نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکتری تاریخ ایران گرایش دوره اسلامی

چکیده

طبقات اجتماعی، به عنوان واقعیتی عینی و ملموس در طول تاریخ، همواره مورد توجه متفکران و اندیشمندان بوده است که برخی از آن ها به تبیین قشربندی و برخی شاخص های آن را در آثار خود منعکس ساخته اند. یکی از این دوره های تاریخی، دوره سامانیان است. سامانیان به عنوان یک نظام قدرتمند توانستند یکپارچگی، وحدت ملی و فرهنگی خاصی در بین ایرانیان به وجود آورند و به شیوه هایی مدبرانه حکومت کنند و بزرگترین رنسانس فرهنگی و اجتماعی را پس از اسلام در ایران به وجود آورند. هدف اساسی پژوهش حاضر، بررسی نظام طبقات اجتماعی و روابط آن ها با یکدیگر در ماوراء النهر و خراسان و دیگر نواحی تحت حکومت سامانیان است. این تحقیق از نوع تحقیقات تاریخی است که به روش توصیفی- تحلیلی صورت گرفته و دادههای آن با روش اسنادی و به کمک ابزار یاداشت برداری انجام پذیرفته است. یافته های پژوهش نشان می دهد. قشربندی جامعه سامانی از همان آغاز، مبتنی بر شایستگی و شأن درخور افراد بود. دانشمندان در برابر امیران سامانی مجبور به زمین بوسی نبودند. در این عصر با از بین رفتن فاصله قشرهای اجتماعی و نفوذناپذیری آن قشر، جامعه ای بدور از فرهنگ کاستی بوجود آورد، و با این تحول زمینه هر گونه فعالیت و شکوفایی استعدادها فراهم گشت. در این تحقیق علاوه بر اقشار اجتماعی به پوشاک در عصر سامانی و پوشاکی که اقشار اجتماعی مختلف استفاده می کردند نیز پرداخته شده است.

کلیدواژه‌ها

آزبورن، ریچارد (1378). مبانی جامعه‌شناسی. تهران: شیرازه. 
- ابن‌اثیر، علی ‌بن ‌محمد (1402ق.‏‫). الکامل‌فی‌التاریخ. بیروت‌: دارصادر.
- ------ (1371). کامل تاریخ بزرگ اسلام و ایران. ترجمه ابوالقاسم حالت، عباس خلیلى و علی‌ هاشمی حائری‌. تهران: مؤسسه مطبوعاتى علمى.
- ابن‌اسفندیار، محمد بن‌ حسن‌ (1366). تاریخ‍‌ طبرستان‌. به تصحیح‌ عباس‌ اقبال‌ آشتیانی. به اهتمام‌ محمد رمضانی‌. تهران‌: پدیده‌‏‫‏‏‏‏‏‏.
- ابن حوقل، محمد (1345). صورة الارض. ترجمه جعفر شعار. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
- ------ (1366). سفرنامه. تهران: امیرکبیر.
- ابن مسکویه، ابوعلی (1367). تجارب الامم. ترجمه علی نقی منزوی. تهران: توس.
- ارسطو (1364). سیاست. ترجمه حمید عنایت. تهران: شرکت سهامی کتاب های جیبی.
- اصطخری، ابراهیم بن محمد (1368). مسالک الممالک. ترجمه ابن ساوجی. به کوشش ایرج افشار. تهران: علمی و فرهنگی.
- افلاطون (1353). جمهور. ترجمه فؤاد روحانی. تهران: چاپخانه خوشه.
- انوری، حسن (1355). اصطلاحات ‌دیوانی ‌دوره‌ غزنوی‌ و سلجوقی.‌‌ تهران‌: طهوری‌.
- بارتولد، واسیلی ‌ولادیمیروویچ‌ (1352). ترکستان‌نامه‌: ترکستان‌ در عهد هجوم‌ مغول‌. ترجمه‌ کریم‌ کشاورز. تهران‌: بنیاد فرهنگ ایران‏‫‏‏.
- بلاذری‌، احمد بن‌ یحیی ‌(1367). فتوح‌ البلدان‌. ترجمه و مقدمه‌ از محمد توکل‌. تهران: نقره‌.
- بیرونی، ابوریحان (1321). آثارالباقیه عن القرون خالیه. به کوشش اکبر داناسرشت. تهران: کتابخانه خیام.
- بیات، عزیزالله (1370). تاریخ‌ ایران‌: از ظهور اسلام ‌تا دیالمه‌. تهران: دانشگاه‌ شهید بهشتی.
- ------ (1378). "وزرای ‌عهد سامانی". در: نامه آل سامان: مجموعه مقالات مجمع علمی تمدن، تاریخ و فرهنگ سامانیان. به کوشش علی اصغر شعردوست و قهرمان سلیمانی. مجمع علمی تمدن، تاریخ و فرهنگ سامانیان، مشهد:46-70.
- پرگاری، صالح (1378). "سامانیان و ترکان". در: نامه آل سامان: مجموعه مقالات مجمع علمی تمدن، تاریخ و فرهنگ سامانیان. به کوشش علی اصغر شعردوست و قهرمان سلیمانی. مجمع علمی تمدن، تاریخ و فرهنگ سامانیان، مشهد: 83-94.
- تاریخ سیستان (1366). تحقیق ملک الشعراى بهار. تهران: کلاله خاور.
- ثعالبی، عبئالملک بن محمد (1366ق.). یتیمة الدهر فی محاسن الاهل العصر. به تحقیق محمد محی الدین عبدالحمید. قاهره: [بی نا].
-‏ جیهانی‌، ابوالقاسم‌‌ بن‌ احمد (1368). اشکال‌ العالم. ترجمه علی ‌بن‌ عبدالسلام‌ کاتب‌‎.با مقدمه‍ و تعلیقات فیروز منصوری. مشهد: آستان قدس رضوی.
- چیتامبار، جی. بی. (1373). مقدمه ای بر جامعه شناسی: با تأکید بر جامعه شناسی روستایى. تهران: نشر نی.
- حدود العالم من المشرق الی المغرب (1340). به کوشش منوچهر ستوده. تهران: دانشگاه تهران.
- خوارزمی، ا‌‌بوعبدالله ‌محمد بن ‌احمد بن‌ یوسف‌ کاتب‌‌ (1347). مفاتیح‌العلوم‌. مترجم‌ حسین ‌خدیوجم‌. تهران‌: بنیاد فرهنگ ایران‏‫‏‏.
- خواندمیر، غیاث‌الدین‌ بن ‌همام الدین (1353). ‌حبیب‌‌السیر فی ‌اخبار افراد البشر. مقدمه به قلم‌ جلال ‌الدین ‌همائی. تصحیح ‌متن زیر نظر محمد دبیرسیاقی. ‌تهران‌: کتابفروشی خیام‏‫‏‏.
- راوندی، مرتضی (1367). تاریخ اجتماعی ایران، ج 2. تهران: امیرکبیر.
- رودکی، ابوعبدالله بن محمد (1373). دیوان رودکی. تنظیم جهانگیر منصور. تهران:  ناهید.
- زری‍ن‌ک‍وب، ع‍ب‍دال‍ح‍س‍ی‍ن (1368). تاریخ مردم ایران. تهران: امیرکبیر.
- زرین‌کوب، عبدالحسین، و دیگران‌ (1372). ‌تاریخ‌ ایران‌ از ظهور اسلام‌ تا آمدن‌ دولت‌ سلجوقیان‌: از فروپاشی‌ دولت‌ ساسانیان‌ تا آمدن‌ سلجوقیان‌. مترجم‌ حسن‍‌ انوشه‌. تهران‌: امیرکبیر.
- سبکی، عبدالوهاب بن علی (1383ق.). طبقات شافعیة الکبری. به کوشش محمود محمد الطناحی و عبدالفتاح محمد الحلو. قاهره: دار احیاء الکتب العربیه.  
- شیخلی‌، صباح ‌ابراهیم ‌سعید (1362). اصناف ‌در عصر عباسی‌. ترجمه ‌هادی ‌عالم‌زاده.‌ تهران‌: ستاد انقلاب ‌فرهنگی؛ مرکز نشر دانشگاهی.
- صفا، ذبیح الله (1363). تاریخ ادبیات در ایران. تهران: امیرکبیر.
- طبری، محمد بن جریر (1369). تاریخ طبری. ترجمه ابوالقاسم پاینده. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
- ظهیری سمرقندی، محمد بن علی (1349). اغراض السیاسة فی اعراض الریاسة.تهران: دانشگاه تهران.
- طریحی، فخرالدین بن محمد علی (1375) مجمع البحرین مطلع النیرین. تحقیق احمد الحسینی. تهران: مرتضوی.
- عتبی‌، محمد بن‌ عبدالجبار (2537). ترجمه تاریخ یمینی: به انضمام خاتمه یمینی یا حوادث ایام در سال 603 هجری ‌قمری. ترجمه ابوالشرف ناصح ‌بن ظفر جرفادقانی. به اهتمام جعفر شعار. تهران: بن‍گاه‌ ترجمه‌ و نشر کتاب‌.
- عنصرالمعالی، قابوس بن وشمگیر (1372). قابوسنامه. به اهتمام غلامحسین یوسفی. تهران: علمی و فرهنگی.
- غزالی، امام محمد (1367).  نصیحة الملوک. تهران: هما.
- فارابی، ابونصر (1361). اندیشه های اهل مدینه فاضله. ترجمه و تحشیه از جعفر سجادی. تهران: طهوری.
- فرای، ریچارد (1348). بخارا، دستاورد قرون وسطی. ترجمه محمود محمودی. تهران: بنگاه نشر کتاب.
- قزوینی، محمد (1332). دوره کامل بیست مقاله قزوینی. با مقدمه ابراهیم‌ پورداود و عباس ‌اقبال آشتیانی.‏‫ [بی‌جا]: کتابفروشی ‌ابن سینا؛ کتابفروشی ادب.
- کریستنس، آرتور (1345). ایران در زمان ساسانیان. ترجمه رشید یاسمی. تهران:  کتابخانه ابن سینا.
- کسایی، نورالله (1375). "خوراک و پوشاک در آسیای مرکزی". فرهنگ، سال نهم، مسلسل 19، ش3  (پاییز): 135-143.
- گردیزی‌، عبدالحی ‌بن ‌ضحاک (1347). تاریخ‌گردیزی (زین الاخبار)‌. به‌ مقابله، تصحیح، تحشیه‌ و تعلیق‌ عبدالحی ‌حبیبی. تهران: ‌بنیاد فرهنگ ‌ایران.
- گیدنز، آنتونی؛ بردسال، کارن (1386). جامعه شناسی. ترجمه حسن چاوشیان. تهران: نشر نی.
- گیرشمن، رومن (1378). بیشاپور. مترجم اصغر کریمی. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
- متز، آدام‌ (1364). تمدن‌ اسلامی‌ در قرن‌ چهارم‌ هجری‌ یا رنسانس‌ اسلامی. ترجمه علی رضا ذکاوتی‌ قراگزلو. ته‍ران‌: امیرکبیر‏‫.
- مدد، محمد (1385).  اطلس تاریخ ایران. تهران: سازمان نقشه برداری کشور.
- مسعودی، علی بن حسین (1385ق.). مروج الذهب فی معادن الجوهر. به کوشش یوسف اسعد داغر. بیروت: [بی نا].
- معین، محمد. فرهنگ فارسی معین، ج 3. ذیل "قلنسوه".
- مقدسى، ابوعبدالله محمد بن احمد (1361). احسن التقاسیم فى معرفة الاقالیم. ترجمه علینقى منزوى. تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.
- ملک، حسن (1389). جامعه شناسی قشرها و نابرابری های اجتماعی. تهران: دانشگاه پیام نور.
- منهاج سراج‌، عثمان ‌بن ‌محمد (بی تا). طبقات ‌ناصری‌. به ‌تصحیح، مقابله، تحشیه‌ و تعلیق ‌عبدالحی حبیبی‌. کابل‌: انجمن ‌تاریخ ‌افغانستان.
- ناجی، محمدرضا (1378). تاریخ ‌و تمدن اسلامی ‌در قلمرو سامانیان. تهران: مجمع‌ علمی تمدن‌، تاریخ و فرهنگ‌ سامانیان‌.
- نرشخی‌، محمد بن‌ جعفر ‏‫(1351). تاریخ‌ بخارا. ترجمه‌ ابونصر احمد بن‌ محمد بن‌ نصر القباوی‌. تلخیص‌ محمد بن ‌زفر بن‌ عمر. تصحیح‌ و تحشیه‌ محمدتقی مدرس‌ رضوی‌. تهران‌: کتابفروشی ثنایی.
- نظام الملک، حسن بن علی (1364). سیاست نامه. به کوشش جعفر شعار. تهران: چاپخانه سپهر.
- نظامی عروضی سمرقندی، احمد بن‌ عمر (1341). چهارمقاله. تصحیح محمد قزوینی. تهران: کتابخانه ابن سینا.
- هروی، جواد (1371). ایران در زمان سامانیان: تاریخ سامانیان از آغاز تا سلطنت نصر دوم. مشهد: نشر نوند.
- یعقوبی، احمد بن اسحاق (1967). البلدان. به کوشش دخویه. لیدن: [بی نا].
- یغمائی‌، حبیب (1349).‏ فردوسی و شاهنامه او: شرح حال فردوسی از مأخذ شاهنامه. تهران: انجمن آثار ملی‏‫.