحمان جامی. تصحیح کاظم مدیرشانه چی. مشهد: بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی.## -مظفری خواه، زینب (1391). "بررسی فضا در نگارگری ایرانی با تأکید بر منتخبی از آثار بهزاد". مطالعات هنر اسلامی، سال هشتم، ش 16 (بهار و تابستان): 7-20.##-میرخواند، محمد بن خاوندشاه بن محمد (1380). تاریخ روضه الصفا، ج11. تصحیح جمشید کیانفر. تهران: اساطیر.## -نثاری بخاری، حسن (1377). مذکر احباب. تصحیح نجیب مایل هروی. تهران: نشر مرکز.## -نطنزی، معین الدین (1383). منتخب التواریخ. تصحیح ژان اوبن. تهران: اساطیر.## -نظامی باخزری، عبدالواسع (1371). مقامات جامی. به تصحیح نجیب مایل هروی. تهران: نشر نی.## -نوایی، امیرعلیشیر (1363). تذکره مجالس النفایس. به کوشش علی اصغر حکمت. تهران: منوچهری.## - نوایی، امیرعلیشیر (1375). دیوان امیرعلیشیرنوایی. به اهتمام رکن الدین همایون فرخ. تهران: اساطیر.##- نوایی، امیرعلیشیر (1381). خمسة المتحیرین. ترجمه محمد نخجوانی. به کوشش مهدی فرهانی منفرد. تهران: فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی.## -واصفی، زین الدین محمود (1961). بدایع الوقایع. با مقدمه الکساندر بالدیرف. مسکو: بی نا.## -واعظ کاشفی، کمال الدین حسین (2536). رشحات عین الحیات، ج1. تهران: نوریانی.## -واله اصفهانی قزوینی، محمد یوسف (1379). خلد برین. تهران: میراث مکتوب.## -هجویری غزنوی، علی بن عثمان (1373). کشف المحجوب. تصحیح ژوکوفسکی. تهران: طهوری.## -یزدی، شرف الدین علی (1379). سعادت نامه. به کوشش ایرج افشار. تهران: میراث مکتوب.## - یزدی، شرف الدین علی (1387). ظفرنامه، ج1. تصحیح عبدالحسین نوایی. تهران: مجلس.##

Arnold, T. W. (1930). Bihzad and Painting in the Zafar-namah. London: limited.##-Bahari, Ebadollah (1996). Bihzad, Master of  Persian Painting. London: Tauris.##-Beline, M. (1861). “Notice Biographique et Litteraira Sur Mir Ali Sher Navai”. Journal Asaitique, Vol. 17, No. 1:197-229.##-Binyon, Lawrence (1971). Persian Miniature Painting. New York: Dover.##-Burton, Audrey (1997). “Descendants et successeurs de Timour : la rivalité territoriale entre les régimes ouzbek, safavide et moghol”. Cahiers d’Asie central, Vol. 3, No. 4: 23-39.##-Dale, Stephen (1996). “The Poetry and Autobiography of the Bcabur-ncama”. Asian Studies, Vol. 55, No. 3: 635-664.##-Diba, Layla (2001). “Invested with life: Wall painting and imageri before the qagars”. Iranian studies, Vol. 34, No. 4: 5-16.##-Di cosmo, Nicola (2005).  Mongols, Turks, and Others. Leiden: Bostsn.##-Elias, Jamal (1998). “Sufism”. Iranian Studies, Vol. 31, No. 3:  595-613.##-Erkinov, Aftandil (2008). “Poets and the Meaning of Poetry in Contemporary Uzbek Society”.Anthropology of the Middle East, Vol. 3, No. 3: 1-9.##-Golden, Peter (2011). Central Asia in World History. Oxford: University Press.##-Gray, Basil (1977). Parsian Painting. New York: Oxford Univercity Press.##-Gross, Jo-Ann (1988).  “The Economic Status of A Timurid Sufi Shaykh: A Matter of Conflict or Perception?”. Iranian Studies, Vol. 21, No. 2: 84-104.##-Haneda, Masashi (1997). “Emigration of Iranian Elites to India during the 16-18th centuries”. Cahiers d’Asie central, Vol. 3, No. 4: 129-143.##-Hecker, Felicia J. (1993). “A Fifteenth-Century Chinese Diplomat in Heart”. Journal of the Royal Asiatic Society, Vol. 3, No. 3: 85-98.##-Herrmann, Gottfried (1990). “Zur Biographi des persischen malers Kamal ad_Din Bihzad”. Archaeologische Mitteilungen aus Iran, Vol. 23, No. 2: 261-272.##-Kia, Chad (2012). “Sufi orthopraxis: visual language and verbal imagery in medieval Afghanistan”. Word & Image: A Journal of Verbal, Vol. 28, No. 1: 1-18.##-Lewisohn, Leonard (2003). The Heritage of Sufism. London: Middle Eastern Studies, SOAS.##-Lingwood, Chad  (2011).  “The qebla of Jami is None Other than Tabriz: Abd al Rahman Jami and Naqshbandi Sufism at the Aq Qoyunlu Royal Court”, Persianate Studies, Vol. 4: pp 233-245.##-Netton, Ian Richard (2003).  Sufi Ritual: The Parallel Universe. Richmond: Curzon Press.##-Parker, Charles (2010). Global Interactions in the Early Modern Age, 1400 1800.  Cambridge: Cambridge University Press.##-pope, Arthur Upham (1960). “A Ddendum a on the discovery of falsifications and the recognition of authenticity”.Asia institute, Vol. 3: 1-10.##-Robinson, Basil William (1976). Islamic Painting and the Art the Book. London: Faber and Faber.##- Robinson, Basil William (1982). “A Survey of Persian painting (1350-1896)”. Art Societe dans le monde iranien. Vol. 26, No. 2: 13-89.##-Robinson, Basil William (1992). Miniatures Peranes, Textiles, Ceramiques, Ofevrerie Rassembles ar Jean Pozzi. Geneva: Musee d’art et d’histoire.##-Simidchieva, Marta (2003).  “Imitation and Innovation in Timurid Poetics: Kashifi’s Badayifi al-afkar and its Predecessors, al-Mujam and Hadaiq al-sihr”. Iranian Studies. Vol. 36, No. 4: 509-530.##-Soudavar, A. (1992).  Art of the parsian courts. New York: Rizzoli.##-Subtelny, Maria (2003).  “Husayn Vafiiz-i Kashifi: Polymath, Popularizer, and Preserver”. Iranian Studies, Vol. 36, No. 4: 463-467.##- Subtelny, Maria (2007). Timurid in transitions: Turko-persian politics and acculturation In Medieval ran. Leiden: Brill.##-Soucek, Priscilla (1989). “Kamal-Al-Din Behzad”. In: Encyclopaedia Iranica, Vol. IV: 114-116.##-Soucek, Svat (2000).  A History of Inner Asia. Cambridge: Cambridge University Press.##-Thackston, Wheeler (2001). Album Prefaces and Other Documents on the History of Calligraphers and Painters. Leiden: Brill.##-Tomas, W. (1989). Timur and the Princely Vision, Persian Art and Culture in the Fifteenth Century. Los Angeles: Museum of Art.##-Trimingham, J. Spencer (1971). The Sufi Orders in Islam. Oxford: Clarendon Press.##-Vaughn Findley, Carter (2005).  The Turks in World History. Oxford: Oxford University Press.##-Wilkinson, J. (2011). “Persian painting”.  Journal of The Royal Central Asian Society, Vol. 18, No. 1: 81-82.##